Theo thống kê từ Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Cà Mau, tình trạng thiếu hụt lao động trong ngành khai thác thủy sản đã diễn ra nhiều năm nay, đặc biệt trở nên nghiêm trọng hơn sau đại dịch COVID-19. Số lượng lao động có kinh nghiệm làm việc trên tàu cá giảm mạnh, nhiều tàu không đủ thuyền viên để ra khơi hoặc buộc phải giảm quy mô khai thác. Những huyện ven biển như Ngọc Hiển, Năm Căn, Đầm Dơi đều ghi nhận tỷ lệ thiếu hụt lao động từ 20 - 30% so với nhu cầu thực tế. Cụ thể, số lao động trên mỗi tàu cá đã giảm từ 8 - 10 người trước đây xuống còn 4 - 6 người, gây khó khăn trong việc khai thác xa bờ.
Tại xã đảo Tân Ân, nhiều tàu cá không thể ra khơi do không đủ thuyền viên. Ông Trịnh Thành Trung, Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) xã Tân Ân, cho biết nguyên nhân là do ngành khai thác thủy sản đang gặp khó khăn, nguồn lợi khan hiếm và sản lượng đánh bắt sụt giảm, thu nhập của các thuyền viên không ổn định, dẫn đến họ bỏ nghề và tìm kiếm công việc khác có điều kiện tốt hơn. Ông Võ Văn Dúng, ngư dân xã Tân Ân, cũng bày tỏ sự lo ngại khi số lao động ngày càng ít đi. Trước đây, ông Dúng có thể sử dụng 8 lao động cho mỗi chuyến ra khơi, nhưng hiện tại chỉ còn 5 - 6 người. Điều này khiến công việc trở nên khó khăn hơn, sản lượng đánh bắt giảm, chỉ còn 6 - 7 mẻ lưới mỗi ngày so với 9 - 10 mẻ trước đây.
Một trong những nguyên nhân chính khiến lao động bỏ nghề là do điều kiện làm việc khắc nghiệt và rủi ro cao. Nghề đi biển vốn tiềm ẩn nhiều nguy hiểm, từ điều kiện thời tiết khắc nghiệt như bão, sóng lớn đến nguy cơ tai nạn lao động. Ngoài ra, thu nhập bấp bênh cũng là yếu tố khiến nhiều người không còn mặn mà với nghề này. Nếu như trước đây, mỗi chuyến biển dài ngày có thể mang lại thu nhập từ 5 - 10 triệu đồng/người, thì hiện nay, do sản lượng hải sản sụt giảm, thu nhập chỉ còn khoảng 1 - 3 triệu đồng/chuyến, không đủ để trang trải cuộc sống.
Mặt khác, lao động trẻ ngày càng ít quan tâm đến nghề biển, khiến lực lượng lao động trong ngành này ngày càng lớn tuổi. Những ngư dân lành nghề đang dần mất đi, trong khi lao động trẻ chọn làm việc tại các khu công nghiệp, xuất khẩu lao động hoặc chuyển sang các ngành nghề có thu nhập ổn định hơn. Anh Tô Văn Chiến, một ngư dân xã Tân Ân, cho biết việc tìm bạn thuyền ngày càng khó khăn. Trước đây, chỉ cần một vài cuộc gọi là có đủ người tham gia, nhưng hiện nay phải tìm kiếm trong nhiều ngày, thậm chí nhiều tuần mà vẫn không đủ.
Sự thiếu hụt lao động đã gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Trước hết là năng suất khai thác giảm sút khi nhiều tàu không thể ra khơi hoặc hoạt động cầm chừng. Theo ước tính, sản lượng khai thác thủy sản của tỉnh Cà Mau trong năm 2023 đã giảm từ 15 - 20% so với các năm trước. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập của ngư dân mà còn làm giảm nguồn cung hải sản cho thị trường. Nhiều tàu cá khi trở về bờ không đủ sản lượng để bù đắp chi phí nhiên liệu và tiền công cho lao động, khiến chủ tàu phải đối mặt với nguy cơ phá sản.
Ngoài ra, sự thiếu hụt lao động có kinh nghiệm còn làm gia tăng nguy cơ tai nạn trên biển. Chủ tàu buộc phải thuê lao động thời vụ hoặc lao động không có kỹ năng, dẫn đến các chuyến ra khơi trở nên nguy hiểm hơn. Ông Lưu Minh Cảnh, chủ tàu cá tại thị trấn Rạch Gốc, chia sẻ rằng nhiều tàu của ông phải nằm bờ suốt hai tháng qua vì không tìm được lao động. Mặc dù đã tăng tiền công và cho lao động ứng trước tiền, nhưng nhiều người sau khi nhận tiền vẫn không đến làm việc, khiến các chủ tàu lâm vào cảnh khó khăn.
Trước tình hình này, chính quyền tỉnh Cà Mau đã triển khai nhiều biện pháp nhằm thu hút lao động trở lại với ngành khai thác thủy sản. Các chương trình đào tạo nghề cho người lao động trẻ đang được đẩy mạnh. Các khóa học ngắn hạn về kỹ năng đi biển, vận hành thiết bị đánh bắt và đảm bảo an toàn lao động đang được triển khai nhằm nâng cao chất lượng lao động. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ tài chính cũng được đưa ra, bao gồm việc cung cấp các khoản vay ưu đãi để ngư dân có thể nâng cấp tàu thuyền và mua sắm trang thiết bị hiện đại. Các doanh nghiệp cũng được khuyến khích đầu tư vào lĩnh vực khai thác thủy sản để tạo thêm việc làm. Chính quyền địa phương cần xem xét các biện pháp hỗ trợ thu nhập và điều kiện làm việc cho ngư dân, như giảm thuế nhiên liệu, hỗ trợ kỹ thuật và nâng cao bảo hiểm lao động. Điều này không chỉ giúp giảm bớt gánh nặng chi phí mà còn làm cho nghề đi biển trở nên an toàn và bền vững hơn. Việc khuyến khích các thế hệ ngư dân già truyền lại kinh nghiệm cho thế hệ trẻ cũng rất quan trọng. Chính quyền có thể tổ chức các chương trình giao lưu, hướng dẫn hoặc cung cấp các hỗ trợ về cơ sở vật chất để tạo điều kiện cho việc truyền nghề.
Trong định hướng phát triển lâu dài, ngành khai thác thủy sản của Cà Mau đang hướng đến việc giảm dần số lượng tàu cá gần bờ và tăng cường khai thác xa bờ nhằm bảo vệ nguồn lợi thủy sản và nâng cao hiệu quả kinh tế. Để duy trì nguồn lợi thủy sản bền vững, việc quản lý chặt chẽ các hoạt động khai thác, đảm bảo tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường biển. Các chủ tàu cũng được khuyến khích áp dụng công nghệ hiện đại vào khai thác để giảm bớt sự phụ thuộc vào lao động tay chân, đồng thời cải thiện điều kiện làm việc cho người lao động.
Tình trạng thiếu lao động nghề biển là một vấn đề nghiêm trọng, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền địa phương, doanh nghiệp và ngư dân. Việc cải thiện điều kiện làm việc, tăng cường đào tạo nghề và áp dụng công nghệ hiện đại là những giải pháp quan trọng để giải quyết tình trạng này. Nếu không có các biện pháp kịp thời và hiệu quả, ngành khai thác thủy sản của Cà Mau có nguy cơ suy giảm nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến đời sống của hàng ngàn ngư dân và nền kinh tế địa phương.
Hải Đăng