Nguồn cung
Nhóm nghiên cứu Nga-Na Uy về Biển Barents đang khuyến nghị cắt giảm 31% hạn ngạch cá tuyết cho năm 2025 xuống chỉ còn 311.587 tấn. Nếu được chấp thuận, đây sẽ là hạn ngạch cá tuyết thấp nhất kể từ năm 2003 đến nay. Nhóm nghiên cứu này cũng đưa ra khuyến nghị giảm hạn ngạch cá tuyết chấm đen năm 2025 ở Biển Barents xuống còn 106.912 tấn, giảm 16% so với năm 2024. Điều này diễn ra sau khi đã giảm 24% vào năm 2024. Thông thường, hạn ngạch cắt giảm cá tuyết ở Biển Barents không vượt quá 20%, nhưng thực tế cho thấy cần có một biện pháp quyết liệt hơn. Theo các nhà nghiên cứu, có thể kỳ vọng vào hạn ngạch được cải thiện vào năm 2026 nếu các cơ quan chức năng thực hiện theo khuyến nghị năm 2025.
Ở những nơi khác, nghề cá tuyết ở bờ biển phía Đông Bắc Mỹ vẫn đang tiếp tục suy giảm. Dựa trên đánh giá gần đây tại Vịnh Saint Lawrence, trữ lượng cá sinh sản đã giảm từ 13.900 tấn vào năm 2019 xuống còn 12.000 tấn vào năm 2023, thấp hơn đáng kể so với ước tính 320.000 tấn vào những năm 1950. Tại Vịnh Maine, trữ lượng cá tuyết Đại Tây Dương cũng bị cạn kiệt nghiêm trọng, giảm 80% trong giai đoạn 2005 - 2017. Triển vọng dài hạn rất bi quan; có thể trữ lượng cá tuyết trong khu vực này đang trên đà tuyệt chủng về mặt thương mại. Năm 2021, sản lượng đánh bắt giảm xuống chỉ còn 590 tấn, mức thấp nhất trong lịch sử nghề cá này.
Sau lệnh cấm đánh bắt cá tuyết phương Bắc (Gadus morhua) kéo dài 32 năm tại tỉnh Newfoundland và Labrador của Canada, Bộ trưởng Bộ Thủy sản và Đại dương cuối cùng đã dỡ bỏ lệnh cấm vào ngày 26 tháng 6 năm 2024. Các tàu đánh bắt xa bờ hiện sẽ được tiếp cận nguồn tài nguyên này, với TAC năm nay được đặt ở mức 18.000 tấn. Tuy nhiên, Liên đoàn Thủy sản, Thực phẩm và Đồng minh (the Fish, Food and Allied Workers Union - FFAW) đã kêu gọi không cho tàu kéo đánh bắt cho đến khi nguồn lợi có thể duy trì được TAC 115.000 tấn mỗi năm. Lệnh cấm được ban hành vào năm 1992, khi người ta quyết định rằng do đánh bắt quá mức, nguồn lợi đã gần như tuyệt chủng và nghề này sẽ biến mất trừ khi các biện pháp quyết liệt được đưa ra.
Thị trường
Theo báo cáo gần đây của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, nhu cầu về hải sản tại thị trường Trung Quốc đã giảm nhẹ trong đại dịch COVID-19, nhưng hiện đang trên đà tăng trở lại. Lượng nhập khẩu sẽ tăng lên, đặc biệt là đối với các sản phẩm xa xỉ như tôm hùm và cá hồi. Nhu cầu về cá thịt trắng cũng tăng, cho thấy người tiêu dùng Trung Quốc đang ngày càng ưa chuộng cá trắng nước lạnh (như cá tuyết).
Nỗ lực của Liên bang Nga nhằm đạt được khả năng tự cung cấp nguồn hải sản trong nước đã thành công ngoài mong đợi. Người ta ước tính rằng mức độ tự cung cấp hiện đạt 165%, do đó nguồn cung dư thừa có thể được chuyển hướng sang xuất khẩu. Nghề đánh bắt cá minh thái Alaska là một trong những yếu tố chính đóng góp vào sự tăng trưởng này. Vào thời điểm mùa "A" kết thúc vào tháng 4/2024, các tàu của Nga đã đánh bắt được 963.000 tấn cá minh thái Alaska, tăng 5% so với cùng kỳ năm 2023. Sau đó, chính quyền Nga đã công bố tăng TAC năm 2025 đối với cá minh thái Alaska ở vùng Viễn Đông của nước này lên 2,55 triệu tấn, tăng từ 2,29 triệu tấn vào năm 2024.
