DIRECTORATE OF FISHERIES

Diễn đàn được tổ chức trực tuyến và trực tiếp, có sự tham gia đông đảo của các đại biểu trong nước như: các Ban Quản lý Âu thuyền và Cảng cá Thọ Quang, Cảng cá An Thới,… Các Sở NN&PTNT Quảng Ninh, Sở NN&PTNT Bình Định,…, các Trường Đại học Phenikaa, Đại học Nha Trang,… cũng như một số tổ chức quốc tế như: Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc (UNDP), Tổ chức Quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF - Việt Nam), Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN) Việt Nam, Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ),… đã chia sẻ những kết quả, kinh nghiệm trong việc quản lý rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam; trên cơ sở đó thảo luận và đưa ra những kế hoạch, kiến nghị và giải pháp trong thời gian tới.

Ngành thủy sản quyết tâm giảm thiểu rác thải nhựa đại dương

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản cho biết: “Bên cạnh sự tăng trưởng nhanh và phát triển mạnh mẽ với nhiều thành tựu trong sản xuất, xuất khẩu và cung ứng hàng hóa nội địa, ngành thủy sản Việt Nam cũng đang phải đối mặt với không ít vấn đề môi trường. Rác thải nhựa đại dương là một vấn đề môi trường nóng của Việt Nam hiện nay, do đó ngành thủy sản cũng đã và đang có nhiều hành động thiết thực trong quản lý, nhằm chung tay giảm các tác động của nhựa tới môi trường”.

“Đây là năm thứ 3 Diễn đàn được Cục Thủy sản tổ chức, với mong muốn các bên có không gian để chia sẻ về kết quả, kinh nghiệm khi triển khai những dự án liên quan đến rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản và đề xuất các định hướng để triển khai công tác quản lý rác thải nhựa trong hoạt động thủy sản từ thực tiễn của địa phương, doanh nghiệp, tổ chức...”, Cục trưởng Trần Đình Luân nói thêm.

Bà Nguyễn Thị Phương Dung, Trưởng phòng Khoa học Công nghệ và Hợp tác Quốc tế (Cục Thủy sản) chia sẻ, cùng với nhiều quốc gia trên thế giới, Việt Nam đang quyết tâm đẩy lùi vấn nạn ô nhiễm rác thải nhựa nói chung, rác thải nhựa đại dương nói riêng, thể hiện thông qua nhiều văn bản chỉ đạo của Trung ương như: Nghị quyết số 36/NQ-TW ngày 22/10/2018 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII; Quyết định số 1746/QĐ-TTg ngày 4/12/2019 ban hành “Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030” với mục tiêu đến năm 2025 giảm thiểu 50% rác thải nhựa trên biển và đại dương, 50% ngư cụ khai thác thủy sản bị mất hoặc bị vứt bỏ được thu gom; và đến năm 2030 có 75% rác thải nhựa trên biển và đại dương được giảm thiểu, 100% ngư cụ khai thác thủy sản bị mất hoặc bị vứt bỏ được thu gom, chấm dứt việc thải bỏ ngư cụ trực tiếp xuống biển.

Triển khai những yêu cầu nêu trên, Bộ NN&PTNT đã có Quyết định số 687/QĐ-BNN-TCTS ngày 5/2/2021 phê duyệt “Kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản, giai đoạn 2020 - 2030” với mục tiêu hướng đến giảm thiểu rác thải nhựa trong sản xuất ngành thủy sản, từng bước quản lý rác thải nhựa đại dương theo tiếp cận từ đầu nguồn tới đại dương, kinh tế tuần hoàn và phát triển kinh tế xanh; nâng cao ý thức, trách nhiệm xã hội của cộng đồng nông, ngư dân, các doanh nghiệp về rác thải nhựa, góp phần thực hiện thành công mục tiêu của Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn.

Mục tiêu cụ thể: Giai đoạn 2021 - 2025: Nâng cao nhận thức của các bên liên quan về việc giảm thiểu rác thải nhựa trong ngành thủy sản. Giảm thiểu sử dụng loại vật tư, dụng cụ chuyên dùng bằng nhựa dùng một lần. Nâng cao tỷ lệ thu gom, phân loại, tái sử dụng, xử lý rác thải nhựa từ các hoạt động sản xuất thủy sản. 100% Khu bảo tồn biển xây dựng kế hoạch giám sát và tổ chức thu gom, phân loại rác thải nhựa chuyển các đơn vị có chức năng xử lý. Xây dựng cơ sở dữ liệu về rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản.

