Nghề cá quy mô nhỏ đóng một vai trò quan trọng trong xóa đói giảm nghèo, tăng cường an ninh lương thực và các vấn đè về dinh dưỡng, đồng thời thúc đẩy quá trình tăng trưởng kinh tế. Mặc dù với vai trò quan trọng như vậy nhưng nhiều cộng đồng ngư dân vẫn đang phải đối mặt với việc làm sao để đạt được sự phát triển một cách bền vững, bởi các cộng đồng này thường nằm ở các vùng sâu, vùng xa và không không đủ cơ cấu tổ chức nên dễ dẫn đến khó khăn trong việc cải thiện môi trường và kinh tế xã hội. Do đó, việc ban hành hướng dẫn quốc tế đảm bảo phát triển bền vững nghề cá quy mô nhỏ trở nên cần thiết và quan trọng.
Mục tiêu, tính chất, nguyên tắc của hướng dẫn
Mục tiêu của các hướng dẫn nghề cá quy mô nhỏ là nhằm nâng cao sự đóng góp của nghề cá quy mô nhỏ trong việc xóa đói giảm nghèo, bảo vệ an ninh lương thực, thực phẩm, thúc đẩy sự phát triển của cộng đồng và tăng trưởng kinh tế.
Các hướng dẫn nghề cá quy mô nhỏ là sự tự nguyện và là nhu cầu tự nhiên của các nước đang phát triển. Các hướng dẫn này đề cập đến cả 2 lĩnh vực khai thác thủy sản nội đồng và khai thác biển/ven biển, và nó có thể áp dụng cho hệ thống sản xuất thủy sản.
Do sự phong phú của nghề cá quy mô nhỏ nên các hướng dẫn của nghề này chủ yếu cung cấp các định nghĩa về các khía cạnh của nghề cá quy mô nhỏ. Tuy chưa có sự thỏa thuận toàn cầu về các định nghĩa nhưng cũng rất quan trọng để xác định các thuật ngữ ở cấp độ khu vực, tiểu khu vực hoặc cấp độ quốc gia trong một bối cảnh cụ thể. Nghề cá quy mô nhỏ được đặc trưng bởi sự phụ thuộc ở mức độ cao vào đánh bắt và khai thác các nguồn lợi thủy sản ven bờ để phục vụ sinh kế của người dân.
Các hướng dẫn nghề cá quy mô nhỏ nhằm thúc đẩy sự đóng góp của nghề cá quy mô nhỏ đến các mục tiêu phát triển của thiên niên kỷ liên quan đến việc phát triển bền vững. Các hướng dẫn này nên được hiểu và áp dụng theo đúng quy định hiện hành của luật pháp quốc gia và quốc tế.
Các hướng dẫn nghề cá quy mô nhỏ dựa trên nguyên tắc quản lý tốt và nhân quyền. Các nguyên tắc này nhận ra sự phụ thuộc lẫn nhau về quyền dân chủ, về sự phát triển kinh tế và nhân quyền, thúc đẩy sự tham gia, trách nhiệm của các bên, không phân biệt đối xử, sự minh bạch, nhân phẩm, trao quyền và các quy định của pháp luật. Các nguyên tắc bao gồm: nhân phẩm; sự tôn trọng các nền văn hóa; không phân biệt đối xử và tính toàn diện; công bằng và bình đẳng; trách nhiệm xã hội; tư vấn và tham gia, phương pháp tiếp cận toàn diện và tích hợp; tính bền vững; minh bạch và các nguyên tắc của pháp luật; trách nhiệm và tính khả thi; khả năng phát triển kinh tế.
Các nội dung của hướng dẫn
Các hướng dẫn nghề cá quy mô nhỏ công nhận nhu cầu của các cộng đồng nghề cá quy mô nhỏ, để từ đó họ có quyền khai thác các nguồn tài nguyên hình thành trên cơ sở kinh tế của họ (cả đất và nước). Các hướng dẫn cũng công nhận cả nhu cầu môi trường lẫn nhu cầu phát triển của thế hệ hiện tại và tương lai. Điều quan trọng là làm sao để tất cả các bên đều nhận ra được nhu cầu của nghề cá quy mô nhỏ cần đảm bảo được quyền sử dụng các nguồn lợi thủy sản cũng như quyền sở hữu đất đai ven biển. Nhà nước cần đảm bảo rằng các ngư dân trong nghề cá quy mô nhỏ và các cộng đồng của họ có các quyền cần thiết đối với nguồn lợi thủy sản và đất đai (bao gồm cả quyền quản lý và quyền sử dụng đất). Ngư dân và các thành phần khác của nghề cá quy mô nhỏ cần phải tích cực tham gia vào quá trình ra các quyết định và chính sách mở đối với họ. Và họ cũng nên đóng góp vào việc sử dụng bền vững các tài nguyên mà họ có quyền sử dụng bằng cách thay thế các phương pháp đánh bắt hủy diện và bất hợp pháp bằng các thực hành có trách nhiệm. Nhà nước nên cấp quyền sử dụng cho ngư dân, những người chịu trách nhiệm với các thực hành nghề cá có trách nhiệm với môi trường, xã hội và kinh tế.
