Đây là một cột mốc lịch sử, minh chứng cho sự phát triển mạnh mẽ của ngành này trong những thập kỷ qua và khả năng của nó trong việc đáp ứng nhu cầu thủy sản ngày càng tăng. Trước đây, nguồn cá trên thế giới chủ yếu đến từ hoạt động đánh bắt tự nhiên. Tuy nhiên, với tốc độ gia tăng dân số và nhu cầu tiêu thụ thủy sản không ngừng tăng, các nguồn cá tự nhiên đã dần cạn kiệt, không còn khả năng đáp ứng đủ nhu cầu. Đây là nguyên nhân chính khiến nuôi trồng thủy sản trở thành một giải pháp thay thế cần thiết và hiệu quả, giúp giảm bớt áp lực lên các nguồn cá tự nhiên và đảm bảo nguồn cung bền vững hơn cho tương lai. Theo báo cáo The State of World Fisheries and Aquaculture 2024 của FAO, tổng sản lượng thủy sản và khai thác toàn cầu năm 2022 đạt 223,2 triệu tấn, tăng 4,4% so với năm 2020. Trong đó, sản lượng từ nuôi trồng thủy sản đạt 130,9 triệu tấn, bao gồm 94,4 triệu tấn động vật thủy sinh. Điều này đồng nghĩa với việc nuôi trồng thủy sản chiếm 51% tổng sản lượng động vật thủy sinh, lần đầu tiên vượt qua khai thác thủy sản tự nhiên.
Điều này thể hiện sự phát triển vượt bậc của ngành nuôi trồng thủy sản trong vài thập kỷ qua, góp phần quan trọng vào việc đáp ứng nhu cầu thực phẩm ngày càng tăng của thế giới. Trong đó, nuôi trồng thủy sản không chỉ đáp ứng được nhu cầu protein cao cấp mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tình trạng đói nghèo và thiếu dinh dưỡng, đặc biệt là ở các quốc gia châu Á, nơi sản xuất đến 90% tổng sản lượng nuôi trồng toàn cầu.
Sự chuyển đổi mô hình từ đánh bắt đến nuôi trồng
Đáng chú ý, sự phát triển của nuôi trồng thủy sản không diễn ra đồng đều trên toàn cầu. Sản lượng nuôi trồng thủy sản chủ yếu tập trung ở 10 quốc gia, bao gồm Trung Quốc, Indonesia, Ấn Độ, Việt Nam, Bangladesh, Philippines, Hàn Quốc, Na Uy, Ai Cập, và Chile. Các quốc gia này chiếm gần 90% tổng sản lượng nuôi trồng thủy sản toàn cầu, với Trung Quốc là nước dẫn đầu. FAO nhấn mạnh rằng cần có các chính sách hỗ trợ, chuyển giao công nghệ, và đầu tư có trách nhiệm để phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững tại các khu vực khác, đặc biệt là châu Phi, nơi vẫn đang phụ thuộc vào nhập khẩu thủy sản mà nhu cầu tiêu thụ thủy sản ngày càng tăng.
Từ cuối thập niên 1980, sản lượng khai thác thủy sản từ biển đã dần ổn định, với con số đạt khoảng 92,3 triệu tấn vào năm 2022. Tuy nhiên, một vấn đề lớn mà ngành này đang phải đối mặt là tỷ lệ trữ lượng cá biển bị đánh bắt quá mức đã tăng lên 37,7% vào năm 2021, so với chỉ 10% vào năm 1974. Sự cạn kiệt của các nguồn cá tự nhiên đã khiến cho nuôi trồng thủy sản trở thành lựa chọn tất yếu để đảm bảo an ninh lương thực và đáp ứng nhu cầu thị trường. Sự gia tăng đáng kể trong nuôi trồng thủy sản không chỉ là kết quả của nhu cầu thị trường, mà còn là hệ quả của việc áp dụng công nghệ mới và quản lý hiệu quả trong ngành.
Việt Nam là một trong những quốc gia đóng góp lớn cho sản lượng nuôi trồng thủy sản toàn cầu. Theo số liệu từ FAO, Việt Nam đứng trong top 10 quốc gia sản xuất thủy sản lớn nhất thế giới. Sản lượng nuôi trồng thủy sản của Việt Nam không ngừng gia tăng, đặc biệt trong lĩnh vực nuôi tôm và cá tra, nhờ vào các cải tiến công nghệ và chiến lược phát triển bền vững.
Theo số liệu từ Cục Thủy sản, sản lượng nuôi trồng thủy sản của Việt Nam đã liên tục gia tăng qua các năm. Năm 2023, sản lượng nuôi trồng đạt khoảng 4,8 triệu tấn, đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước, với giá trị xuất khẩu đạt khoảng 9 tỷ USD. Trong khi đó, ngành đánh bắt thủy sản của Việt Nam lại đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Sản lượng đánh bắt thủy sản vẫn ổn định, nhưng tốc độ tăng trưởng đã chậm lại do nguồn lợi thủy sản tự nhiên ngày càng cạn kiệt và tình trạng khai thác quá mức. Năm 2023, sản lượng đánh bắt thủy sản của Việt Nam đạt khoảng 3,6 triệu tấn, tăng trưởng không đáng kể so với những năm trước.