Giai đoạn 2026 - 2030: Nâng cao nhận thức của các bên liên quan về việc giảm thiểu rác thải nhựa trong ngành thủy sản: Giảm thiểu sử dụng loại vật tư, dụng cụ chuyên dùng bằng nhựa dùng một lần. Nâng cao tỷ lệ thu gom, phân loại, tái sử dụng, xử lý rác thải nhựa từ các hoạt động sản xuất thủy sản. Hoàn thiện cơ sở dữ liệu về rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản.

Kế hoạch hành động cũng đặt ra 5 nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu, gồm: Nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm và thay đổi thói quen của cộng đồng ngư dân và các bên có liên quan. Xây dựng và hoàn thiện văn bản quản lý nhà nước về quản lý rác thải nhựa đại dương trong ngành thủy sản. Giảm thiểu rác thải nhựa, thu gom, phân loại từ nguồn, tái sử dụng, tái chế và từng bước thay thế sử dụng vật tư chuyên dùng bằng nhựa trong ngành thủy sản. Nghiên cứu khoa học, ứng dụng, phát triển, chuyển giao công nghệ liên quan đến quản lý rác thải nhựa đại dương trong ngành thủy sản, và tăng cường hợp tác quốc tế.

Toàn xã hội chung tay giảm thiểu rác thải nhựa

Diễn đàn được đóng góp rất nhiều tham luận về tình hình và kết quả hành động quản lý và giảm thiểu rác thải nhựa đại dương từ nhiều địa phương, các tổ chức trong nước và quốc tế. Nhìn chung tất cả các tổ chức đều rất tích cực trong việc chung tay giảm thiểu rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Hoàn, đại diện Cục Biển và Hải đảo cho biết, ô nhiễm nhựa đang là thách thức toàn cầu, hiện vẫn chưa có được một giải pháp chung cho vấn đề này. Theo báo cáo hiện trạng môi trường biển và hải đảo, trong rác thải nhựa, loại chiếm tỷ trọng nhiều nhất về số lượng là phao xốp và dây thừng, lưới nhỏ. Tổng số lượng các sản phẩm này chiếm đến 47% về số lượng rác và 46% về khối lượng rác thải. Tiếp đến là các loại rác thải nhựa dùng một lần như hộp xốp đựng thức ăn, túi nilon. 10 loại rác thải nhựa hàng đầu tại các địa điểm sông và ven biển ở Việt Nam là: Mảnh nhựa mềm, ngư cụ, túi nhựa, hộp xốp đựng thực phẩm, ống hút, bao bì thực phẩm khác, nhựa khác, mạnh nhựa cứng, bao bì bim bim, kẹo,…

Trong báo cáo của Sở NN&PTNT Bình Định, Sở đang triển khai dự án “Thí điểm các mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt và chất thải ngành thủy sản nhằm thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tại thành phố Quy Nhơn” do UNDP tài trợ. Thí điểm khoảng 200 tàu cá; trong đó, thông qua Tổ thu gom rác thải của cảng cá, các loại chất thải nhựa trên mỗi chuyến biển từ các tàu cá tham gia chương trình sẽ được thu gom đến nhà thu gom rác thải nhựa tại cảng cá Quy Nhơn để phân loại, vận chuyển đến cơ sở thu hồi vật liệu để tái chế, góp phần tạo giá trị gia tăng cho rác thải nhựa và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tại Quy Nhơn. Qua 3 tháng triển khai mô hình, đã có 77 tàu mang về bờ 430 kg rác thải nhựa (chai nhựa, lon bia, lon nước ngọt, bao bì thực phẩm…). Nhận thức cộng đồng cũng được nâng cao qua báo, đài, pano, tờ rơi và các lớp tuyên truyền, tập huấn.

Bình Định đã trở thành địa phương đi đầu trong công tác quản lý chất thải nhựa từ hoạt động khai thác thủy sản với việc ban hành Quyết định 89/QĐ-SNN, ngày 28/2/2024 về quy trình quản lý rác thải nhựa trên tàu cá. Quy định này áp dụng với các tàu cá có chiều dài từ 15 m trở lên tại các Cảng cá Quy Nhơn, Đề Gi, Tam Quan bắt buộc phải thu gom và khai báo về chất thải nhựa sử dụng trong mỗi chuyến biển. Mô hình sẽ được duy trì tính bền vững, tiếp tục triển khai và mở rộng trên địa bàn tỉnh cho khoảng 3.000 tàu cá xa bờ trên địa bản tỉnh Bình Định.

