Ngành thủy sản đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, không chỉ cung cấp nguồn thực phẩm cho thị trường nội địa mà còn xuất khẩu sang nhiều quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, ngành này đang đối mặt với nhiều thách thức lớn như biến đổi khí hậu, tình trạng khai thác quá mức, và các yêu cầu khắt khe về môi trường từ các thị trường xuất khẩu. Đổi mới sáng tạo không chỉ là một hướng đi mà còn là yếu tố cốt lõi giúp ngành thủy sản vượt qua các khó khăn này và phát triển bền vững.
Các giải pháp sáng tạo trong quản lý, nuôi trồng, và chế biến thủy sản có thể giúp cải thiện hiệu quả sản xuất, giảm thiểu tác động tiêu cực lên môi trường và đồng thời nâng cao chất lượng sản phẩm. Những công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), và Internet vạn vật (IoT) đang được áp dụng rộng rãi, mang lại những kết quả ấn tượng cho ngành thủy sản tại nhiều quốc gia trên thế giới, và Việt Nam cũng không ngoại lệ.
Các giải pháp công nghệ sáng tạo lọt vào vòng chung kết cuộc thi
Một trong những giải pháp công nghệ nổi bật nhất tại vòng chung kết cuộc thi Đổi mới Sáng tạo Ngành Thủy sản 2024 là OxyBoost, dự án đến từ nhóm tác giả của Công ty TNHH Wesolife, do ông Huỳnh Công Tấn đứng đầu. OxyBoost được phát triển nhằm giải quyết một trong những thách thức lớn nhất trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản: cung cấp oxy hòa tan hiệu quả và tiết kiệm năng lượng. OxyBoost sử dụng công nghệ dòng khí xoắn, giúp tạo ra các vi bọt khí nhỏ và đều, tối ưu hóa quá trình hòa tan oxy vào nước. Điều đáng chú ý là thiết bị này hoạt động ở áp suất thấp chỉ khoảng 0.5 bar, trong khi các hệ thống thông thường đòi hỏi áp suất cao hơn rất nhiều. Điều này giúp giảm đáng kể chi phí năng lượng, một vấn đề lớn trong nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là tại các trang trại quy mô lớn. Bên cạnh đó, OxyBoost được thiết kế theo dạng linh kiện rời, dễ dàng lắp đặt vào các phụ kiện nhựa có sẵn trên thị trường. Điều này giúp giảm chi phí sản xuất và mang lại tính linh hoạt cao trong việc lắp đặt và bảo trì. Người nuôi trồng thủy sản có thể tích hợp sản phẩm này vào hệ thống hiện có mà không cần phải thay đổi nhiều về cơ sở hạ tầng. Với mức giá dao động từ 189.000 đến 890.000 đồng tùy loại, sản phẩm này nhanh chóng thu hút sự chú ý của nhiều nông dân thủy sản nhờ tính kinh tế và hiệu quả. Ngoài khả năng cải thiện chất lượng nước và cung cấp oxy, OxyBoost còn giúp giảm thiểu tác động môi trường do giảm sử dụng năng lượng, góp phần vào phát triển bền vững cho ngành thủy sản. Hiện tại, nhóm tác giả đang lên kế hoạch bảo hộ sáng chế và mở rộng xuất khẩu sản phẩm ra thị trường quốc tế, nhằm biến OxyBoost trở thành giải pháp hàng đầu trong lĩnh vực cung cấp oxy cho ngành nuôi trồng thủy sản.
Cũng tại vòng chung kết cuộc thi, dự án GeoAI từ Công ty TNHH GeoAI Việt Nam đã thu hút sự chú ý của Ban giám khảo. GeoAI không chỉ là một phần mềm quản lý tàu cá thông thường mà còn là một giải pháp chuyển đổi số toàn diện trong công tác quản lý tàu cá và chống khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU). GeoAI cung cấp một hệ thống dữ liệu số hóa, giúp số hóa toàn bộ quy trình quản lý tại cảng cá và trên biển. Từ hồ sơ giấy phép hoạt động của cảng, dữ liệu ra vào cảng của tàu cá, nhật ký khai thác điện tử, cho đến giám sát hành trình và truy xuất nguồn gốc hải sản. Tất cả được kết nối và lưu trữ trên hệ thống cơ sở dữ liệu chung của ngành thủy sản, tạo ra một quy trình tuần hoàn khép kín, không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong quá trình quản lý. Ngư dân và chủ tàu có thể dễ dàng thực hiện các thao tác như khai báo nhật ký khai thác, xin cấp phép xuất, nhập cảng qua ứng dụng di động GeoAI. Hệ thống này còn hỗ trợ tạo mã QR Code để truy xuất nguồn gốc từng mẻ lưới, giúp minh bạch hóa sản lượng khai thác, đáp ứng yêu cầu gỡ “thẻ vàng” IUU từ Ủy ban châu Âu.
 |
Ngoài việc quản lý tàu cá, GeoAI còn cung cấp các chức năng dự báo ngư trường và phân tích sản lượng khai thác của từng chuyến biển. Điều này giúp ngư dân có thể tối ưu hóa các chuyến đánh bắt, tiết kiệm chi phí và tăng hiệu quả kinh tế. Thông tin dự báo ngư trường được cập nhật liên tục, giúp ngư dân có thêm thông tin cần thiết để đưa ra quyết định trong hoạt động trên biển.
Cùng sử dụng big data và trí tuệ nhân tạo, còn có giải pháp “Phân tích và dự đoán xu hướng thủy sản tại Vũng Tàu theo từng thời điểm trong năm” do Trường Đại học Công Thương TP. HCM thực hiện.
