Cung cấp
Năm 2020, sản xuất tôm ở châu Á năm nay đã bị trì hoãn 3 tháng vì đại dịch COVID-19. Ở Ấn Độ, việc xuống giống trong ao thường diễn ra vào tháng 3 / tháng 4 đã được hoãn lại đến tháng 5 / tháng 6 do lệnh phong tỏa ở quốc gia này, vì vậy, vụ thu hoạch dự kiến diễn ra trong tháng 8 / tháng 9. Nông dân Indonesia thu hoạch vụ tôm vào giữa tháng 5 với sản lượng tương đối tốt, điều này được phản ánh qua tình hình xuất khẩu của Indonesia. Nguồn cung hiện tại thấp do dịch bệnh bùng phát và thời tiết khô hạn theo mùa và tình trạng này từng được dự đoán là kéo dài đến tháng 8. Tại Việt Nam, lịch trình sản xuất năm 2020 có vẻ ổn định. Trong khi đó, sản lượng tôm ở Thái Lan vẫn ở mức thấp do nông dân giảm lượng giống thả nuôi vì giá tôm trên thị trường thấp.
Tình hình COVID-19 cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất và xuất khẩu tôm của Mỹ Latinh. Ecuador - quốc gia đóng góp lớn nhất cho nguồn cung trong khu vực, đã đặt mục tiêu duy trì khối lượng sản xuất như năm 2019 ở mức trên 600.000 tấn. Xu hướng tăng trưởng tích cực tiếp tục ở Ecuador cho đến đầu tháng 3 năm 2020 nhưng đã dừng lại do đợt bùng phát dịch bệnh COVID-19 ở Guayaquil, nơi có 80% các cơ sở nuôi trồng và chế biến. Mặc dù các nhà xuất khẩu tiếp tục hoạt động gần hết công suất trong vài tuần đầu của đại dịch, nhưng lệnh giới nghiêm được áp dụng vào ngày 19 tháng 3 năm 2020 đã khiến công nhân nghỉ việc, cũng như các hoạt động nuôi trồng và chế biến bị chậm lại. Trong khi đó, giá nông sản tiếp tục giảm do nhu cầu nhập khẩu biến động.
Thương mại quốc tế
Ngành tôm toàn cầu vào năm 2020 đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi COVID-19 kể từ tháng 1/2020. Mặc dù vậy, thương mại tôm quốc tế chủ yếu tăng trong quý đầu tiên do các đơn đặt hàng tương đối lớn trong thời gian trước (từ tháng 12 năm 2019) đến tháng 2 năm 2020. Các lô hàng này hầu hết đã đến các thị trường vào tháng 3 năm 2020.
Xuất khẩu
Ecuador trở thành nước xuất khẩu tôm hàng đầu với 56% xuất khẩu sang Trung Quốc. Xuất khẩu ở Trung Quốc giảm nhẹ trong tháng 1 và tháng 2 năm 2020 nhưng tăng trở lại vào tháng 3. Đặc biệt, trong 3 tháng đầu năm 2020, xuất khẩu của thị trường Trung Quốc cao hơn 84% so với cùng kỳ năm 2019. Cũng trong giai đoạn này, Ấn Độ đã xuất khẩu 47% tôm sang Hoa Kỳ, trong khi Trung Quốc và Liên minh châu Âu lần lượt chiếm 17% và 14% thị phần. Xuất khẩu từ Indonesia cũng tăng trong 3 tháng đầu năm 2020 nhưng giảm từ Việt Nam, Thái Lan và Argentina.
Nhập khẩu
Liên minh châu Âu là thị trường nhập khẩu hàng đầu trong quý đầu tiên của năm 2020. Trong số các thị trường đơn lẻ, Trung Quốc là nhà nhập khẩu lớn nhất, tiếp theo là Hoa Kỳ, Nhật Bản, Tây Ban Nha và Pháp. Tuy nhiên, dữ liệu sơ bộ của tháng 4 và tháng 5 năm 2020 cho thấy nhập khẩu giảm ở hầu hết các thị trường này (ngoại trừ Trung Quốc). Đặc biệt là nhập khẩu tôm đông lạnh của Việt Nam tiếp tục giảm trong quý đầu tiên của năm 2020.
Cuộc khủng hoảng COVID-19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến các doanh nghiệp tôm trên toàn thế giới, nhất là trong lĩnh vực khách sạn, nhà hàng và dịch vụ ăn uống (HORECA) sụt giảm 80-90% trong nửa đầu năm 2020. Bình thường hàng năm, lĩnh vực dịch vụ thực phẩm sẽ tiêu thụ 60-70% khối lượng tôm nhập khẩu ở thị trường các nước phương Tây, cũng như ở thị trường Nhật Bản. Tuy nhiên, doanh số bán lẻ tôm đông lạnh đã tăng đáng kể trong giai đoạn khủng hoảng COVID-19, đặc biệt là đối với các sản phẩm tiện lợi. Xu hướng này rất có thể sẽ tiếp tục trong những tháng tới (thậm chí trong nhiều năm tới).