Bồ Đào Nha đã có mối quan tâm lớn, kéo dài hàng thế kỷ với cá klipfish (tên địa phương là bacalao), thực chất là cá tuyết muối - sấy khô và có thể thay thế bằng các loài cá khác giống cá tuyết. Đây là thị trường chính cho cá klipfish xuất khẩu của Na Uy trong nhiều thập kỷ qua và người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao cho sản phẩm này. Tuy nhiên, mức tăng giá mạnh trong năm 2024 có thể đã làm giảm nhu cầu của ngay cả những người yêu thích cá klipfish Bồ Đào Nha. Bồ Đào Nha có mức tiêu thụ cá tuyết bình quân đầu người rất cao (5,5 kg/người/năm), đòi hỏi phải nhập khẩu 82.000 tấn cá thịt trắng mỗi năm. Trong đó 55% đến từ Na Uy, chủ yếu dưới dạng cá muối khô, trong khi đối thủ cạnh tranh chính là Iceland thì chủ yếu xuất khẩu cá muối ướt (wet-salted fish). Trong thời gian tới, khi sở thích của người tiêu dùng đang chuyển sang cá muối ướt trong các gói tiêu dùng nhỏ hơn, Na Uy có thể mất đi thị phần thống lĩnh của mình.
Thương mại
Giá cá tuyết Đại Tây Dương bỏ đầu và moi ruột (H&G) của Na Uy đã tăng mạnh trong những tháng mùa xuân. Vào cuối tháng 5, giá đã tăng vọt lên mức cao nhất mọi thời đại, với báo cáo lên tới 7.000 đô la Mỹ một tấn. Trong khi đó, giá cá tuyết đông lạnh H&G nhập khẩu vào Trung Quốc đã tăng rất nhanh vào năm 2024, đối với cả cá có nguồn gốc từ Nga và Na Uy. Từ mức thấp khoảng 1.000 đô la Mỹ/tấn trong quý IV năm 2023, giá cá có nguồn gốc từ Nga và Na Uy lần lượt đạt 3.600 đô la Mỹ/tấn và 4.000 đô la Mỹ/tấn trong quý I năm 2024, và tiếp tục tăng trong quý II năm 2024. Nguyên nhân khiến giá tăng là do nguồn cung thấp và nhu cầu mạnh tại thị trường Hoa Kỳ.
 |
Việc giảm 20% hạn ngạch cá tuyết ở biển Barents năm 2024 đang bắt đầu tác động đến số liệu thống kê xuất khẩu của Na Uy về khối lượng và giá trị, cũng như tỷ lệ cá nuôi so với cá đánh bắt tự nhiên. Trong quý đầu tiên của năm 2024, xuất khẩu cá tuyết nuôi, tươi là 3.251 tấn (+5,8%) trong khi cá tuyết tươi đánh bắt tự nhiên giảm xuống còn 10.285 tấn (-30,5%) so với cùng kỳ năm 2023. Về giá trị, xuất khẩu cá tuyết nuôi tăng 22,9% lên 180,2 triệu NOK (17,2 triệu đô la Mỹ) trái ngược với mức giảm 24,3% xuống còn 611,7 triệu NOK (58,3 triệu đô la Mỹ) đối với cá tuyết đánh bắt tự nhiên. Đan Mạch và Vương quốc Hà Lan là những thị trường chính cho cá tuyết tươi đánh bắt tự nhiên và cá tuyết tươi nuôi.
