Trên quy mô toàn cầu, sự gia tăng nhu cầu về tính minh bạch trong nguồn gốc, chất lượng của sản phẩm thủy sản không chỉ mang lại sự tin cậy về chất lượng, mà còn giúp người tiêu dùng kiểm soát được các yếu tố liên quan đến sức khỏe, môi trường và trách nhiệm xã hội. Với việc thực phẩm bẩn, ô nhiễm môi trường, và tình trạng khai thác bất hợp pháp ngày càng gia tăng, người tiêu dùng đã có ý thức cảnh giác hơn trong việc lựa chọn sản phẩm. Theo báo cáo của tổ chức GlobeScan (2022), hơn 70% người tiêu dùng tại châu Âu và Bắc Mỹ mong muốn sản phẩm thủy sản phải có chứng nhận rõ ràng về nguồn gốc và phương pháp sản xuất bền vững. Trong khi đó, một nghiên cứu khác của McKinsey & Company (2023) cho thấy gần 90% người tiêu dùng tại các thị trường phát triển sẵn sàng trả thêm 10-20% cho các sản phẩm thủy sản có nguồn gốc minh bạch và chứng nhận bền vững.
Đối với Việt Nam, nơi thủy sản là nguồn cung cấp protein chính trong bữa ăn hàng ngày, vấn đề an toàn thực phẩm trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Báo cáo của Kantar Worldpanel (2023) cho biết tỷ lệ người tiêu dùng Việt Nam quan tâm đến nguồn gốc sản phẩm đã tăng 15% chỉ trong 5 năm qua. Sự chuyển biến này có thể được giải thích qua ba yếu tố chính: sự gia tăng các vụ bê bối về an toàn thực phẩm, các quy định nghiêm ngặt hơn từ thị trường xuất khẩu, và nhu cầu ngày càng cao về thực phẩm an toàn trong bối cảnh thu nhập người dân tăng lên. Một báo cáo của Bộ Công Thương năm 2023 chỉ ra rằng, 60% các vụ ngộ độc thực phẩm xảy ra trong năm có liên quan đến thủy sản, đặc biệt là từ các nguồn không rõ xuất xứ. Điều này khiến người tiêu dùng Việt Nam ngày càng khắt khe hơn trong việc đòi hỏi các thông tin liên quan đến quy trình nuôi trồng, chế biến và phân phối sản phẩm.
Sự phát triển của công nghệ và áp lực từ thị trường quốc tế
Một trong những lý do khiến tính minh bạch trở nên quan trọng hơn đối với ngành thủy sản là áp lực từ các thị trường xuất khẩu. Các quốc gia như Mỹ, Nhật Bản và Liên minh châu Âu (EU) – những thị trường chính của thủy sản Việt Nam – đều áp dụng các tiêu chuẩn khắt khe về truy xuất nguồn gốc và bảo vệ môi trường. Liên minh châu Âu từ năm 2020 đã yêu cầu tất cả sản phẩm thủy sản nhập khẩu phải được dán nhãn nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và kèm theo chứng chỉ bền vững như ASC (Aquaculture Stewardship Council) hoặc MSC (Marine Stewardship Council). Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc cũng đang phát triển nhanh chóng. Theo một báo cáo của Deloitte (2023), hơn 35% doanh nghiệp thủy sản lớn trên toàn thế giới đã áp dụng các công nghệ như blockchain, mã QR để quản lý chuỗi cung ứng và tăng tính minh bạch. Tại Việt Nam, một số doanh nghiệp tiên phong trong ngành như Minh Phú và Vĩnh Hoàn đã đầu tư vào công nghệ này, giúp người tiêu dùng có thể truy xuất được toàn bộ quá trình nuôi trồng, thu hoạch, và chế biến chỉ bằng cách quét mã QR trên bao bì sản phẩm. Theo báo cáo từ VASEP, hơn 85% các doanh nghiệp thủy sản lớn tại Việt Nam đã triển khai công nghệ này vào chuỗi cung ứng, góp phần giúp nâng cao giá trị xuất khẩu. Đây là một bước đi quan trọng giúp củng cố niềm tin của người tiêu dùng, đặc biệt trong bối cảnh các vụ việc liên quan đến vi phạm tiêu chuẩn chất lượng, như sử dụng kháng sinh vượt mức cho phép trong nuôi trồng thủy sản, đang làm giảm lòng tin vào sản phẩm nội địa.
Từ thị trường xuất khẩu thủy sản
Trong năm 2023, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam đạt mốc 11 tỷ USD, với các sản phẩm chủ lực như tôm, cá tra, và nhuyễn thể. Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng và giữ vững vị thế tại các thị trường khó tính, các doanh nghiệp thủy sản phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn quốc tế về an toàn thực phẩm, bền vững môi trường và đặc biệt là tính minh bạch.