Liên minh Châu Âu
Xu hướng suy yếu thị trường từ năm 2018 tiếp tục kéo sang năm 2019. COVID-19 đã ảnh hưởng đến nhu cầu tôm tại thị trường Liên minh châu Âu. Khi các nhà hàng ở châu Âu đóng cửa, nhu cầu tiêu thụ tôm đã chuyển sang thương mại bán lẻ (nhưng ở mức độ thấp hơn Hoa Kỳ và Trung Quốc). Nhập khẩu tại Liên minh châu Âu tăng 6,6% trong quý đầu tiên của năm 2020 (do giá tôm Ecuador giảm trong tháng 2) và sau đó châu Âu tiếp tục nhập khẩu nhiều tôm từ Ecudor (vào tháng 3 năm 2020).
Nhập khẩu ở Tây Ban Nha cao hơn 9% về khối lượng, đạt 33.700 tấn, trong đó 12.000 tấn (+76%) đến từ Ecuador. Nhập khẩu cũng tăng ở Đan Mạch (+17% lên 21.454 tấn), Đức (+18% lên 16.700 tấn) và Ý (+21% lên 16.535 tấn) nhưng lại giảm ở Pháp (-3% xuống 24.480 tấn), ở Vương quốc Anh và Bắc Ireland (-14,4% xuống 12.660 tấn). Nhập khẩu tôm chế biến ở Liên minh Châu Âu tăng 8% lên 24.440 tấn trong giai đoạn 3 tháng đầu năm 2020. Các nhà cung cấp chính là Việt Nam, Greenland, Maroc và Na Uy. Xu hướng này vẫn tiếp tục trong tháng 4 năm 2020.
Trung Quốc
Doanh số bán tôm đã thấp hơn bình thường tại thị trường nội địa Trung Quốc kể từ tháng 1 năm 2020 khi việc ăn uống ngoài trời bị cấm ở hầu hết các thành phố cho đến tháng 4 do COVID-19. Trong giai đoạn này, doanh thu bán lẻ tôm đông lạnh (tôm nguyên con và bóc vỏ) tăng đối với kênh mua bán trực tuyến. Việc phong tỏa bắt đầu được nới lỏng từ tháng 5 năm 2020. Nhập khẩu chậm lại trong các tháng 1 và tháng 2 nhưng tăng trở lại từ tháng 3 đến tháng 5 sau sự giảm giá của tôm Ecuador, một sản phẩm được ưa chuộng trên thị trường Trung Quốc. Nhập khẩu tăng trong tháng 3 (63.000 tấn) làm tăng 28% tổng lượng nhập khẩu của quý đầu tiên của năm 2020 so với cùng kỳ năm 2019. Ecuador chiếm 51% lượng nhập khẩu này của Trung Quốc.
Nhìn chung, doanh số bán thủy sản trực tuyến ở các đô thị Trung Quốc vẫn tốt ngay cả trước khi xảy ra đại dịch, tuy nhiên, doanh số bán hàng đã tăng trưởng khi thực hiện các biện pháp ngăn chặn liên quan đến COVID-19. Nhu cầu đối với tôm sơ chế, dễ chế biến (đông lạnh, bóc vỏ, làm bánh bao, tẩm bột... để tự chế biến tại nhà) tăng lên; Nguồn nguyên liệu tôm dùng cho việc chế biến này đều là nguyên liệu nhập khẩu. Nhập khẩu tôm hàng tháng cũng cao hơn trong tháng 4 và tháng 5 ở mức hơn 63.000 tấn với lượng nhập khẩu ổn định từ Ecuador, Ấn Độ, Việt Nam và các nguồn khác. Tính đến tháng 5 năm 2020, nhập khẩu từ Ecuador tăng 66,6% lên 155.000 tấn.
Thật không may, trong số các doanh nghiệp xuất khẩu tôm của Ecuador sang thị trường Trung Quốc, có 03 nhà xuất khẩu của Ecuador đã bị cấm tại thị trường Trung Quốc (bắt đầu từ ngày 10 tháng 7 năm 2020) do phía Trung Quốc phát hiện các lô hàng không đạt tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm trong các kênh phân phối của 03 nhà xuất khẩu tôm Ecuador. Lệnh cấm này của Trung Quốc có thể cản trở sự tăng trưởng xuất khẩu tôm của Ecuador sang thị trường này cho đến khi vấn đề được giải quyết.