Lệnh cấm liên tục của Chính phủ Hoa Kỳ đối với tất cả các mặt hàng nhập khẩu cá tuyết có nguồn gốc từ Nga đã gây ra sự thay đổi trong mô hình thương mại. Trong quý đầu tiên của năm 2024, Việt Nam đột nhiên trở thành thị trường lớn nhất của Na Uy (tính theo khối lượng) đối với cá tuyết nguyên con đông lạnh, tiếp theo là Vương quốc Anh và Bắc Ireland. Trong giai đoạn đó, xuất khẩu cá tuyết đông lạnh của Na Uy sang Việt Nam tăng vọt từ 1.121 tấn lên 3.902 tấn (+248%), trong khi thị trường Anh tăng 29,6% lên 3.521 tấn. Giá xuất khẩu (fob, Na Uy) đối với cá tuyết đông lạnh tăng 14,2% so với năm 2023.
Lượng nhập khẩu cá minh thái Alaska nguyên liệu thô cho ngành chế biến của Trung Quốc đã giảm trong tháng 1 và tháng 2 năm 2024 so với cùng kỳ năm 2023, nhưng đã tăng trở lại vào tháng 3. Do đó, mức giảm chung chỉ là 5% so với cùng kỳ năm 2023. Trong khi đó, lượng nhập khẩu cá minh thái Alaska đông lạnh từ Liên bang Nga đang giảm, cũng giống như lượng xuất khẩu các sản phẩm chế biến khác. Năm 2023, lượng nhập khẩu cá minh thái Alaska giảm 3% xuống còn 598.535 tấn; xu hướng này tiếp tục trong năm 2024 với khối lượng nhập khẩu là 77.778 tấn trong quý đầu tiên của năm, giảm 14,5% so với cùng kỳ năm 2023.
Các nhà sản xuất dường như đang chuyển từ surimi sang cá minh thái Alaska H&G tại Hoa Kỳ, nơi giá của loại cá này đã tăng gần gấp đôi so với giá của loại cá tương đương của Nga. Điều này khiến cá minh thái Alaska H&G có lợi nhuận cao hơn so với các sản phẩm có giá trị gia tăng như surimi hoặc phi lê. Tính đến cuối tháng 4 năm 2024, phi lê cá minh thái Alaska rút xương (PBO) của Hoa Kỳ được bán với giá 1.700–1.800 đô la Mỹ/tấn (cfr Trung Quốc), trong khi H&G của Nga chỉ đạt 1.000 đô la Mỹ/tấn. Khoảng cách giá có vẻ đang ngày càng nới rộng.
Do giá surimi cá minh thái Alaska chất lượng cao của Nga đã giảm 20% vào năm 2024 so với năm 2023, nên hiện đang cạnh tranh mạnh mẽ với surimi từ Châu Á và Alaska. Do đó, sản lượng surimi của Ấn Độ chẳng hạn, dự kiến sẽ giảm xuống dưới 100.000 tấn trong năm nay, so với mức cao kỷ lục 121.843 tấn được sản xuất vào năm 2023. Trong khi các nhà sản xuất surimi của Nga đang tập trung vào thị trường Trung Quốc, Nhật Bản có thể sớm phải đối mặt với vấn đề về nguồn cung. Tất nhiên điều này có thể góp phần thay đổi tình hình và đẩy giá tăng trở lại. Sự suy yếu của đồng Yên Nhật không giúp ích gì cho ngành công nghiệp Hoa Kỳ. Tỷ giá hối đoái đã gây áp lực rất lớn lên giá cả ở Nhật Bản và cả các thị trường khác nơi đồng đô la Mỹ rất mạnh.
Dự báo
Triển vọng về cá đáy hiện là bức tranh rất hỗn hợp: Trong khi nguồn cung cá minh thái Alaska đang tăng và giá giảm thì nguồn cung cá tuyết dự kiến giảm mạnh trong năm tới, điều này có thể khiến giá cá tuyết tăng vọt. Trên thực tế, giá cá tuyết hiện đang ở mức có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nhu cầu của người tiêu dùng. Trong khi đó, ở ngành cá minh thái Alaska, tác động có thể ngược lại. Giá thấp và đặc biệt đối với surimi, dẫn đến sản lượng giảm vì các nhà sản xuất đang chuyển sang cá minh thái Alaska H&G thay vì sản xuất các sản phẩm có giá trị gia tăng. Do đó, FAO dự đoán giá surimi có thể phục hồi. Nhìn chung, diễn biến trong 12–18 tháng tới có thể khá bất ổn.
Ngọc Thúy (theo FAO)