Ông Phạm Trung Thành, Ban Quản lý (BQL) Âu thuyền và Cảng cá Thọ Quang Tại Đà Nẵng cho biết, từ năm 2020 UBND thành phố cũng đã ban hành kế hoạch xử lý ô nhiễm môi trường tại khu vực Âu thuyền và Cảng cá Thọ Quang. Theo đó BQL đã phối hợp với Đồn Biên phòng Sơn Trà triển khai thu gom rác thải từ tàu cá cập cảng. Kết quả năm 2023 đã thực hiện ký cam kết về việc giao nộp rác thải đối với 1.075 tàu và thu gom được 14.613 kg rác thải từ 5.547 lượt tàu trên tổng số 11.190 tàu cập cảng.

Tại diễn đàn, bà Nguyễn Thị Diệu Thúy, Giám đốc Chương trình giảm nhựa, WWF - Việt Nam chia sẻ, trong 5 năm 2019 - 2023, đã hỗ trợ 3 Khu bảo tồn biển/Vườn Quốc gia Phú Quốc, Côn Đảo và Cù Lao Chàm thực hiện chương trình giám sát và đánh giá rác thải nhựa trên bờ biển và rạn san hô tại 11 Khu bảo tồn biển trên toàn quốc.

Kế hoạch của WWF - Việt Nam trong hai năm 2024 - 2025 sẽ tập trung triển khai thí điểm mô hình thực nghiệm công cụ kinh tế nhằm thu gom rác thải nhựa từ tàu cá tại Cảng cá An Thới. WWF đang triển khai các dự án về rác thải nhựa để tiếp tục hỗ trợ các địa phương như: Mô hình đoàn tàu cá chống rác thải nhựa đại dương ở Phú Quốc; Mô hình thí điểm quản lý rác thải nhựa cho tàu cá, cảng cá thực hiện Phụ lục V Công ước Marpol tại Đà Nẵng; Thí điểm mô hình ngư dân thu gom rác về bờ tại Đồng Hới (Quảng Bình)…. Thúc đẩy việc kết nối, chia sẻ các sáng kiến, kinh nghiệm về quản lý, giảm thiểu rác thải nhựa tại các địa phương ven biển qua các hình thức truyền thông, giáo dục, hội thảo, tham quan học tập... lồng ghép hoạt động giảm thiểu rác thải nhựa vào các dự án bảo tồn biển.

Bà Bùi Thị Thu Hiền, phụ trách Chương trình biển và vùng bờ của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế IUCN Việt Nam đề xuất Vườn Quốc gia, Khu Bảo tồn biển tiếp tục thực hiện: Giám sát rác thải nhựa trên biển và rạn san hô; tổ chức hoạt động tuyên truyền; thành lập nhóm tình nguyện tuyên truyền và thu gom rác thải lưu động (1 tháng/1 lần), tổ chức tập huấn cho cán bộ, công nhân viên trong Vườn Quốc gia, Khu Bảo tồn biển. Phối hợp với Ban Quan lý cảng để tuyên truyền trực tiếp với ngư dân neo đậu tàu trong cảng; có sự phân công trách nhiệm cụ thể cho các thành viên để nâng cao hiệu quả hoạt động. Cục Thủy sản có chương trình truyền thông lâu dài đối với hoạt động giảm thiểu rác thải nhựa, đặc biệt là ở các Khu bảo tồn biển; Chính phủ và địa phương sớm có các chính sách để chuyển đổi vật liệu thân thiện với môi trường cho ngành thủy sản…

Kết luận tại Diễn đàn, Cục trưởng Cục Thủy sản Trần Đình Luân đánh giá các báo cáo của diễn đàn đã thể hiện có sự thay đổi nhất định thông qua các mô hình, các kết quả khác nhau với các con số rất ý nghĩa. Cục trưởng khẳng định giảm thiểu rác thải nhựa đại dương là câu chuyện rất dài hơi, và quan trọng nhất vẫn là ý thức của từng cá nhân. Thực tế khu vực có rác tác động ngay và trực tiếp tới môi trường vùng nuôi. Do đó, cần tuyên truyền để người dân hiệu được, nhận thức và tự thấy rằng, cần phải bảo vệ môi trường cho lợi ích của chính họ. Bên cạnh đó, cần nghiên cứu ứng dụng, hỗ trợ các loại vật liệu thay thế thân thiện môi trường. Mong muốn các tổ chức trong nước và quốc tế sẽ tiếp tục đề xuất các dự án giúp cộng đồng ngư dân được hưởng lợi.

Hải Đăng