Khó khăn lớn nhất đối với bất kỳ ai muốn xây dựng một doanh nghiệp quy mô công nghiệp tại Kenya là hiện trạng sở hữu đất đai nhỏ lẻ - bắt nguồn từ bản chất của hệ thống thừa kế đất đai tồn tại lâu dài ở quốc gia này.
Tuy nhiên, Victory Farms hiện đang thử nghiệm một hệ thống sản xuất trứng độc đáo cho phục vụ cho hoạt động của họ. Một hệ thống đang mang lại kết quả đầy hứa hẹn. Victory Farms là doanh nghiệp sản xuất cá rô phi lớn nhất của Kenya, với mục tiêu đạt sản lượng 18.000 tấn trong năm nay.
Steve Moran - người đồng sáng lập Victory Farms, đồng thời cũng giúp đưa Tropo Farms trở thành nhà sản xuất cá rô phi hàng đầu ở Tây Phi, giải thích: “Hạn chế lớn nhất đối với sự tăng trưởng của chúng tôi là sản xuất cá giống. Mô hình của chúng tôi dựa trên hệ thống ao lớn để thu thập cá bố mẹ và trứng, vì vậy để phát triển, chúng tôi cần những diện tích đất rộng lớn.”
Tại đây, đất đai bị chia nhỏ qua nhiều thế hệ. Do đó, công ty đã phải đàm phán với 54 bên ký kết để mua 12 ha đất nhằm xây dựng trang trại nòng cốt. Bên cạnh những khó khăn mà điều này gây ra, Moran cũng đặt câu hỏi về việc liệu phương án thành lập và mở rộng một địa điểm duy nhất của Victory tại khu vực mà nhiều người đang sống trong cảnh nghèo đói có phải là cách tốt nhất để kinh doanh hay không, ngay cả khi nơi đó được rào chắn cẩn thận.
“Chúng tôi muốn tạo ra một mô hình có nhiều người chiến thắng bên ngoài hàng rào”, ông giải thích. Do đó, Moran và người đồng sáng lập Joseph Rehman đã quyết định thử nghiệm một giải pháp thay thế triệt để – thuê những người nông dân địa phương sản xuất trứng và bán cho công ty. Mô hình này, hiện được gọi là Chương trình Aquaponics mở rộng Vịnh Homa (HEAP), đang cho thấy rất nhiều triển vọng.
“Chúng tôi tìm kiếm những đối tác trong cộng đồng và thuê một lô đất từ họ. Trên mỗi lô đất, chúng tôi đặt một ao nuôi cá bố mẹ nhỏ – thường có kích thước 20 x 60 m, với khoảng 1.000 cá bố mẹ. Sau khi xây dựng ao, chúng tôi quản lý nó giống như một tài sản của Victory, trong khi chủ đất thu tiền cho thuê đất hàng tháng, dựa trên khối lượng trứng chúng tôi thu thập được từ ao đó. Trung bình riêng tiền thuê đã gấp khoảng 2,5 lần mức lương tối thiểu, tạo ra một khoản thu nhập thụ động thuần túy từ một mảnh đất mà trước đây gần như không được sử dụng”, Moran giải thích. Hiện công ty có một danh sách dài những người nông dân có nhu cầu cho công ty thuê đất làm ao giống.
Hầu hết các ao sẽ được xả nước, khử trùng, bón vôi và bón phân hai lần một năm giữa các lần sinh sản, nghĩa là những người nông dân sẽ nhận được thu nhập cho 10-11 tháng trong năm - mang lại thu nhập tốt hơn nhiều so với các mô hình chăn nuôi và canh tác nông nghiệp không ổn định của địa phương.
“Có thể cứ ba hoặc bốn năm lại có một vụ ngô hoặc cao lương, nhưng nhìn chung ở đó chỉ có dê gặm cỏ và đất bị thoái hóa. Chúng tôi cũng sử dụng nước thải từ các ao để tưới cho đất trồng rau - đó là lý do tại sao chúng tôi gọi đó là thủy canh mở rộng”, Moran nhận xét. Thay vì sử dụng các hệ thống thủy canh thông thường liên quan đến các loại cây trồng có giá trị cao (nhưng thường khó kiếm được tiền), giờ đây nông dân địa phương có thể nuôi cá rô trong ao và sử dụng nước thải từ ao nuôi cá để tưới cho đất trồng rau như cà chua, hành tây, rau xanh. Rau này sẽ được tiêu thụ tại chính địa phương. Mảng rau của doanh nghiệp đang được điều hành bởi Stable Foods - một trong những tổ chức phái sinh của Victory, có trách nhiệm điều hành các hệ thống tưới tiêu thông qua thỏa thuận chia sẻ lợi nhuận hoặc cho thuê hệ thống tưới tiêu cho nông dân.
