Nguồn cung
Năm 2022, sản lượng tôm hùm đánh bắt toàn cầu của tất cả các loài đều giảm. Tổng lượng tôm hùm đánh bắt được trong năm đó chỉ là 304.526 tấn, với sản lượng tôm hùm Mỹ (Homarus americanus) chiếm 152.650 tấn (hơn 50% tổng số) và tôm hùm gai chiếm 23,6%.
Trong các năm tiếp theo, lượng tôm hùm đánh bắt được đã tăng tương đối đều đặn nhưng với tốc độ khá trì trệ. Trong tổng số này, Canada chiếm khoảng 100.000 tấn (32,2%) và Hoa Kỳ chiếm 57.540 tấn (18,9%). Vương quốc Anh và Bắc Ireland là nước sản xuất lớn thứ ba với hơn 10% tổng số (32.217 tấn). Nguồn tài nguyên tôm hùm dọc theo bờ biển Na Uy rõ ràng đang bị đe dọa, khiến chính quyền phải tuyên bố rằng các biện pháp kiểm soát trong mùa tôm hùm, bắt đầu từ ngày 1 tháng 10 năm 2024, sẽ được tăng cường và các hành vi vi phạm quy định sẽ bị phạt rất nặng.
Thị trường
Một nghiên cứu gần đây về thị trường tôm hùm toàn cầu đưa ra cái nhìn rất lạc quan về tương lai. Với ước tính giá trị của thị trường vào năm 2023 là 7,6 tỷ đô la, nghiên cứu dự đoán rằng con số này sẽ tăng lên 16,0 tỷ đô la vào năm 2032. Nghiên cứu do Tập đoàn IMARC tại Hoa Kỳ thực hiện chỉ ra rằng động lực chính thúc đẩy thị trường toàn cầu là sở thích ngày càng tăng của người tiêu dùng đối với các món hải sản ngon thượng hạng. Nhu cầu đối với các sản phẩm tôm hùm chế biến như đuôi đông lạnh và thịt hấp chín cũng đang tăng lên, một xu hướng dường như được truyền cảm hứng từ sự tiện lợi và sở thích ẩm thực toàn cầu.
Trong khi Bắc Mỹ là phân khúc lớn nhất trên thị trường tôm hùm, thì sự tăng trưởng nhanh chóng được ghi nhận ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, nơi các yếu tố như đô thị hóa nhanh chóng và dân số trung lưu ngày càng tăng đóng vai trò quan trọng, quyết định sức tiêu thụ ở khu vực này. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng ngành công nghiệp tôm hùm đang phải đối mặt với những thách thức như các vấn đề về tính bền vững của môi trường; ví dụ như đánh bắt quá mức và suy thoái môi trường sống tự nhiên.
Sự bất ổn kinh tế ở một số thị trường cũng là yếu tố tác động đến nhu cầu tiêu thụ và giá cả của mặt hàng này. Mặc dù vậy, nghiên cứu vẫn rất lạc quan về diễn biến thị trường trong thập kỷ tới. Báo cáo phân tích số liệu thống kê về sản lượng đánh bắt được nghiên cứu trong vài năm gần đây đã chỉ ra rằng, sản lượng tôm hùm toàn cầu, dao động giảm trong khoảng 326.000 tấn xuống còn khoảng 285.000 tấn. Trên thực tế thì sản lượng đánh bắt toàn cầu có vẻ như đã trì trệ kể từ năm 2010.
Từ nay cho đến năm 2032, trừ khi giá tôm hùm tăng theo cấp số nhân, nếu không thì không chắc chắn rằng thị trường sẽ trải qua sự tăng trưởng giá trị mạnh mẽ. Hơn nữa, nền kinh tế toàn cầu không thể tăng trưởng mạnh và bất kỳ sự suy giảm nào cũng sẽ ảnh hưởng đến thị trường các mặt hàng thủy sản xa xỉ như tôm hùm.
Đã có những dấu hiệu cho thấy lượng tiêu thụ hải sản giảm, có thể là do nền kinh tế suy yếu và sức mua của người tiêu dùng giảm, cũng như giá hải sản nói chung đang tăng lên. Thị trường tôm hùm ở bờ biển Bắc Đại Tây Dương của Hoa Kỳ và Canada đang nóng lên và giá cả đang tăng. Khoảng 2/3 sản lượng đánh bắt tôm hùm của Canada được khai thác vào mùa xuân. Ở Maine, mùa tôm hùm diễn ra quanh năm, nhưng hầu hết các vụ đánh bắt diễn ra từ tháng 7 đến những tháng mùa đông với khoảng 80% được đánh bắt từ tháng 7 đến tháng 11. Năm 2023, tổng sản lượng đánh bắt của Maine chỉ đạt khoảng 42.500 tấn. Năm 2024, sản lượng đánh bắt của Maine lại còn thấp hơn nữa, giảm khoảng 25% so với năm 2023, đẩy giá vọt cao.