“Biến rác thải vỏ sò ốc gây ô nhiễm thành sản phẩm lưu niệm, Decor sang trọng” do bà Nguyễn Thị Hồng Lan - Công ty TNHH Giáo dục - Thương mại - Sản xuất Hải Lan thực hiện là giải pháp đầu tiên được đề cử. Với lượng lớn vỏ sò, ốc bỏ đi sau mỗi mùa khai thác, các bãi biển và môi trường biển đang chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ rác thải sinh thái. Giải pháp từ Công ty Hải Lan giúp tái chế vỏ sò, ốc thành các sản phẩm lưu niệm và đồ trang trí nội thất sang trọng. Việc này không chỉ giảm thiểu tình trạng ô nhiễm mà còn tạo ra một nguồn thu nhập ổn định cho các hộ gia đình ven biển. Mô hình này hứa hẹn mang lại những giá trị kinh tế và môi trường bền vững, đặc biệt khi thị trường tiêu thụ sản phẩm xanh ngày càng lớn mạnh.
Bên cạnh đó, “Chế tạo gạch siêu nhẹ từ rác thải nhựa và vỏ trấu” do Trương Thành Phúc - Trường THPT chuyên Huỳnh Mẫn Đạt thực hiện cũng là một giải pháp bảo vệ môi trường hiệu quả. Gạch siêu nhẹ này có khả năng tái sử dụng rác thải nhựa biển, đồng thời cung cấp một loại vật liệu xây dựng có khả năng cách âm, cách nhiệt tốt. Mô hình này không chỉ giảm thiểu lượng rác thải nhựa ra môi trường mà còn góp phần vào sự phát triển của ngành xây dựng bền vững.
Những ý tưởng công nghệ đột phá
Bên cạnh những giải pháp đang được triển khai, thì 3 ý tưởng công nghệ cũng lọt vào chung kết cuộc thi. Ông Huỳnh Công Tấn, Công ty TNHH Wesolife mang đến ý tưởng về WIoT – Hệ thống giám sát và điều khiển thông minh cho nuôi trồng thủy sản. Hệ thống WIoT (Wireless Internet of Things) cho phép người nuôi trồng thủy sản giám sát và điều khiển môi trường nuôi trồng từ xa. Thông qua các cảm biến, hệ thống có thể cung cấp thông tin về nhiệt độ, độ pH, nồng độ oxy trong nước và tự động điều chỉnh các yếu tố này theo yêu cầu. Điều này giúp nâng cao năng suất nuôi trồng và giảm thiểu rủi ro môi trường, đồng thời giảm chi phí quản lý.
Ông Trịnh Công Qui từ Trường Đại học Nguyễn Tất Thành với ý tưởng “Ứng dụng ruồi lính đen vào sản xuất thức ăn thủy sản”. Ruồi lính đen là một loài côn trùng có khả năng xử lý rác thải hữu cơ và chuyển hóa chúng thành nguồn protein dồi dào. Việc sử dụng ruồi lính đen trong sản xuất thức ăn thủy sản không chỉ giúp giảm thiểu chi phí thức ăn mà còn giảm áp lực lên nguồn nguyên liệu tự nhiên. Đây là một mô hình tiềm năng giúp giảm thiểu tác động đến môi trường và phát triển chuỗi thức ăn bền vững trong ngành nuôi trồng thủy sản.
Bà Võ Thị Thanh Vân, Phân viện Nghiên cứu Hải sản phía Nam đưa ra ý tưởng “Xây dựng quy trình sản xuất riêu ghẹ và chitosan từ ghẹ tạp”. Ghẹ tạp, một loài có giá trị thương mại thấp, thường bị bỏ qua trong quá trình khai thác. Tuy nhiên, giải pháp này đã tận dụng ghẹ tạp để sản xuất ra các sản phẩm có giá trị cao như riêu ghẹ và chitosan - chất dùng trong y tế và công nghiệp. Điều này không chỉ giúp tăng giá trị kinh tế của các sản phẩm phụ mà còn giảm thiểu lãng phí nguồn tài nguyên biển.
 |
Cuộc thi Đổi mới Sáng tạo Ngành Thủy sản 2024 đã thực sự tạo ra một sân chơi sôi động và thiết thực, nơi mà các giải pháp công nghệ tiên tiến và sáng kiến mới có thể giúp ngành thủy sản Việt Nam vượt qua những thách thức hiện tại. Những giải pháp không chỉ tập trung vào việc tăng cường hiệu quả nuôi trồng và khai thác, mà còn chú trọng bảo vệ môi trường và nâng cao giá trị của sản phẩm thủy sản. Từ các hệ thống giám sát tự động, các mô hình nuôi trồng bền vững cho đến việc tận dụng phế thải để sản xuất sản phẩm mới, các ý tưởng này đã mang lại tiềm năng phát triển to lớn cho ngành thủy sản.
Sự kết hợp giữa đổi mới công nghệ và tư duy bền vững sẽ là chìa khóa giúp thủy sản Việt Nam giữ vững vị thế trong thị trường quốc tế, đồng thời đảm bảo phát triển bền vững trong tương lai. Những giải pháp lọt vào vòng chung kết không chỉ là nguồn cảm hứng mà còn mang lại cơ hội thực tiễn để ngành thủy sản chuyển mình mạnh mẽ, vượt qua thách thức và phát triển theo hướng hiện đại, thông minh và thân thiện với môi trường.
Hải Đăng