Theo Moran, khoảng 30% trứng cá giống của Victory hiện đang được sản xuất bằng hệ thống này và ông hy vọng con số này sẽ tăng lên 50% trong 12 tháng tới. Moran chia sẻ: “Nó cho chúng tôi cơ hội phát triển hoạt động kinh doanh cốt lõi của mình và cũng bắt đầu bán cá giống cho những người nông dân khác - nghĩa là nhiều người hơn có thể sử dụng cá giống của chúng tôi và nó cũng giúp những người bên ngoài hàng rào (nông dân địa phương) chiến thắng. Hiện tại, chúng tôi có 12 đối tác khác nhau trong giai đoạn thí điểm mà chúng tôi đã khởi xướng với sự hỗ trợ từ Msingi và hiện chúng tôi đang hợp tác với USAID để mở rộng quy mô. Chúng tôi thực sự phấn khích vì nó mở ra tiềm năng đáng kinh ngạc về sản lượng trứng và sản lượng cá, cũng như biến khu vực của chúng tôi thành vùng cung cấp lương thực cho khu vực này.”
Victory sử dụng máy bơm chạy bằng năng lượng mặt trời để bơm nước vào ao và xả ao thường xuyên để đảm bảo chất lượng nước luôn ở mức tối ưu cho cá rô phi. Nước từ quá trình xả ao được sử dụng để tưới tiêu cho các cánh đồng xung quanh, do đó cho phép canh tác cây trồng ngay cả trong mùa khô. Nó giúp giải quyết bài toán thừa – thiếu lương thực. Chẳng hạn như cà chua ở Nairobi, vào mùa thu hoạch, cà chua thối sẽ bị đổ ra lề đường, và đến mùa khan hiếm, người dân phải mua với giá gấp 5 lần bình thường do chúng được vận chuyển từ nơi khác tới. Với dự án này, giờ đây người dân địa phương có nguồn cung cấp cà chua giá cả phải chăng ổn định trong suốt 12 tháng. Điều tương tự cũng xảy ra cho hành tây, rau xanh – tất cả đều nhằm mục đích tăng cường an ninh lương thực và cải thiện dinh dưỡng tại địa phương.
Trong khi đó, công ty cũng đang tìm cách sử dụng nước từ các ao chính của mình để có hiệu quả tương tự - bơm nước vào các cánh đồng gần đó thay vì lắng trong các ao xử lý sinh học rồi xả thải ra Hồ Victoria. Theo cách đó, tất cả các chất dinh dưỡng như Phosphat và Nitrat có trong nước từ thức ăn và phân bón trong ao sẽ được dùng để tạo ra rau để tiêu thụ tại địa phương. Lợi ích của hệ thống này không chỉ giới hạn ở những người nông dân ký hợp đồng với công ty. Những người chủ đất có thể thu được lợi ích trước mắt từ tiền cho thuê đất, song đồng thời họ cũng đang giúp những người nông dân khác.
Mỗi tuần, nhóm của Victory sẽ thu thập trứng từ mỗi ao, sử dụng hệ thống tuần hoàn di động nhỏ được lắp ở phía sau xe bán tải để vận chuyển chúng trở lại trang trại chính để ấp và sau đó nuôi tiếp. Do bản chất ngày càng cao về công nghệ và an toàn sinh học của nhiều cơ sở nuôi trồng thủy sản trên khắp thế giới, hệ thống “gửi cá đến và mang trứng trở về” này cũng đi kèm với rất nhiều rủi ro. Tuy nhiên, theo Moran, cho đến nay, mô hình này vẫn cho thấy lợi ích đã lớn hơn mọi vấn đề mà nó mang lại.
“Có một chút rủi ro về mất cắp, nhưng trong thỏa thuận có một phần là chủ đất chịu trách nhiệm về an ninh của ao nuôi. Mô hình thanh toán cho phép mức tử vong do hao hụt ở mức chấp nhận được nhưng nếu vượt quá mức đó thì chủ đất phải chịu trách nhiệm. Điều tốt là các chủ đấy không xem cá bố mẹ như là cá của công ty Victory, mà là cá của ông Alastair hoặc cá của bà Gladys và cho đến nay, chúng tôi chưa có bất kỳ vụ trộm đáng kể nào từ các ao của đối tác”, ông phản ánh.
Ngoài ra còn có mối lo ngại về an ninh sinh học liên quan đến việc đưa trứng từ các ao bên ngoài vào, nhưng công ty đang trong quá trình giảm thiểu điều này bằng cách lắp đặt một vòng tuần hoàn khép kín (RAS) riêng cho bất kỳ quả trứng nào đến từ các trang trại đối tác. “Mặc dù có thể nói rằng rủi ro có thể tăng lên vì chúng tôi không kiểm soát được các ao bên ngoài, nhưng họ cũng đang đa dạng hóa rủi ro đó, vì bất kỳ vấn đề nào xảy ra ở trang trại chính đều có khả năng lây lan nhanh hơn nhiều sang các ao lân cận”, ông chỉ ra.
Nhìn chung, Moran rất muốn thấy hệ thống này được triển khai rộng rãi hơn. Và, xét đến những lợi thế của nó, chắc chắn là nhiều nông dân sản xuất nhỏ xung quanh Vịnh Homa cũng vậy.
Hương Trà (theo Thefishsite.com)