Châu Âu và Bắc Mỹ là hai thị trường lớn mà Việt Nam đang hướng tới, tuy nhiên đây cũng là những khu vực yêu cầu khắt khe nhất về chứng nhận truy xuất nguồn gốc. Liên minh châu Âu (EU) đặc biệt nghiêm ngặt với các sản phẩm thủy sản nhập khẩu, yêu cầu tất cả các lô hàng phải có chứng nhận từ các tổ chức quốc tế như ASC hoặc MSC. Thêm vào đó, sau khi Việt Nam nhận thẻ vàng từ Ủy ban châu Âu vào năm 2017 do các vi phạm về khai thác bất hợp pháp (IUU), yêu cầu về minh bạch và truy xuất nguồn gốc càng trở nên quan trọng hơn để duy trì hoạt động xuất khẩu sang khu vực này. Một báo cáo từ Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC) cho thấy, các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc đang ngày càng phổ biến tại các thị trường phát triển. Đặc biệt, hơn 70% các nhà nhập khẩu thủy sản tại châu Âu chỉ chấp nhận các sản phẩm có đầy đủ thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất và các chứng nhận liên quan đến an toàn thực phẩm và bền vững.
Đến thị trường tiêu dùng nội địa
Ngoài áp lực từ thị trường xuất khẩu, sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng nội địa cũng đang tạo động lực cho ngành thủy sản nâng cao tính minh bạch. Một khảo sát của Nielsen (2023) cho thấy, tại Việt Nam, hơn 60% người tiêu dùng đã chuyển từ việc chỉ quan tâm đến giá cả sang việc tìm kiếm thông tin về nguồn gốc và chất lượng sản phẩm. Đặc biệt, trong bối cảnh ngày càng có nhiều thông tin về tác động của biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường đến nguồn lợi thủy sản, người tiêu dùng ngày càng có xu hướng lựa chọn các sản phẩm được nuôi trồng và chế biến theo phương pháp bền vững.
Sự gia tăng trong thu nhập của người tiêu dùng Việt Nam cũng góp phần làm thay đổi thói quen mua sắm. Theo dữ liệu từ Tổng cục Thống kê Việt Nam (2023), thu nhập bình quân đầu người đã tăng 10% so với năm trước, tạo điều kiện cho người tiêu dùng sẵn sàng chi trả cao hơn cho các sản phẩm chất lượng cao và có tính minh bạch. Điều này cũng đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp thủy sản không thể cạnh tranh chỉ bằng giá rẻ mà cần đầu tư vào chất lượng và các chứng nhận về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc.
Trong xu hướng phát triển bền vững của ngành thủy sản, các chứng nhận quốc tế như ASC, MSC đang ngày càng trở thành tiêu chuẩn bắt buộc đối với nhiều doanh nghiệp. Các chứng nhận này không chỉ đảm bảo rằng sản phẩm thủy sản được sản xuất theo quy chuẩn quốc tế mà còn giúp người tiêu dùng yên tâm hơn khi lựa chọn sản phẩm.
Các mô hình nuôi trồng thủy sản theo hướng bền vững đã được áp dụng tại nhiều địa phương. Theo báo cáo của WWF Việt Nam (2023), tính đến cuối năm 2023, đã có khoảng 250.000 tấn thủy sản nuôi trồng tại Việt Nam được chứng nhận ASC, tăng 20% so với năm trước. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc phát triển ngành thủy sản bền vững, giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và bảo vệ nguồn lợi thủy sản tự nhiên. Tính minh bạch trong sản phẩm thủy sản không chỉ là yêu cầu từ phía người tiêu dùng mà còn là yếu tố sống còn đối với ngành thủy sản Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng khốc liệt. Việc áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc, tuân thủ các quy định quốc tế và phát triển mô hình nuôi trồng bền vững là những yếu tố quan trọng giúp Việt Nam duy trì và mở rộng thị phần xuất khẩu, đồng thời đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng trong nước.
Với 84,6% người tiêu dùng Việt Nam ưu tiên tính minh bạch của sản phẩm thủy sản, các doanh nghiệp không chỉ cần đầu tư vào chất lượng sản phẩm mà còn phải xây dựng niềm tin với khách hàng thông qua các chứng nhận và thông tin rõ ràng về nguồn gốc. Trong tương lai, tính minh bạch sẽ không còn là lựa chọn mà sẽ trở thành tiêu chuẩn bắt buộc nếu các doanh nghiệp muốn phát triển bền vững và cạnh tranh trên thị trường.
Hải Đăng