Chiều ngày 26/4/2018, tại thành phố Hội An (tỉnh Quảng Nam), Tổng cục Thủy sản đã tổ chức Hội nghị "Bảo tồn biển gắn với Chống khai thác thủy sản bất hợp pháp". Ông Nguyễn Quang Hùng - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản đã đến dự và chỉ đạo Hội nghị. Cùng đến tham dự còn có đại diện lãnh đạo tỉnh Quảng Nam; các nhà nghiên cứu trong nước; các chuyên gia của tổ chức bảo tồn biển quốc tế và đại diện ngư dân xã đảo Cù Lao Chàm (thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam).
Thực trạng khai thác thủy sản trên thế giới và vấn đề IUU tại Việt Nam
Hiện nay, tình trạng đánh bắt thủy sản bất hợp pháp diễn ra ở hầu hết các vùng biển và đại dương trên thế giới, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nghề nghiệp và thu nhập của chính ngư dân và ảnh hưởng tới môi trường sinh thái. Nhiều phương thức khai thác theo kiểu tận diệt như: giã cào, dùng thuốc nổ, đánh bắt cả trong mùa sinh sản ở vùng gần bờ, vùng khơi đã phá hủy các quần đàn hải sản, làm mất nguồn thu của các quốc gia. Do lợi nhuận cao, nên tình trạng đánh bắt thủy sản bất hợp pháp có chiều hướng gia tăng nhanh chóng.
Đối với tình trạng bất cập trên, Liên minh Châu Âu (EU) hiện có quy định chống IUU tích cực nhất trong các khu vực nhập khẩu chính. Năm 2010, quy định của EU yêu cầu tất cả các sản phẩm thủy sản nhập khẩu vào EU phải có chứng nhận khai thác, có thông tin về các loài, vị trí khai thác, tàu cá, ngày khai thác và tất cả các hoạt động trung chuyển. Điều này có nghĩa là: Nếu sản phẩm thủy sản của Việt Nam bị nghi ngờ là IUU, các quốc gia thành viên EU có thể từ chối nhập khẩu, gây thiệt hại nặng nề đối với xuất khẩu thủy sản của Việt Nam.
Tháng 5/2017, Đoàn công tác của Tổng vụ các vấn đề Biển và Thủy sản (DG - MARE) của Ủy ban Châu Âu (EC) đã đến Việt Nam, đánh giá tình hình đáp ứng các quy định của EU về IUU. Kết thúc đợt đánh giá, DG - MARE đã đưa ra các khuyến nghị để Việt Nam giải quyết, nếu không giải quyết được thì Việt Nam phải đối mặt với nguy cơ bị nhận “thẻ vàng” của EU. Ngày 23/10/2017, EC chính thức cảnh báo “thẻ vàng” đối với thủy sản của Việt Nam khi xuất khẩu sang thị trường EU vì chưa đáp ứng được những yêu cầu trên.
Đứng trước thách thức như vậy, ngành Thủy sản Việt Nam đã tập trung triển khai quyết liệt 3 nhóm giải pháp để thực hiện các khuyến nghị của EC về khai thác IUU nhằm sớm thoát khỏi “thẻ vàng”. Cụ thể: Hoàn thiện thể chế để phù hợp với quy định của Quốc tế, trong đó có EU; Rà soát các văn bản quy phạm pháp luật, tăng cường chế tài trong Luật Thủy sản 2017; Triển khai các Kế hoạch hành động của Chính phủ; Nâng cao năng lực thực thi của hệ thống quản lý nhà nước và ngư dân, chấm dứt tình trạng tàu cá ngư dân khai thác bất hợp pháp trên các vùng biển nước ngoài; Nâng cao năng lực thực thi đối với các chủ tàu, ngư dân, doanh nghiệp, cảng cá và cơ quan quản lý nhà nước về thủy sản, các lực lượng thực thi pháp luật trên biển (như: Cảnh sát biển, Bộ đội Biên phòng, lực lượng Kiểm ngư); Có chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với những hành vi vi phạm; Tăng cường công tác tuyên truyền, thông tin, tập huấn, đào tạo nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về thủy sản.
Bảo tồn biển gắn với Chống khai thác thủy sản bất hợp pháp (IUU)
Trong công tác bảo tồn biển, nhiều ý kiến phát biểu của các chuyên gia trong Hội nghị cho rằng: Trong những năm qua, Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm đã được bảo tồn tốt hơn các khu bảo tồn biển khác của Việt Nam do công tác quản lý hiệu quả và nhận thức của người dân cũng đã được nâng lên rõ nét. Tuy nhiên, vẫn cần tăng cường công tác quản lý chặt chẽ hơn nữa, đặc biệt là phát huy vai trò của cộng đồng mà chủ thể chính là Ngư dân.
Đại diện của tổ chức Bảo tồn biển quốc tế đã nhận định: Để chống việc xâm hại khu bảo tồn biển, Việt Nam cần mở rộng phạm vi khu vực cấm đánh bắt hải sản xung quanh khu vực bảo tồn biển (xác định phạm vi vùng quản lý nghiêm ngặt). Mở rộng phạm vi vùng cấm sẽ giúp hỗ trợ việc thực thi và tuân thủ quy định về khai tác đánh bắt thủy sản được ngăn chặn từ xa.
Trước mắt, Việt Nam sẽ cần thêm thời gian để thực hiện hiệu quả những quy định pháp luật mới; Tăng cường năng lực chuyên môn cho các nhà quản lý các khu bảo tồn biển; Đồng thời, phải đưa ra những cam kết cụ thể đối với từng chủ tàu, ngư dân.
Ngọc Thúy - FICen