Đây là một quyết sách mang tính chiến lược, phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội và môi trường hiện nay, đặc biệt khi Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức từ biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và các biến động trong ngành nông nghiệp.
Chuyển đổi đất lúa sang nuôi trồng thủy sản không phải là điều mới, nhưng với quy mô và phạm vi mà Nghị định 112 đưa ra, đây là bước tiến lớn trong nỗ lực đa dạng hóa nền kinh tế nông nghiệp của Việt Nam. Cụ thể, 20% diện tích đất lúa được chuyển đổi tương đương với hàng trăm nghìn ha trên cả nước, trong đó phần lớn diện tích này tập trung tại các vùng đồng bằng ven biển như đồng bằng sông Cửu Long, đồng bằng sông Hồng, và các tỉnh duyên hải miền Trung.
Đồng bằng sông Cửu Long, với tổng diện tích đất trồng lúa khoảng 1,5 triệu ha, đóng góp tới 50% sản lượng lúa và 90% sản lượng gạo xuất khẩu của cả nước. Theo quy định của Nghị định mới, việc chuyển đổi 20% diện tích đất lúa tại đây tương đương với khoảng 300.000 ha đất sẽ được sử dụng cho nuôi trồng thủy sản. Đây là một cơ hội lớn để tăng cường sản xuất thủy sản, đặc biệt là các loại có giá trị kinh tế cao như tôm, cá tra và cá rô phi. Những con số này cho thấy sự dịch chuyển trong cơ cấu kinh tế của vùng đồng bằng này, với sự kết hợp giữa sản xuất lúa và thủy sản, vừa giúp duy trì an ninh lương thực, vừa gia tăng giá trị kinh tế.
Trong nhiều năm qua, đồng bằng sông Cửu Long đã phải đối mặt với tình trạng xâm nhập mặn và biến đổi khí hậu, khiến năng suất trồng lúa giảm. Theo số liệu từ Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, diện tích đất bị ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn tại khu vực này có xu hướng tăng qua từng năm, từ 1,68 triệu ha năm 2020 lên đến hơn 1,7 triệu ha vào năm 2023. Các khu vực như Kiên Giang, Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng và Bến Tre là những tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Với Nghị định 112, các vùng đất bị nhiễm mặn, vùng trũng, hoặc những khu vực đất nông nghiệp không còn phù hợp cho trồng lúa sẽ được phép chuyển đổi sang nuôi trồng thủy sản. Điều này giúp nông dân tận dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên sẵn có, đồng thời giảm thiểu thiệt hại do điều kiện khí hậu bất lợi gây ra.
Cà Mau, tỉnh có diện tích nuôi trồng thủy sản lớn nhất cả nước, hiện có khoảng 290.000 ha đất nuôi tôm. Với quy định mới, diện tích đất trồng lúa tại Cà Mau có thể giảm khoảng 30.000 ha, chuyển đổi sang mô hình nuôi tôm kết hợp với trồng lúa. Mô hình này đã được triển khai tại một số địa phương trong tỉnh với kết quả khả quan: vừa duy trì được năng suất lúa, vừa giúp tăng sản lượng tôm. Năm 2023, sản lượng tôm của Cà Mau đạt khoảng 215.000 tấn, chiếm 20% tổng sản lượng tôm cả nước, và với Nghị định mới, dự kiến sản lượng này sẽ còn tăng trong những năm tới.
Tỉnh Kiên Giang, với diện tích đất trồng lúa lớn nhất đồng bằng sông Cửu Long, hiện có khoảng 720.000 ha đất nông nghiệp, trong đó có gần 300.000 ha được quy hoạch cho nuôi trồng thủy sản. Theo kế hoạch chuyển đổi, khoảng 50.000 ha đất lúa của tỉnh sẽ được chuyển đổi để nuôi cá tra, cá rô phi và các loại thủy sản có giá trị khác. Sản lượng cá tra của Kiên Giang năm 2023 đạt khoảng 150.000 tấn, và với việc mở rộng diện tích nuôi trồng, tỉnh dự kiến sẽ đạt sản lượng trên 200.000 tấn trong vòng 5 năm tới.