Sự tham gia của cả nam giới và nữ giới trong việc đồng quản lý và thúc đẩy nghề cá cần được khuyến khích. Thêm vào đó, với việc nhận ra sự gia tăng cạnh tranh trong nghề cá và các nguồn tài nguyên khác giữa những người sử dụng tài nguyên thì nhà nước nên sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành để dung hòa các lợi ích khác nhau. Tất cả các bên đều nên nhận thấy sự cần thiết phải xem xét hậu quả của biến đổi khí hậu trong hiện tại và tương lai. Đây là một phần trong kế hoạch đồng quản lý.
Về phát triển xã hội, nghèo đói là một vấn đề đa chiều, không chỉ dựa trên thu nhập mà còn đề cập đến vấn đề thiếu các nguồn tài nguyên và các quyền cơ bản về dân trí, văn hóa, kinh tế, chính trị và xã hội. Các hướng dẫn nghề cá quy mô nhỏ nâng cao nhận thức trong điều kiện và nhu cầu cơ bản của cộng đồng ngư dân... Điều quan trọng là làm sao để các nước nhỏ đảm bảo cho các cộng đồng nghề cá quy mô nhỏ có thể tiếp cận với các dịch vụ cơ bản như y tế, giáo dục và an sinh xã hội. Điều này bao gồm sự hỗ trợ cho các cơ hội tạo thu nhập hiện tại. Phát triển cũng bao gồm sự thích ứng với sự thay đổi. Nếu mô hình hiện tại đang đe dọa tính bền vững của nghề cá quy mô nhỏ, nhà nước nên xem xét đến việc đa dạng hóa sinh kế cho ngư dân. Tất cả các ban ngành nên nhận thức được tầm quan trọng của công bằng và bình đẳng trong phát triển bền vững lâu dài, cũng như tầm quan trọng của hòa bình đến phát triển xã hội. Quyền bình đẳng giữa các thành viên trong cộng đồng nghề cá quy mô nhỏ cũng nên được tôn trọng.
Các hướng dẫn nghề cá quy mô nhỏ chỉ ra rằng cộng đồng nghề cá quy mô nhỏ thường làm việc trong điều kiện môi trường không an toàn và không lành mạnh. Các hướng dẫn cần hỗ trợ cải thiện điều kiện làm việc và các biện pháp an toàn. Các quốc gia cần thúc đẩy việc tạo ra một môi trường hỗ trợ kinh doanh, phát triển trong cộng đồng ngư dân, giải quyết các vấn đề liên quan đến sức khỏe nghề nghiệp và các điều kiện làm việc bằng cách đảm bảo rằng các điều luật cần thiết được đặt ra và/hoặc theo các công ước có liên quan của tổ chức lao động quốc tế. Lao động trẻ em trong ngành thủy sản phải được giải quyết một cách triệt để theo các công ước có liên quan của tổ chưc lao động quốc tế. Các quốc gia cũng cần phải cố gắng để đạt được cải thiện an toàn trên các vùng biển thông qua việc phát triển và thực hiện các chiến lược quốc gia.
Về sau thu hoạch và các chuỗi giá trị, được tính bằng tất cả các hoạt động kể từ khi hải sản được đánh bắt cho tới khi đến tay người tiêu dùng. Đây là một phần không thể tách rời của hệ thống thủy sản, và sử dụng nhiều lao động hơn các công đoạn sản xuất khác, chủ yếu là phụ nữ. Ở cấp độ quốc gia, khâu sau thu hoạch đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo ra doanh thu từ thuế và ngoại hối. Các hướng dẫn Nghề cá quy mô nhỏ ghi nhận sự quan trọng của khâu sau thu hoạch.
Các hướng dẫn Nghề các quy mô nhỏ cũng ghi nhận rằng khâu sau thu hoạch là khâu ở vị trí nhạy cảm vì bị ảnh hưởng của 2 yếu tố hạ tầng và thượng tầng. Các quốc gia cần hỗ trợ sự phát triển cơ sở hạ tầng và năng lực thích hợp. Điều này liên quan đến việc công nhận tầm quan trọng của việc dán nhãn sinh thái và hệ thống chứng nhận. Các quốc gia nên đưa các nhu cầu của cộng đồng nghề cá quy mô nhỏ vào để xem xét khi xây dựng các chính sách thương mại.