So với ngành đánh bắt, ngành nuôi trồng thủy sản của Việt Nam đang có nhiều tiềm năng phát triển hơn trong tương lai. Ngành nuôi trồng không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn có thể mở rộng thị trường xuất khẩu, tạo ra giá trị kinh tế lớn hơn. Trong khi đó, ngành đánh bắt thủy sản cần phải đối mặt với các thách thức về quản lý nguồn lợi và bảo vệ môi trường, cũng như cần có những cải tiến công nghệ để duy trì sản lượng bền vững. Ngành nuôi trồng thủy sản cũng tạo ra nhiều cơ hội việc làm hơn, từ công nhân trong các trang trại nuôi trồng đến các chuyên gia quản lý và kỹ thuật. Ngược lại, ngành đánh bắt thủy sản chủ yếu cung cấp việc làm cho ngư dân truyền thống, vốn thường xuyên đối mặt với các rủi ro về an toàn lao động và thu nhập không ổn định.
Ngành nuôi trồng hiện nay đang nhận được sự quan tâm và đầu tư lớn từ cả khu vực công và tư nhân, với mục tiêu tăng cường sản xuất và cải thiện chất lượng sản phẩm. Ngược lại, ngành đánh bắt đang cần đến những biện pháp quản lý và bảo vệ nguồn lợi hiệu quả hơn để đảm bảo sự tồn tại và phát triển lâu dài. Điều này phản ánh một xu hướng chuyển dịch rõ rệt trong ngành thủy sản Việt Nam, từ khai thác tự nhiên sang phát triển nuôi trồng bền vững, nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường quốc tế.
Những thách thức và tiềm năng phát triển
Dù đạt được những thành tựu đáng kể, nuôi trồng thủy sản không phải là không gặp phải những thách thức. Các vấn đề môi trường như ô nhiễm nước, lây lan dịch bệnh, và sự xuất hiện của các loài xâm lấn là những rủi ro cần được kiểm soát chặt chẽ. Tuy nhiên, FAO tin rằng với các quy định nghiêm ngặt về phương pháp nuôi trồng và giám sát kỹ lưỡng, những vấn đề này có thể được quản lý hiệu quả, đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành. Báo cáo của FAO công bố ngày 7/6 cũng nêu bật sự gia tăng trong mức tiêu thụ thực phẩm động vật thủy sinh hằng năm trên đầu người, từ 9.1 kg vào năm 1961 lên 20.7 kg vào năm 2022. Sản lượng khai thác thủy sản, mặc dù ổn định từ cuối những năm 1980, đạt 92.3 triệu tấn vào năm 2022. Tuy nhiên, một vấn đề nghiêm trọng mà ngành đánh bắt thủy sản đang phải đối mặt là tỷ lệ trữ lượng cá biển bị đánh bắt quá mức đã tăng lên 37.7% vào năm 2021, so với chỉ 10% vào năm 1974. Điều này cho thấy sự cần thiết của các biện pháp bảo vệ và quản lý bền vững để duy trì nguồn lợi thủy sản toàn cầu.
Hiện nay việc tiêu thụ cá từ nguồn đánh bắt tự nhiên cũng đã giảm, trong khi nhu cầu từ nuôi trồng thủy sản ngày càng tăng. Điều này là kết quả của những nỗ lực trong quản lý ngư trường, thiết lập hạn ngạch đánh bắt, và bảo vệ khu vực sinh sản, giúp duy trì nguồn lợi thủy sản toàn cầu. Các loài cá quan trọng như cá ngừ, cá hồi, và tôm biển… hiện đang được quản lý theo hướng bền vững để bảo vệ hệ sinh thái biển và đảm bảo nguồn cung lâu dài. Tuy nhiên, để đạt được sự bền vững, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia, tổ chức quốc tế, và các bên liên quan trong ngành công nghiệp thủy sản. Quy định nghiêm ngặt và sự giám sát liên tục là cần thiết để đảm bảo rằng các loài sinh vật biển quan trọng này không bị khai thác quá mức và tiếp tục đóng góp vào sự bền vững của ngành thủy sản toàn cầu
Nuôi trồng thủy sản đã và đang chứng tỏ vai trò quan trọng của mình trong việc đảm bảo nguồn cung cấp thực phẩm cho thế giới. Với sự gia tăng đáng kể trong sản lượng, ngành này đã chiếm lĩnh một nửa nguồn cung cấp cá toàn cầu, một bước ngoặt quan trọng cho ngành thủy sản. Tuy nhiên, để tiếp tục phát triển bền vững và đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng, nuôi trồng thủy sản cần phải được quản lý một cách cẩn thận và áp dụng những công nghệ tiên tiến, đảm bảo rằng nguồn cung thủy sản không chỉ đủ về số lượng mà còn an toàn và bền vững trong tương lai.
Hải Đăng