Tương tự, tại Bạc Liêu, tỉnh cũng đã áp dụng mô hình nuôi tôm công nghệ cao với diện tích khoảng 20.000 ha, và dự kiến diện tích này sẽ tăng lên 50.000 ha trong vòng 5 năm tới nhờ vào chính sách của Nghị định 112. Bạc Liêu hiện đang phát triển các khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trong nuôi tôm với các mô hình nuôi tôm siêu thâm canh trong ao lót bạt, hệ thống nuôi tuần hoàn khép kín, giúp nâng cao năng suất và chất lượng tôm nuôi, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Với tiềm năng mở rộng diện tích nuôi trồng thủy sản, sản lượng tôm của Bạc Liêu có thể tăng lên 220.000 tấn mỗi năm, đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước.
 |
Trong khi đó, ở đồng bằng sông Hồng và các tỉnh ven biển phía Bắc, việc chuyển đổi đất trồng lúa sang nuôi trồng thủy sản cũng đang được khuyến khích. Với diện tích đất trồng lúa khoảng 600.000 ha, việc chuyển đổi 20% diện tích đất này tương đương với 120.000 ha có thể được chuyển đổi sang nuôi trồng các loại thủy sản nước ngọt như cá chép, cá trắm cỏ, và cá rô phi. Các tỉnh như Nam Định, Thái Bình, và Hải Phòng, với nhiều diện tích đất nhiễm mặn hoặc đất thấp trũng, đang có tiềm năng phát triển các mô hình nuôi cá nước ngọt và nước lợ. Tại Nam Định, dự kiến sẽ có khoảng 15.000 ha đất trồng lúa được chuyển đổi sang nuôi trồng thủy sản, tập trung vào các loại cá có giá trị kinh tế cao như cá rô phi, cá chép, cá trắm đen và cá tra. Năm 2023, sản lượng cá nước ngọt của Nam Định đạt khoảng 50.000 tấn, và dự kiến sẽ tăng lên 70.000-80.000 tấn trong những năm tới nhờ vào sự hỗ trợ của Nghị định 112. Quảng Ninh và Hải Phòng cũng đang nghiên cứu khả năng chuyển đổi đất nông nghiệp không hiệu quả sang nuôi trồng các loại hải sản như hàu, sò điệp, và ngao. Việc phát triển nuôi trồng hải sản không chỉ giúp tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho người dân, mà còn góp phần phát triển ngành du lịch sinh thái biển, tận dụng lợi thế ven biển của khu vực.
Tuy nhiên, nghị định cũng đưa ra các điều kiện nghiêm ngặt về việc chuyển đổi, nhằm tránh các hệ lụy như việc khai thác đất quá mức, gây ô nhiễm môi trường nước do nuôi trồng thủy sản không kiểm soát. Trong quá trình chuyển đổi cần đảm bảo rằng các mô hình nuôi trồng thủy sản được áp dụng bền vững, không gây hại cho môi trường và đảm bảo chất lượng nước. Các quy định về xử lý chất thải từ hoạt động nuôi trồng, quản lý nguồn nước, và sử dụng giống thủy sản cũng được đề cập rõ ràng trong Nghị định. Chính phủ yêu cầu các địa phương phải giám sát chặt chẽ việc thực hiện các quy định này để tránh tình trạng ô nhiễm môi trường, đặc biệt là tại những khu vực gần các sông lớn và vùng nước ngọt.
Theo báo cáo từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, năm 2023, ngành thủy sản Việt Nam đạt tổng sản lượng khoảng 9 triệu tấn, trong đó có khoảng 4,5 triệu tấn thủy sản nuôi trồng. Với Nghị định mới, dự kiến sản lượng thủy sản nuôi trồng sẽ tăng thêm từ 10-15% trong vòng 5 năm tới, đặc biệt tại các vùng có tiềm năng phát triển như đồng bằng sông Cửu Long và đồng bằng sông Hồng. Việc mở rộng diện tích nuôi trồng không chỉ góp phần tăng sản lượng mà còn giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng các yêu cầu khắt khe từ các thị trường xuất khẩu lớn như EU, Mỹ và Nhật Bản.
Bên cạnh đó, Nghị định 112 cũng khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân vào quá trình chuyển đổi này. Chính phủ cam kết sẽ hỗ trợ về mặt tài chính và kỹ thuật cho các hộ nông dân và doanh nghiệp trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng, áp dụng công nghệ mới vào nuôi trồng thủy sản. Các mô hình nuôi trồng thủy sản tiên tiến, như hệ thống tuần hoàn nước, nuôi tôm sinh thái kết hợp với rừng ngập mặn, và các mô hình nuôi cá lồng bè, được khuyến khích áp dụng rộng rãi nhằm tối ưu hóa hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường.
Với những lợi ích tiềm năng từ việc chuyển đổi đất lúa sang nuôi trồng thủy sản, Nghị định 112/2024/NĐ-CP được kỳ vọng sẽ thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, quá trình thực hiện cần có sự giám sát chặt chẽ và phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền, nông dân và doanh nghiệp, để đảm bảo rằng việc chuyển đổi diễn ra hiệu quả, không gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường, an ninh lương thực, và đời sống của người dân.
Hải Đăng