Thương mại quốc tế
Thương mại tôm hùm toàn cầu không thay đổi nhiều trong nửa đầu năm 2024 so với nửa đầu năm trước. Theo thống kê, nhập khẩu toàn cầu tăng 5,3% lên 78.491 tấn, trong khi xuất khẩu toàn cầu giảm 10% xuống 78.800 tấn. Tất cả các thị trường lớn (Hoa Kỳ, Trung Quốc và Đặc khu hành chính Hồng Kông) đều ghi nhận mức tăng nhập khẩu, trong khi các nước xuất khẩu chính (Canada, Hoa Kỳ và Ai Cập) đều báo cáo mức giảm xuất khẩu. Nhập khẩu từ Bắc Mỹ vào Liên minh châu Âu giảm trung bình 15% trong giai đoạn này. Nguồn cung từ Canada giảm 15,7% trong khi nhập khẩu từ nhà cung cấp lớn thứ hai là Hoa Kỳ tăng nhẹ. Tại Trung Quốc, nhập khẩu tôm hùm trong nửa đầu năm 2024 tăng 14,3%; nguồn cung từ Canada tăng khiêm tốn 5,7% trong khi nhập khẩu từ Hoa Kỳ giảm gần 17%.
Trong giai đoạn này, lượng tôm hùm nhập khẩu của Hoa Kỳ cũng tăng 11,6% lên 24.423 tấn. Có tới 86% khối lượng này đến từ Canada; trên thực tế, Hoa Kỳ là thị trường lớn nhất đối với tôm hùm từ Canada, chiếm 55% tổng lượng xuất khẩu của Canada trong giai đoạn này. Mặt khác, lượng xuất khẩu của Hoa Kỳ đã giảm 6% xuống chỉ còn 6.424 tấn. Tương tự như vậy, lượng tôm hùm xuất khẩu của Canada trong nửa đầu năm cũng giảm tới 17%, xuống còn 38.099 tấn. Nguyên nhân chủ yếu là do lượng xuất khẩu sang Trung Quốc giảm mạnh, với khối lượng giảm 41,6% xuống còn 9.963 tấn.
 |
Tính đến giữa tháng 9/2024, lệnh cấm nhập khẩu tôm hùm đá tươi sống của Úc vào Trung Quốc vẫn có hiệu lực mặc dù chính quyền của cả hai nước đã tuyên bố rằng lệnh cấm sẽ sớm được dỡ bỏ, khiến cả những người đánh bắt tôm hùm và các nhà xuất khẩu của Úc rất thất vọng. Trước đó, vào tháng 7/2024, Thủ tướng Úc đã tuyên bố rằng một giải pháp sắp được đưa ra sau các cuộc gặp với Thủ tướng Trung Quốc. Nhìn chung thì việc lệnh cấm này được áp dụng từ cuối năm 2020 đã ảnh hưởng mạnh tới thị trường.
Giá bán buôn tôm hùm sống châu Âu (Homarus gammarus) và Canada (Homarus americanus) tăng vọt vào khoảng Giáng sinh năm 2023, khi đạt mức cao nhất mọi thời đại là 52 đô la Mỹ/kg. Nhưng sau đó, giá đã giảm mạnh; vào tháng 7 năm 2024, giá tôm hùm sống Canada 400–600 gram giảm xuống còn 23 đô la Mỹ/kg. Con số này thấp hơn 18% so với cùng kỳ năm trước và thấp hơn 56% so với mức cao được ghi nhận vào cuối tháng 12 năm 2023. Những lý do được đưa ra bao gồm khối lượng lớn tôm hùm đưa tung ra thị trường, vì nguồn cung dồi dao ở cả Canada và châu Âu. Tuy nhiên, có những dấu hiệu cho thấy nguồn cung này sẽ dần khan hiếm và một lần nữa sẽ đẩy giá lên trở lại.
Dự báo
Nhu cầu mạnh mẽ ở các thị trường hàng đầu (Bắc Mỹ và Trung Quốc), nhưng tình hình địa chính trị không chắc chắn hiện nay có thể có tác động tiêu cực. Ví dụ, cuộc chiến leo thang ở Trung Đông cũng như xung đột ở Ukraine sẽ tác động đến việc tiêu thụ các mặt hàng hải sản xa xỉ. Trong khi đó, nguồn cung tôm hùm được dự báo sẽ thắt chặt, điều này có thể đẩy giá tăng trở lại, tuy nhiên giá không thể tăng đến mức cao kỷ lục như cuối năm 2023. Về lâu dài, nhu cầu dự kiến sẽ tăng lên, nhưng nguồn cung nhiều khả năng sẽ chỉ dao động quanh mức hiện tại. Điều này sẽ khiến thị trường tôm hùm trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà cung cấp tôm hùm.
Ngọc Thúy (theo FAO)