Nguồn cung
Yêu cầu mới về trọng lượng tối thiểu sẽ có hiệu lực đối với nghề đánh bắt tôm hùm ở bờ biển phía Đông Hoa Kỳ, được thực hiện theo lộ trình từ năm 2025 đến năm 2028. Ví dụ, vào tháng 7 năm 2025, trọng lượng tối thiểu sẽ được tăng từ 0,98 pound lên 1,18 pound. Theo những người đánh bắt, điều này có nghĩa là sản lượng đánh bắt tôm hùm trong khu vực sẽ giảm khoảng 30%. Quy định mới này chính là biện pháp bảo tồn giúp cải thiện sinh khối trong thời gian dài, nhưng chắc chắn sẽ dẫn đến một số thách thức trong ngắn hạn. Việc nguồn cung giảm cũng có thể gây áp lực lên giá, đối với mặt hàng tôm hùm sống và thịt tôm hùm.
Nếu Canada quyết định đi theo con đường tương tự như Hoa Kỳ thì nguồn cung tôm hùm sẽ còn giảm hơn nữa. Trong khi đó, chính quyền Canada đang có kế hoạch thành lập các khu bảo tồn biển xung quanh tỉnh Nova Scotia. Điều này khiến những người đánh bắt tôm hùm lo lắng, nhưng đại diện của Bộ Thủy sản và Đại dương (DFO) đã đảm bảo với những người đánh bắt tôm hùm rằng các khu vực ven biển sẽ không bị ảnh hưởng bởi các khu bảo tồn biển mới.
Điều kiện thời tiết khắc nghiệt xung quanh Western Cape ở Nam Phi đã ảnh hưởng đến hoạt động đánh bắt tôm hùm vào tháng 3 và tháng 4. Do điều kiện thời tiết xấu, các hợp tác xã đánh bắt cá quy mô nhỏ đã kêu gọi gia hạn thêm ba tuần cho mùa đánh bắt (bắt đầu từ ngày 16 tháng 12 năm 2023 đến ngày 1 tháng 4 năm 2024). Sau đó, Bộ Lâm nghiệp, Thủy sản và Môi trường đã đồng ý gia hạn đến ngày 19 tháng 4 năm 2024.
Thị trường
Ngành đánh bắt tôm hùm ở bờ biển phía Đông của Canada là ngành có lợi nhuận cao nhất cả nước, với giá trị hàng năm được ghi nhận trên 2,0 tỷ đô la Canada (1,5 tỷ đô la Mỹ). Tuy nhiên, vẫn có một thị trường chợ đen hoạt động sôi động với tôm hùm Canada, nơi các container chứa đầy tôm hùm, tất cả đều được thanh toán bằng tiền mặt, rồi vận chuyển ra ngoài mà không có hồ sơ về việc đánh bắt hoặc bán hàng nào. Mặc dù vấn đề trốn thuế tự nó đã đủ nghiêm trọng, nhưng việc thiếu hồ sơ lại là một mối quan tâm lớn khác đối với các cơ quan chức năng của Canada khi không thể kiểm soát và nắm bắt chính xác thực trạng nguồn lợi tôm, khiến việc quản lý nghề cá nói chung trở nên khó khăn.
Một số thị trường, ví dụ như Liên minh châu Âu, yêu cầu chứng nhận của chính phủ cho bất kỳ sản phẩm nhập khẩu nào đều phải là thủy sản được khai thác hợp pháp và ghi chép lại thông tin đầy đủ. Tuy nhiên, các quốc gia nhập khẩu khác không yêu cầu những chứng nhận như vậy, do đó, các thị trường như thế này sẽ thu hút các lô hàng không được ghi chép cẩn thận.
Vào tháng 5/2024, có báo cáo rằng sản lượng đánh bắt tôm hùm ở Đại Tây Dương của Canada đã đạt mức cao kỷ lục. Thực tế tại thời điểm đó, số tôm hùm được Canada khai thác ở Đại Tây Dương nhiều tới mức khó có thể bán hết. Các nhà chế biến hoạt động hết công suất, nhưng tôm hùm vẫn tiếp tục chất đống. Một số người nhận định rằng, nguyên nhân một phần do nhu cầu tôm hùm ở Trung Quốc giảm. Tuy nhiên, mọi việc đã diễn ra theo đúng như dự đoán, tất cả chỉ là vấn đề tạm thời vì mùa vụ kết thúc vào cuối tháng 5 và tôm hùm trong kho đã dần được bán hết ngay trong những tuần sau đó. Thậm chí ngược lại, còn có thể sẽ xảy ra tình trạng thiếu hụt nguồn cung trong tương lai gần.
