Kể từ khi bị EC áp “thẻ vàng” vào năm 2017, ngành Thủy sản Việt Nam phải đối mặt với nhiều rào cản lớn về thị trường và uy tín quốc tế. Với kim ngạch xuất khẩu thủy sản mỗi năm dao động từ 9 – 10 tỷ USD, trong đó EU chiếm khoảng 12% thị phần, việc gỡ bỏ “thẻ vàng” không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn là cơ hội để khôi phục và mở rộng các thị trường xuất khẩu trọng điểm. Với nhận thức Chuyển đổi số không phải là xu hướng mà là một yêu cầu thiết yếu, các cơ quan chức năng đã có tầm nhìn chiến lược và cam kết mạnh mẽ trong việc ứng dụng Chuyển đổi số trong ngành Thủy sản.
Điều ấn tượng nhất trong quá trình chuyển đổi này chính là sự thích nghi của chính các ngư dân. Mặc dù nhiều người đã lớn tuổi và có trình độ học vấn hạn chế, nhưng nhờ sự hướng dẫn tận tình của cán bộ địa phương và nhân viên cảng cá, họ đã có thể làm quen với công nghệ mới một cách thuận lợi. Nhờ áp dụng công nghệ số, ngư dân có thể sử dụng điện thoại di động để định vị và báo cáo vị trí tàu trong trường hợp mất kết nối với thiết bị VMS do thời tiết xấu thay vì phải trực tiếp đến tận trụ sở UBND xã như trước kia hoặc báo cáo hoạt động khai thác từ xa. Đây chính là minh chứng rõ ràng cho việc công nghệ có thể đơn giản hóa quy trình và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho ngư dân tuân thủ quy định pháp luật.
Bên cạnh đó, việc hình thành nhóm Zalo chuyên biệt kết nối chủ tàu, thuyền trưởng, cán bộ thủy sản và các cơ quan chức năng như Chi cục Thủy sản, Bộ đội Biên phòng và công an địa phương là một sáng kiến tuyệt vời. Nhóm này giúp trao đổi thông tin theo thời gian thực, từ cập nhật quy định, theo dõi di chuyển của tàu, cảnh báo vi phạm IUU cho đến phối hợp khẩn cấp, nâng cao đáng kể tính minh bạch, khả năng phản ứng và hỗ trợ ngư dân trên biển. Mô hình này đang được nhân rộng và cho thấy hiệu quả rõ rệt.
Ở cấp độ quản lý, việc đồng bộ hóa một bộ công cụ phần mềm quản lý thủy sản trên toàn thành phố là một bước tiến vượt bậc. Các công cụ này bao gồm theo dõi tàu, kiểm soát sản lượng đánh bắt, truy xuất nguồn gốc và xử lý vi phạm IUU, tất cả dữ liệu đều được cập nhật vào cơ sở dữ liệu thủy sản quốc gia. Tính đến thời điểm hiện tại, 100% cảng cá tại TP.HCM đã triển khai hệ thống phần mềm eCDT quốc gia để giám sát tàu ra vào cảng.
Tại Cảng Cát Lở (Phước Thắng), eCDT đã được triển khai từ tháng 3/2024. Tất cả chủ tàu, thuyền trưởng đã cài đặt và sử dụng ứng dụng này để xác nhận sản lượng, khai báo nguồn gốc hải sản và tạo điều kiện cấp chứng nhận xuất khẩu. Nhiều ngư dân khẳng định rằng thay vì phải khai báo rườm rà với nhiều biểu mẫu như trước đây, eCDT giúp họ ghi lại mọi thông tin từ loại cá, khu vực đánh bắt đến người mua một cách dễ dàng, chính xác và quan trọng nhất là giúp tránh các vi phạm IUU. Đây là một yếu tố sống còn để EC gỡ “thẻ vàng”.
Hơn nữa, Nền tảng Thí điểm của Chi đội Kiểm ngư số 2 (trước đây thuộc khu vực Bà Rịa – Vũng Tàu cũ) đang hoạt động với ba hệ thống riêng biệt để quản lý cảng cá, giám sát tàu qua hệ thống VMS và xử lý vi phạm IUU. Nền tảng này tích hợp các tính năng tiên tiến như theo dõi tàu theo thời gian thực, cảnh báo vi phạm, trực quan hóa dữ liệu và giám sát các tàu “3 không” (không đăng ký, không đăng kiểm, không giấy phép khai thác thủy sản). Điều này không chỉ đơn giản hóa quy trình và giảm giấy tờ mà còn cải thiện độ chính xác trong việc thực thi pháp luật. Nền tảng này được kỳ vọng sẽ trở thành trung tâm kỹ thuật số chính của thành phố về quản lý thủy sản.
TP. Hồ Chí Minh đã chi khoảng 25 tỷ đồng (khoảng 980.000 USD) trong 2 năm qua cho cơ sở hạ tầng, đào tạo và phát triển hệ thống thủy sản số. Đây là một khoản đầu tư đáng kể, thể hiện cam kết mạnh mẽ của Thành phố trong việc hiện đại hóa ngành thủy sản và đảm bảo phát triển bền vững. Với sự cam kết mạnh mẽ từ chính quyền, sự tham gia tích cực của ngư dân và sự hỗ trợ công nghệ mạnh mẽ, Việt Nam nói chung và Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng đang đi đúng hướng để đáp ứng các yêu cầu của EC nhằm gỡ bỏ “thẻ vàng”. Với những cải cách mang tính quyết định này, ngành Thủy sản Việt Nam không chỉ hướng tới việc khôi phục quyền tiếp cận các thị trường xuất khẩu quan trọng mà còn nâng cao vị thế của mình trên trường quốc tế thông qua minh bạch, truy xuất nguồn gốc và tính bền vững. Cuộc cách mạng số này không chỉ là một giải pháp tình thế mà còn là nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của ngành trong tương lai.
Hương Trà (theo Vietnamnews.vn)