Tôm sú, Penaeus monodon là loài tôm được nuôi nhiều thứ hai trên thế giới, sau tôm thẻ chân trắng Litopenaeus vannamei. Nghề nuôi tôm sú bắt đầu ở châu Á vào những năm 1980 và tôm sú nhanh chóng trở thành loài tôm nuôi chiếm ưu thế. Ban đầu, ngành nuôi tôm sú dựa vào con giống sinh sản tự nhiên, nhưng dịch bệnh gia tăng ở các quần thể hoang dã đã thay đổi lai phương thức phát triển của ngành này. Sự bùng phát của hội chứng đốm trắng (WSSV) vào những năm 1990 đã khiến nhiều người nuôi châu Á chuyển hướng sang nuôi tôm thẻ chân trắng sạch bệnh (Specific Pathogen Free - SPF). Thay đổi mang tính cách mạng này, cùng với quy trình kỹ thuật khử trùng ao nuôi hiệu quả đã mang lại sản lượng đột biến, khiến nhiều nông dân chuyển từ tôm sú sang tôm thẻ chân trắng SPF. Mặc dù nuôi tôm thẻ chân trắng ban đầu mang lại rất nhiều thành công nhưng sản lượng khổng lồ lại gây hậu quả xấu, khi tăng trưởng quá nhanh dẫn đến tình trạng dư cung và sau đó giảm giá quá thấp trong những năm gần đây.
Sau sự thay đổi thị trường này, cùng với những tiến bộ về công nghệ sản xuất tốm giống, đã khiến nhiều người quan tâm trở lại tới sản xuất tôm sú. Kết quả là sản lượng tôm sú đã tăng từ hơn 500.000 tấn vào năm 2018 lên hơn 600.000 tấn vào năm 2023.
Tôm sú tăng ổn định trong năm 2023
Nhìn vào số liệu thống kê từ năm 2023, Châu Á tiếp tục là khu vực sản xuất tôm sú nhiều nhất thế giới. Trong đó Việt Nam, Trung Quốc và Indonesia là 3 nhà sản xuất hàng đầu, bên cạnh sự đóng góp đáng kể từ các nước Myanmar, Bangladesh và Philippines.
Dữ liệu hàng quý cho thấy sản lượng tôm sú thường đạt đỉnh vào quý 2, nhưng có một số khác biệt giữa các quốc gia. Ví dụ, Việt Nam thường đạt đỉnh sản xuất trong Quý 1, do thời tiết nước ta tương đối khô vào thời điểm này, tạo điều kiện canh tác ổn định hơn và người dân cố gắng thu hoạch trước dịp Tết nguyên đán do nhu cầu có xu hướng tăng trong giai đoạn này. Trong khi đó, sản lượng tôm sú của Trung Quốc đạt đỉnh vào quý 3, do hàng năm tỷ lệ mắc bệnh ở tôm thẻ chân trắng gia tăng trong thời gian này, dẫn đến nhiều nông dân chuyển sang nuôi tôm sú.
Mặc dù sản lượng tăng ổn định, doanh số bán tôm sú toàn cầu tăng chậm hơn, đạt 122.000 tấn tôm tươi sống vào năm 2023, tăng từ mức xấp xỉ 100.000 tấn vào năm 2019. Trước đó, Việt Nam luôn dẫn đầu xuất khẩu tôm sú, nhưng Việt Nam đã bị thay thế bởi Ấn Độ vào năm 2022 và 2023, điều này đánh dấu một sự thay đổi đáng kể trong ngành nuôi tôm sú. Quá trình chuyển đổi này là kết quả của việc Ấn Độ tăng năng lực sản xuất và thị trường tôm sú nội địa quá nhỏ, khiến nước này tập trung vào thị trường xuất khẩu. Về bản chất, sự tậm trung trở lại cho tôm sú, cùng với động lực thị trường đang phát triển và mô hình xuất khẩu thay đổi, đã vẽ nên một thị trường cạnh tranh khốc liệt của ngành tôm toàn cầu.
|
Hình 2: Sản lượng tôm sú đạt đỉnh vào quý 2 hàng năm
|
Ở Ấn Độ, quá trình chuyển đổi ban đầu từ tôm sú sang nuôi tôm thẻ chân trắng vào cuối những năm 1990 rất suôn sẻ đối với nhiều nông dân, góp phần mang lại thành công rõ rệt cho quốc gia này trong việc mở rộng sản lượng sản xuất tôm chân trắng. Tuy nhiên, trên khắp châu Á, bao gồm cả Ấn Độ, sự thành công của nghề nuôi tôm thẻ chân trắng có xu hướng mang tính chu kỳ.