Về bình đẳng và công bằng giới, các hướng dẫn nghề cá quy mô nhỏ hỗ trợ bình đẳng và công bằng giới phù hợp với các quyền con người và Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW). Chúng nên được nhìn nhận bởi tất cả các quốc gia đã đạt được bình đẳng giới. Và công bằng là một phần không thể thiếu của các chiến lược phát triển. Các quốc gia cũng cần phải thúc đẩy các nghiên cứu về việc làm, sức khỏe và giáo dục trong bối cảnh hiện nay.
Về rủi ro thiên tai và biến đối khí hậu, các hướng dẫn Nghề cá quy mô nhỏ nhận ra rằng nhiều cộng đồng nghề cá quy mô nhỏ rất dễ bị tổn thương bởi các thảm họa tự nhiên, nhân tạo và biến đổi khí hậu. Các chính sách cụ thể về quản lý rủi ro thiên tai (DRM) và thích ứng biến đổi khí hậu (CCA) đáp ứng được nhu cầu của nghề cá quy mô nhỏ nên là một phần của các chương trình hành động cho quản lý và phát triển. Điều này rất quan trọng đối với các quốc gia tham gia vào quản lý thích ứng toàn diện và liên kết với những bên liên quan để cải thiện cơ sở dữ liệu sẵn có. Các quốc gia cần thúc đẩy vai trò của nghề cá quy mô nhỏ trong việc giảm thiểu khí nhà kính và khuyến khích việc sử dụng năng lượng và tài nguyên một cách hiệu quả.
Các điều kiện đảm bảo môi trường thực hiện
Về liên kết chính sách, điều phối và hợp tác giữa các cơ quan/ tổ chức, các hướng dẫn Nghề cá quy mô nhỏ cho rằng nghề cá quy mô nhỏ đang bị ảnh hưởng của các yếu tố ngoại cảnh. Do đó việc quản lý toàn diện và hỗ trợ liên ngành là cần thiết. Các quốc gia đều phải nhận biến được sự cần thiết về gắn kết và hợp tác giữa các chính sách, đặc biệt là sự liên quan đến luật nhân quyền quốc tế, chính sách phát triển kinh tế, quy hoạch không gian, giáo dục, chính sách y tế, an ninh lương thực thực phẩm, việc làm, thích ứng biến đổi khí hậu và quản lý rủi ro thiên tai, thương mại, và các chính sách cụ thể khác cho ngành thủy sản. Các quốc gia cần đảm bảo các chính sách về thủy sản phải có một tầm nhìn dài hạn với nghề cá quy mô nhỏ thông qua những ưu đãi và mục tiêu rõ ràng. Nên đảm bảo các cấu trúc thể chế cần thiết và mối liên kết giữa các thành phần kinh tế khác nhau ở cấp địa phương, quốc gia và quốc tế.
Các hướng dẫn Nghề cá qui mô nhỏ nhận ra nhu cầu rộng lớn về thông tin trong quá trình ra quyết định. Những thông tin cần thiết bao gồm các dữ liệu về kinh tế, xã hội, chính trị, môi trường và văn hóa. Các quốc gia nên đảm bảo tính minh bạch và tính sẵn sàng của các dữ liệu này. Điều quan trọng là tất cả các bên đều phải hỗ trợ cho dòng chảy và sự trao đổi thông tin. Các quốc gia nên khuyến khích sự tham gia của các viện nghiên cứu, các tổ chức phi chính phủ và của cá nhân. Đồng thời nên nhận thức được tầm quan trọng của việc phát triển năng lực, và nên hỗ trợ việc phát triển năng lực và các tổ chức nghề cá, điều đó có nghĩa là đảm bảo tính đại diện trong quá trình đựa ra quyết định.
Về hỗ trợ thực thiện và giám sát, các hướng dẫn Nghề cá qui mô nhỏ cho rằng để việc thực hiện có hiệu quả thì cần phải mở rộng. Các chiến lược thực hiện cần phải được quyết định thông qua một quá trình hợp tác minh bạch giữa cộng đồng nghề cá quy mô nhỏ và các bên liên quan. Điều này rất quan trọng đối với các quốc gia có trách nhiệm thực hiện các hướng dẫn Nghề các quy mô nhỏ để hợp tác và thúc đẩy thực hiện các nguyên tắc này. Nhà nước cũng nên đặt ra cơ chế giám sát để đảm bảo rằng các mục tiêu của hướng dẫn này đề ra sẽ được áp dụng. Giám sát và báo cáo phải luôn sẵn sàng cho các bên tham gia.
Vũ Mưa