Phần lớn các mặt hàng được sản xuất để dành cho tiêu dùng của con người, với hơn 80% rong biển được con người tiêu thụ trực tiếp. Ví dụ, rong biển được thêm vào nhiều bữa ăn chế biến như một chất tăng cường hương vị và dinh dưỡng, đặc biệt phổ biến trong các món ăn truyền thống như sushi, súp và salad. Ngoài công dụng nấu ăn, rong biển còn được sử dụng rộng rãi trong thuốc, mỹ phẩm và chất kích thích sinh học nông nghiệp. Các chất keo như carrageenan, agar và alginate được làm từ chiết xuất rong biển, là thành phần thiết yếu trong lĩnh vực thực phẩm và dược phẩm. Các chất keo này có đặc tính nhũ hóa, ổn định và làm đặc.
Sản xuất toàn cầu
Trong hai thập kỷ qua, sản xuất rong biển toàn cầu đã tăng trưởng nhanh chóng. Năm 2021, tổng sản lượng rong biển toàn cầu đạt khoảng 36,3 triệu tấn, tăng gần gấp 3 lần so với mức 11,8 triệu tấn vào năm 2001. Cũng đáng chú ý là trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2021, sản lượng tăng trưởng với tốc độ trung bình hàng năm khoảng 1,86%.
Có tới 97% sản lượng rong biển có nguồn gốc từ nuôi trồng thủy sản, trong đó năm 2021 đạt 35,1 triệu tấn. Hoạt động trồng rong biển diễn ra ở hơn 56 quốc gia trên toàn thế giới, hỗ trợ đáng kể cho nền kinh tế nông thôn ven biển, đặc biệt là ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Phần lớn rong biển được cung cấp trên toàn thế giới được sản xuất bởi 4 nhà sản xuất hàng đầu ở Châu Á: Trung Quốc (60%); Indonesia (25%); Hàn Quốc (5%) và Philippines (4%). Trong khi đó, sản lượng rong biển thu hoạch từ tự nhiên mặc dù cũng dao động trong 20 năm qua, nhưng nhìn chung vẫn ổn định ở mức 900 nghìn tấn.
Thương mại và thị trường
Theo thống kê của FAO, từ năm 2021 đến năm 2023, khối lượng nhập khẩu rong biển toàn cầu đã tăng đáng kể so với những năm trước. Cụ thể trong năm 2023, khối lượng xuất khẩu các sản phẩm rong biển đạt khoảng 819.100 tấn, trị giá khoảng 3,21 tỷ USD. Các sản phẩm rong biển này được xuất khẩu sang gần 100 thị trường trên toàn thế giới, trong đó Châu Á, Châu Âu và Bắc Mỹ là những điểm đến chính. Theo phân loại sản phẩm, carrageenan chiếm thị phần lớn nhất trong thương mại toàn cầu, chiếm tới 47,8% tổng lượng rong biển thương mại. Tiếp theo là rong biển phù hợp để tiêu dùng của con người, chiếm 32,2% trong khi agar-agar và các loại khác lần lượt chiếm khoảng 12,7% và 7,3%.
Thị trường nhập khẩu năng động nhất là các sản phẩm hydrocolloid được sử dụng rộng rãi ở nhiều quốc gia cho nhiều ứng dụng khác nhau. Hoạt động buôn bán rong biển khô, chủ yếu để sản xuất agar-agar, alginate và carrageenan, do các nước đang phát triển thống trị với tư cách là nhà cung cấp chính. Trong khi đó, hoạt động buôn bán rong biển ăn được (phù hợp để tiêu dùng của con người) hầu như chỉ diễn ra ở các quốc gia ở Viễn Đông, cụ thể là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan. Về khối lượng xuất khẩu, các sản phẩm rong biển của Indonesia dẫn đầu đáng kể so với các nước khác, với Trung Quốc đứng thứ hai, tiếp theo là Chile, Ireland và Peru. Tuy nhiên, về giá trị xuất khẩu, Trung Quốc đứng đầu, tiếp theo là Indonesia, Hàn Quốc, Philippines và Chile.
Lượng nhập khẩu rong biển của Trung Quốc cao hơn đáng kể so với các quốc gia khác, chiếm khoảng 43% tổng lượng nhập khẩu toàn cầu. Về giá trị, Trung Quốc cũng là nước nhập khẩu rong biển lớn nhất, tiếp theo là Nhật Bản và Mỹ, trong khi Đức và Tây Ban Nha có giá trị nhập khẩu tương đối giống nhau.
Lợi ích về kinh tế và môi trường
Vì rong biển phát triển mà không cần phân bón, thuốc trừ sâu hoặc nước ngọt, nên đây là giải pháp thay thế bền vững cho nền nông nghiệp truyền thống trên đất liền. Rong biển cũng làm giảm hậu quả của biến đổi khí hậu bằng cách hoạt động như một bồn chứa carbon tự nhiên, hút carbon dioxide từ khí quyển. Ngoài ra, rong biển làm giảm quá trình axit hóa đại dương, có lợi cho môi trường sống của sinh vật biển. Về mặt kinh tế, nuôi rong biển mang lại sinh kế cho hàng triệu người, đặc biệt là ở các vùng ven biển. Khi nhu cầu về các sản phẩm bền vững và thân thiện với môi trường ngày càng tăng, tính linh hoạt của rong biển đã định vị nó là một mặt hàng hấp dẫn cho các thị trường trong tương lai. Điều này cũng dẫn đến các khoản đầu tư vào nghiên cứu và phát triển để khám phá các công dụng mới của rong biển, chẳng hạn như nhiên liệu sinh học và nhựa phân hủy sinh học.
Xu hướng thị trường - Triển vọng tương lai
Thị trường rong biển toàn cầu đang mở rộng đáng kể, được thúc đẩy bởi tính bền vững và tính linh hoạt của nó. Người ta dự đoán rằng khi sở thích của người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm bền vững có nguồn gốc thực vật, thị trường rong biển toàn cầu sẽ tiếp tục phát triển. Do có nhiều vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa, rong biển đã trở thành một thành phần phổ biến trong chế độ ăn uống ưu tiên sức khỏe. Hơn nữa, sự quan tâm đến rong biển đã tăng lên do nhu cầu ngày càng tăng đối với các nguồn protein thay thế do lo ngại về tác động môi trường của sản xuất thịt. Sử dụng rong biển trong thức ăn chăn nuôi là một lĩnh vực đang mở rộng khác. Theo nghiên cứu, việc đưa rong biển vào thức ăn chăn nuôi có thể tăng cường tiêu hóa và giảm phát thải khí mê-tan, khiến nó trở thành một công cụ hữu ích để giảm tác động môi trường của chăn nuôi. Ngoài ra, các hóa chất hoạt tính sinh học có trong rong biển đang được các ngành dược phẩm và mỹ phẩm nghiên cứu về lợi ích sức khỏe và đặc tính chống lão hóa của chúng. Việc tạo ra các sản phẩm mới, cùng với nhu cầu ngày càng tăng đối với các vật liệu thân thiện với môi trường, đưa rong biển vào vị trí nổi bật trên các thị trường sắp tới. Tuy nhiên, để đạt được tiềm năng đầy đủ của mình, ngành này phải vượt qua các vấn đề hiện tại, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến an toàn thực phẩm và tính bền vững.
Ngọc Thúy (theo FAO)