Sự bùng phát của đại dịch Covid-19 đã làm trầm trọng thêm những thách thức này, với chi phí thức ăn, nhiên liệu, điện và vận chuyển hàng hóa tăng mạnh cùng với giá tại trang trại giảm, làm giảm đáng kể tỷ suất lợi nhuận cho nông dân. Ở Ấn Độ, nông dân bên ngoài Andhra Pradesh phải đối mặt với tình trạng giá vật tư nguyên liệu đầu vào thiết yếu như con giống, thức ăn và chi phí vận chuyển tăng cao, khiến nhiều người cân nhắc quay trở lại nuôi tôm sú để có đuọc lợi nhuận cao hơn.
Thị trường tôm thế giới
Theo Tiến sĩ Sharma, nỗ lực của Ấn Độ nhằm củng cố thị trường tôm nội địa đang gặp nhiều thách thức do sự hiểu biết của người tiêu dùng còn hạn chế. Nếu Ấn Độ có mức tiêu thụ nội địa gia tăng thì tôm thẻ chân trắng dự kiến sẽ dẫn đầu, trong khi tôm sú có thể vẫn là sản phẩm thích hợp cho những người có thu nhập cao. Kết quả là, trong khi nhiều nông dân được có mong muốn chuyển sang nuôi tôm sú, Tiến sĩ Sharma lại khuyên người nuôi không nên vội vàng chuyển đổi.
|
Hình 3: Tôm thẻ thường chỉ bán được 4 USD
|
Theo Tiến sĩ Sharma, việc quay trở lại sử dụng con tôm sú sẽ gặp phải nhiều thách thức liên quan đến khoa học và thị trường. Về vấn đề thứ hai, ông nhấn mạnh sự cần thiết của nông dân để cùng nhau chi nhiều tiền hơn để quảng bá sản phẩm của họ ngoài các thị trường xuất khẩu truyền thống như Mỹ, Trung Quốc và EU, đặc biệt tập trung vào thị trường châu Á.
Nhìn về phía trước, các chuyên gia trong ngành dự đoán sự hồi sinh của tôm sú, bằng chứng là sự tăng trưởng của thị trường tôm sú bố mẹ. Xu hướng này dự kiến sẽ làm giảm giá con giống và cải thiện nguồn cung sẵn có, khuyến khích nông dân quay trở lại nuôi tôm sú. Mặc dù năm 2024 có thể không đạt mức tăng trưởng hai con số nhưng các quốc gia như Ấn Độ và Trung Quốc đã sẵn sàng mở rộng quy mô nuôi. Căn nguyên chính xác của sự tăng trưởng này, liệu có nhiều nông dân thả nuôi tôm sú hơn hay hiệu quả được cải thiện giữa các nhà sản xuất hiện tại vẫn còn chưa rõ.
Chúng tôi kỳ vọng giá con giống sẽ bắt đầu giảm từ tháng 5 trở đi, trong khi lượng giống dự trữ cũng được kỳ vọng sẽ cải thiện về mặt chất lượng. Do đó, có nhiều lý do thuyết phục để nông dân quay trở lại thả nuôi tôm sú, có khả năng dẫn đến việc tăng cường nuôi tôm sú trong vụ thứ hai trong năm. Tuy nhiên, tổng sản lượng tôm sú trong năm cũng sẽ phụ thuộc vào mức giá đạt được trong nửa đầu năm của tôm sú và tôm thẻ chân trắng.
Dự đoán của chúng tôi cho thấy rằng mặc dù sẽ không có mức tăng hai con số vào năm 2024, nhưng tăng trưởng có thể xảy ra ở các quốc gia như Ấn Độ và Trung Quốc, trong khi nhiều quốc gia sản xuất quan trọng khác dự kiến sẽ duy trì mức tương tự hoặc thậm chí giảm nhẹ.
Hải Đăng (theo Thefishsite)