Từ Nghị quyết 57 đến hành động cụ thể
Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW, xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực then chốt để Việt Nam bứt phá trong giai đoạn mới. Tiếp đó, Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động và các nghị quyết bổ sung, giao các bộ ngành cụ thể hóa bằng các chương trình, đề án, dự án ưu tiên.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường, với vai trò quản lý một lĩnh vực vừa gắn bó mật thiết với đời sống dân sinh vừa đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng kinh tế, đã xây dựng Danh mục các bài toán lớn. Danh mục này trải rộng từ quản lý tài nguyên nước, khí tượng thủy văn, lâm nghiệp, môi trường, đến nông nghiệp số và thủy sản. Trong đó, nhiều đề tài trực tiếp phục vụ quản lý, bảo tồn và phát triển thủy sản bền vững – ngành hàng xuất khẩu tỷ đô của đất nước.
Theo quyết định số 3410/QĐ-BNNMT được Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành ngày 25/8/2025, 15 bài toán lớn được công bố, trong đó có ít nhất 3 nhiệm vụ liên quan trực tiếp đến thủy sản: Thứ nhất, “Phát triển nền tảng số hóa và trợ lý ảo thông minh phục vụ quản lý nghề cá bền vững và truy xuất điện tử nguồn gốc thủy sản”, do Cục Thủy sản và Kiểm ngư chủ trì. Đây là hướng đi phù hợp với yêu cầu gỡ phòng chống khai thác IUU, đáp ứng đòi hỏi ngày càng khắt khe của các thị trường nhập khẩu lớn như Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc... Việc xây dựng hệ thống dữ liệu số hóa toàn diện sẽ giúp quản lý tốt tàu cá, nhật ký khai thác, sản lượng, vùng biển khai thác; qua đó tăng tính minh bạch và giảm tình trạng khai thác bất hợp pháp.
Thứ hai, “Khai thác bền vững tài nguyên, bảo vệ hệ sinh thái, môi trường biển; đột phá điều tra, nghiên cứu biển sâu”, do Cục Biển và Hải đảo Việt Nam chủ trì. Đây là định hướng lâu dài cho ngành khai thác hải sản và nghiên cứu tài nguyên biển, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu, nước biển dâng và cạn kiệt nguồn lợi tự nhiên. Đầu tư vào điều tra biển sâu không chỉ mở ra cơ hội khai thác mới mà còn gắn với mục tiêu bảo tồn và phát triển kinh tế biển xanh.
Thứ ba, các bài toán về ứng dụng trí tuệ nhân tạo, viễn thám, dữ liệu lớn trong quan trắc, giám sát môi trường nông nghiệp và thủy sản. Đây là nền tảng công nghệ để ngành nuôi trồng thủy sản chuyển đổi sang mô hình sản xuất thông minh, giảm chi phí, kiểm soát dịch bệnh và nâng cao chất lượng con giống.
Nâng cao năng lực cạnh tranh của thủy sản Việt Nam
Trong nhiều năm, thủy sản là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực với kim ngạch hàng năm 8 - 10 tỷ USD. Tuy nhiên, điểm yếu cố hữu là chưa kiểm soát hoàn toàn nguồn gốc và tính bền vững trong khai thác. Các thị trường lớn ngày càng đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt về minh bạch dữ liệu và chứng nhận môi trường. Việc Bộ Nông nghiệp và Môi trường đưa “quản lý nghề cá bền vững và truy xuất điện tử nguồn gốc thủy sản” thành một trong những bài toán lớn cấp quốc gia cho thấy quyết tâm tháo gỡ nút thắt này.
Hệ thống nền tảng số quản lý nghề cá sẽ tích hợp nhiều công nghệ hiện đại như blockchain, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn. Ngư dân có thể khai báo trực tuyến về hoạt động khai thác, cơ quan quản lý dễ dàng giám sát, còn doanh nghiệp xuất khẩu có thể truy cập dữ liệu minh bạch để đáp ứng yêu cầu từ đối tác nhập khẩu. Đây là điều kiện tiên quyết để Việt Nam gỡ bỏ thẻ vàng của EC, lấy lại uy tín trên thị trường quốc tế.
Bên cạnh nhiệm vụ số hóa nghề cá, bài toán về nghiên cứu và điều tra biển sâu giúp xây dựng nghề cá bền vững. Việt Nam có vùng đặc quyền kinh tế rộng lớn, giàu tiềm năng tài nguyên sinh học và khoáng sản. Tuy nhiên, hiện nay phần lớn hoạt động khai thác vẫn chỉ tập trung ở vùng biển ven bờ, dẫn đến cạn kiệt nguồn lợi. Việc đẩy mạnh nghiên cứu biển sâu không chỉ phục vụ khai thác hải sản bền vững, mà còn tạo cơ sở khoa học cho bảo tồn hệ sinh thái, ứng phó biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế biển.
Nhiều quốc gia đã cho thấy hiệu quả khi đầu tư nghiên cứu biển sâu: Nhật Bản, Hàn Quốc, Na Uy đều phát triển công nghệ đánh bắt xa bờ kết hợp bảo tồn biển. Việt Nam, với định hướng này, sẽ dần thoát khỏi thế “khai thác cạn kiệt” để bước vào giai đoạn khai thác thông minh, cân bằng lợi ích kinh tế và sinh thái.
Một điểm nhấn khác trong Quyết định công bố là khuyến khích doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam tham gia giải quyết các bài toán lớn. Với thủy sản, điều này có nghĩa là sẽ có sự đồng hành của các công ty công nghệ trong việc phát triển phần mềm quản lý tàu cá, ứng dụng truy xuất blockchain, hệ thống quan trắc môi trường nuôi tôm cá, và cả trợ lý ảo hỗ trợ ngư dân.
Khi công nghệ đi sâu vào đời sống, ngư dân sẽ được phổ biến, tiếp cận giải pháp quản lý chi phí, dự báo thời tiết, cảnh báo dịch bệnh, và được hỗ trợ tiếp cận thị trường minh bạch hơn. Đây cũng là chìa khóa để nâng cao thu nhập, giảm rủi ro và xây dựng văn hóa nghề cá bền vững.
Việc Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố Danh mục các bài toán lớn theo tinh thần Nghị quyết 57 chính là lời cam kết quyết tâm hành động, với trọng tâm vào số hóa quản lý nghề cá, truy xuất nguồn gốc thủy sản, khai thác biển sâu bền vững, ngành thủy sản Việt Nam đang đứng trước cơ hội chuyển mình mạnh mẽ. Nếu triển khai đồng bộ, sự kết hợp giữa công nghệ hiện đại và kinh nghiệm truyền thống sẽ đưa thủy sản Việt Nam trở thành hình mẫu về kinh tế xanh, minh bạch và bền vững trong khu vực. Khẳng định vị thế quốc gia biển, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên mới, trở thành quốc gia giàu từ biển, mạnh về biển.
Hải Đăng