Giá tôm hùm Bắc Mỹ giảm mạnh do lượng đánh bắt kỷ lục tại Canada vào tháng 5/2024. Theo các thương nhân, giá xuất khẩu tôm hùm sống của Canada sang Trung Quốc đạt đỉnh vào tháng 3, sau đó bắt đầu giảm mạnh cho đến giữa tháng 6 và chạm đáy. Giá thấp đã khiến một số nhà chế biến quay trở lại hoạt động và sản lượng đuôi tôm hùm (lobster tails) tăng mạnh, khiến giá sản phẩm này giảm xuống. Khi mùa thu hoạch kết thúc, nguồn cung tôm hùm giảm và giá dự kiến sẽ tăng trở lại.
Thương mại quốc tế
Trong quý đầu tiên của năm 2024, lượng tôm hùm nhập khẩu trên thế giới đã giảm 7,9% về khối lượng so với cùng kỳ năm 2023. Trung Quốc đã nhập khẩu nhiều hơn 5,8% so với năm 2023 và là nước nhập khẩu lớn nhất, 12.451 tấn (chiếm hơn 40% tổng khối lượng tôm hùm nhập khẩu toàn cầu). Ngược lại, nhập khẩu của Hoa Kỳ đã giảm 23,5% xuống còn 7.201 tấn và lượng nhập khẩu của EU cũng giảm khoảng 17,4% xuống còn 3.835 tấn.
 |
Trong số các nước xuất khẩu, Canada chứng kiến mức giảm xuất khẩu đáng kể 40%, từ 20.983 tấn trong quý đầu tiên của năm 2023 xuống chỉ còn 12.452 tấn trong quý đầu tiên của năm 2024. Trong cùng giai đoạn được xem xét, xuất khẩu sang Trung Quốc (nước nhập khẩu tôm hùm lớn nhất của Canada) đã giảm 46,5% xuống còn 5.092 tấn, trong khi xuất khẩu sang Hoa Kỳ giảm 29% xuống còn 4.645 tấn. Các lô hàng của Canada đến Liên minh châu Âu cũng giảm gần 23%. Tôm hùm Úc đã bị chặn bởi thị trường Trung Quốc kể từ tháng 11 năm 2020 do mối quan hệ kinh tế Trung-Úc xấu đi vào thời điểm đó. Các nhà xuất khẩu Úc đã phải tìm kiếm các thị trường khác ở châu Á (như Việt Nam). Tuy nhiên, hiện tại có vẻ như đã có ánh sáng ở cuối đường hầm. Các cuộc đàm phán đang diễn ra và ngành công nghiệp lạc quan rằng lệnh cấm có thể sớm được dỡ bỏ.
Một quốc gia được hưởng lợi từ lệnh cấm tôm hùm Úc của Trung Quốc là Cuba. Trong những năm gần đây, các lô hàng tôm hùm gai của Cuba xuất khẩu sang Trung Quốc đã tăng lên, cho phép các nhà xuất khẩu có được chỗ đứng tại thị trường Trung Quốc. Đồng thời, tôm hùm đá của Úc còn phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các loài tôm hùm Bắc Mỹ (Homarus americanus), xuất khẩu của loài này đã tăng đáng kể vào năm 2023 về cả khối lượng và giá trị. Cụ thể, Trung Quốc đã nhập khẩu 37.911 tấn (662,9 triệu đô la Mỹ) tôm hùm Bắc Mỹ vào năm 2023, so với 31.377 tấn vào năm 2022 (527,6 triệu đô la Mỹ), tương ứng với mức tăng 21% về khối lượng và 26% về giá trị.
Về hình thức sản phẩm, có tới 65% tôm hùm Canada và 88% tôm hùm Hoa Kỳ xuất khẩu sang Trung Quốc vào năm 2023 là tôm tươi sống. Xuất khẩu tôm hùm đá của Úc sang các thị trường lớn đã có sự thay đổi chủng loại mặt hàng do sở thích tiêu dùng. Trước khi xảy ra COVID-19, hầu như tất cả tôm hùm đều được bán dưới dạng tươi sống. Sau đại dịch, lượng tôm tươi sống giảm xuống còn 70%, phần còn lại được bán dưới dạng sản phẩm đông lạnh.
Dự báo
Giá tôm hùm đã chạm mức thấp nhất vào tháng 6/2024 và được dự đoán sẽ tăng trở lại vào cuối năm. Về nhu cầu tiêu thụ ở thị trường Trung Quốc vẫn chưa thể đưa ra nhận định chắc chắn. Trong khi một số báo cáo đưa ra dự báo là nhu cầu sẽ yếu hơn, thì thực tế đang diễn ra ngược lại, các nhà hàng vẫn tiếp tục mua tôm hùm Bắc Mỹ nhiều hơn. Với khả năng mở cửa trở lại thị trường Trung Quốc đối với tôm hùm đá của Úc, sự cạnh tranh có thể gia tăng và điều này sẽ gây áp lực lên giá cả ở Trung Quốc. Tùy thuộc vào diễn biến kinh tế, nhu cầu ở các thị trường phương Tây (chủ yếu là Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu) có thể cải thiện, đặc biệt là trong trường hợp giá vẫn thấp.
Ngọc Thúy (theo FAO)