Mỹ
Tôm vẫn là lựa chọn phổ biến nhất của người tiêu dùng Hoa Kỳ đối với thực phẩm thủy sản (thường được người dân Mỹ tiêu thụ bên ngoài gia đình). So với các năm trước, nhu cầu tôm nói chung giảm do hạn chế về kinh doanh dịch vụ ăn uống, một phân khúc thường hấp thụ tới 60-70% lượng tôm nhập khẩu. Sau đó, nhu cầu đối với thủy sản trên thị trường chuyển từ dịch vụ ăn uống sang lĩnh vực bán lẻ và các kênh bán trực tiếp cho người tiêu dùng (thương mại trực tuyến). Tuy nhiên, nhu cầu tôm của Mỹ chỉ giới hạn ở các siêu thị và cửa hàng tạp hóa, với bán hàng trực tuyến chiếm một phân khúc nhỏ hơn.
 |
Trong thương mại bán lẻ hiện nay, tôm đông lạnh - cụ thể là tôm nguyên con (cỡ vừa và nhỏ), cỡ 60/70 đã nấu chín, bóc vỏ và các sản phẩm ăn liền đóng gói bán lẻ đang có nhu cầu cao. Nguồn cung hiện tại không đủ vì hầu hết các nước sản xuất không thể hoạt động hết công suất do các biện pháp phòng tránh COVID-19. Trong quý đầu tiên của năm 2020, nhập khẩu tôm của Hoa Kỳ đạt tổng cộng 168.700 tấn (tăng 15%), trong đó 21% (tương đương 35.170 tấn) là sản phẩm tôm chế biến. Điều này cho thấy nhập khẩu đã tăng 14% so với ba tháng đầu năm 2019.
Nhập khẩu tôm hàng tháng của Hoa Kỳ bắt đầu giảm dần từ tháng 1 năm 2020 nhưng vẫn ổn định ở mức 51.700 tấn cho đến tháng 4 năm 2020. Vào tháng 5, nhập khẩu giảm mạnh xuống 38.000 tấn so với 53.710 tấn trong tháng 5 năm 2019, do nhu cầu từ các dịch vụ ăn uống giảm dần trong năm 2020. Nguồn cung từ Ấn Độ vào tháng 5 năm 2020, chủ yếu là tôm nguyên liệu, thấp hơn 61% so với nhập khẩu của tháng 4. Nhập khẩu ổn định từ Indonesia, Việt Nam và Thái Lan.
Nhật Bản
Nhìn chung, tiêu thụ thủy sản ở Nhật Bản năm 2020 thấp đáng kể trong thời gian diễn ra lễ hội mùa xuân vào tháng 4 / tháng 5 (là thời điểm mà tiêu thụ tôm thường tăng lên). Nhu cầu suy yếu sau các hạn chế (liên quan đến đại dịch) đối với việc ăn uống ngoài trời trong suốt khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 5. Lượng tiêu thụ tại nhà tăng đối với tôm sơ chế và chế biến do người dân chỉ ở trong nhà. Doanh số bán tôm tại siêu thị và trực tuyến để nấu tại nhà và đồ ăn sẵn đã tăng lên. Trong thời gian từ tháng 4 đến tháng 5, nhu cầu rất cao đối với các sản phẩm như tôm chiên tempura, bóc vỏ tẩm bột chiên giòn, cơm thập cẩm hải sản đông lạnh và tôm tempura chiên sẵn. Tuy nhiên, sức tiêu thụ tốt như vậy đã chuyển biến chậm lại trong tháng 6. Nhập khẩu tôm hàng tháng bắt đầu giảm từ tháng 5 khi nguồn cung tôm nguyên liệu đông lạnh và chế biến lần lượt giảm 29% và 25% so với tháng 4 năm 2020. Nhập khẩu cộng dồn từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2020 giảm 4% so với 5 tháng đầu năm 2019. Hơn nữa, những trận mưa lớn bất thường và lũ lụt xảy ra vào tháng 6 đã ảnh hưởng tiêu cực đến tiêu thụ tôm ở Nhật Bản.
Châu Á / Thái Bình Dương và những thị trường khác
Nhập khẩu trong thời gian từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2020 ở Hàn Quốc, Hồng Kông, Singapore, Việt Nam và New Zealand thấp hơn so với cùng kỳ năm 2019. Nhập khẩu ở Đài Loan (thuộc Trung Quốc), Úc và Malaysia đã tăng lên, do nhu cầu tiêu thụ trong Tết âm lịch vào tháng Giêng / tháng Hai. Các biện pháp phong tỏa được áp dụng ở các nước Đông Nam Á kể từ giữa tháng 3 cũng ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh dịch vụ ăn uống và nhà hàng, mặc dù nhu cầu giao đồ ăn sẵn tại nhà và mua hàng trực tuyến đang tăng mạnh. Tôm tươi, vốn phổ biến hơn trong chế biến gia đình ở Đông Nam Á, không được hưởng lợi từ sự chuyển đổi cách thức tiêu thụ tôm như thế này.
Tại Nam Á, nhập khẩu tôm tại các điểm du lịch (như Sri Lanka, Maldives) giảm do xuất khẩu từ Ấn Độ giảm. Tuy nhiên, COVID-19 dường như đã mở ra cơ hội bán các sản phẩm tôm chế biến sẵn tại thị trường nội địa rộng lớn nhưng chưa được khai thác của Ấn Độ. Tại MENA (khu vực Trung Đông và Bắc Phi), nhu cầu tôm giảm đáng kể sau khi các hãng hàng không quốc tế đóng cửa các chuyến bay (theo lịch trình), kinh doanh nhà hàng giảm và người nước ngoài hồi hương.
Giá cả
Giá xuất khẩu tôm thẻ chân trắng ở Ecuador giảm 25% trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 4 năm 2020. Tình hình trở nên tồi tệ hơn sau khi phát hiện vi rút corona trong một số chuyến hàng từ Ecuador đến Trung Quốc vào tháng 7 năm 2020. Tháng 7, chi phí và cước phí (Cost and Freight - CFR) cho tôm thẻ chân trắng nguyên con, kích cỡ 40-50 xuất sang châu Âu là 4 USD/kg. Tuy nhiên, tại Malaysia và Singapore, giá bán lẻ tôm thẻ chân trắng tươi cùng cỡ vẫn ở mức cao 8-9 USD/kg do nguồn cung trong khu vực thấp.
Dự báo
Sản xuất tôm nuôi ở châu Á đã bị trì hoãn vào năm 2020, có thể dẫn đến nguồn cung trong khu vực giảm từ 30 đến 40% so với năm 2019. Tại Ấn Độ, năm nay, nguồn cung đầu tiên của mùa vụ được cho là rơi vào tháng 8 / tháng 9 (trong khi thông thường thì sớm hơn khoảng 4-5 tháng, tháng 4 / tháng 5). Nếu giá tại nông trại không phục hồi, nhiều nông dân có thể chọn không thu hoạch trong vụ tôm tiếp theo ở châu Á và Mỹ Latinh. Nhập khẩu tôm bắt đầu suy yếu ở hầu hết các thị trường từ tháng 4 trở đi. Mặc dù doanh số bán lẻ và bán mang đi (take-away) tăng ở các thị trường các nước phát triển và đang phát triển, nhưng nhìn chung tiêu thụ tôm trên toàn thế giới đã giảm trên toàn thế giới do tình hình kinh doanh yếu kém trong lĩnh vực khách sạn, nhà hàng và dịch vụ ăn uống (HORECA). Xu hướng này có thể sẽ tiếp tục trong thời gian còn lại của năm 2020.
Các nhà tiếp thị đang điều chỉnh kinh doanh theo mô hình gia tăng thương mại bán lẻ vì bán hàng trực tuyến có thể sẽ là mô hình kinh doanh lâu dài cho tiêu dùng tại nhà. Tuy nhiên, các nhà chế biến và xuất khẩu ở các nước sản xuất phải cung cấp các sản phẩm phù hợp với người tiêu dùng tại hộ gia đình. Xu hướng nhập khẩu tích cực ở Trung Quốc có thể tiếp tục, nhưng với tốc độ chậm hơn. Tuy nhiên, do Trung Quốc là thị trường lớn nhất mà nhập khẩu vẫn tăng, nên Trung Quốc sẽ quyết định giá cả thị trường. Nhập khẩu tôm của Trung Quốc từ Ecuador có thể chậm lại trong một thời gian do phát hiện vi rút corona trong một số mặt hàng nhập khẩu. Theo quan điểm của thỏa thuận an ninh sinh học hiện có giữa hai nước Trung Quốc và Ecuador, vấn đề có thể được giải quyết.
Tại thị trường Trung Quốc, sở thích của người tiêu dùng đối với mặt hàng tôm nguyên con sẽ vẫn mạnh mẽ. Tuy nhiên, các sản phẩm tôm có giá trị gia tăng và tiện lợi đang ngày càng được ưa chuộng ở thị trường này. Trong khi đó, các tranh chấp hiện tại giữa Ấn Độ và Trung Quốc đã dẫn đến việc tăng xuất khẩu từ Ấn Độ sang Việt Nam kể từ tháng 6 năm 2020, có thể sẽ được tái xuất sang Trung Quốc. Trong khi thị trường quốc tế vẫn kém hấp dẫn về giá cả và nhu cầu tiêu thụ tôm thì tại Ấn Độ, tình hình hiện tại sẽ hỗ trợ việc Ấn Độ mở cửa thị trường nội địa rộng lớn (nhưng vẫn chưa được tập trung khai thác, nhất là các sản phẩm tôm chế biến sẵn).
Ngọc Thúy (theo FAO)