Tuy nhiên, cung nguyên liệu cá tra đang đối mặt với thách thức lớn. Tại An Giang và nhiều tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, vụ nuôi mới đang khởi động trong bối cảnh nguồn cá giống khan hiếm, giá tăng gấp đôi khiến người nuôi và doanh nghiệp gặp khó., Giá cá tra giống loại 30 con/kg đã tăng lên 55.000–58.000 đồng/kg, gấp đôi so với đầu năm, khiến chi phí đầu vào có thể đội thêm 30-40%. Giá tăng mạnh khiến nhiều hộ nuôi chần chừ không xuống giống. Hơn nữa, đà tăng này sẽ tác động trực tiếp đến giá xuất khẩu cá tra trong quý IV/2025 khi các nhà máy bắt đầu đẩy mạnh thu mua để phục vụ đơn hàng cuối năm.
Nguyên nhân chủ yếu do đang vào mùa nghịch, tỷ lệ hao hụt giống cao, thời tiết khắc nghiệt, nhiều hộ ương giống nhỏ lẻ bỏ nghề. Dù giá bán cá thương phẩm hiện nay tương đối có lãi, nhưng thiếu giống chất lượng, trở thành nút thắt của chuỗi sản xuất. Doanh nghiệp chế biến cũng chịu ảnh hưởng khi thiếu cá nguyên liệu để duy trì sản xuất và giao hàng cho đối tác quốc tế. Nếu không có biện pháp điều tiết, nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng là rất rõ.
Việt Nam cần đẩy mạnh phát triển vùng sản xuất giống tập trung, kiểm soát chất lượng cá bố mẹ, hỗ trợ kỹ thuật và vốn cho người ương giống. Đồng thời, tăng cường liên kết chuỗi – đặc biệt giữa hộ sản xuất giống và doanh nghiệp chế biến – sẽ giúp đảm bảo nguồn cung ổn định. Giải quyết bài toán con giống là yếu tố then chốt để ngành cá tra duy trì kim ngạch xuất khẩu hàng tỷ USD mỗi năm.
Xuất khẩu cá tra sang Brazil
Brazil là quốc gia sản xuất nuôi trồng thủy sản lớn thứ hai ở Mỹ Latinh, với sản lượng hàng năm đạt khoảng 900 nghìn tấn. Tuy nhiên, ngành thủy sản nội địa không đủ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng đa dạng. Nghề cá biển và nội địa sản xuất khoảng 1,5 triệu tấn mỗi năm, nhưng tình trạng khai thác quá mức khiến nguồn cung tự nhiên suy giảm. Kết quả là Brazil phải nhập khẩu 1,4-1,5 tỷ USD thủy sản mỗi năm, tập trung vào các mặt hàng cao cấp từ Chile (cá hồi) và Việt Nam (cá tra).
Việt Nam, với thế mạnh về cá tra, đã tận dụng tốt khoảng trống này. Năm 2024, cá tra chiếm gần 100% kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang Brazil, đạt 129,3 triệu USD, tăng 14,5% so với năm trước. Đặc biệt, Việt Nam dẫn đầu phân khúc cá thịt trắng với 38% thị phần, vượt xa các đối thủ như Argentina và Na Uy. Brazil với nhu cầu tiêu thụ cao, trong khi nguồn cung nội địa thiếu hụt, mở ra cơ hội lớn cho thủy sản Việt Nam. Việt Nam có thể tận dụng giá cả cạnh tranh, hợp tác thương mại song phương và đàm phán Mercosur để tăng thị phần.
Với dân số hơn 200 triệu người và mức tiêu thụ thủy sản bình quân 12 kg/người/năm, Brazil đang nổi lên như một thị trường đầy tiềm năng cho thủy sản Việt Nam. Năm 2024, Việt Nam đã trở thành nhà cung cấp thủy sản lớn thứ hai cho Brazil, chiếm 17% tổng khối lượng nhập khẩu và 9% giá trị. Thành tựu này chủ yếu nhờ cá tra, mở ra nhiều cơ hội để Việt Nam củng cố vị thế và đa dạng hóa sản phẩm tại thị trường Nam Mỹ đầy triển vọng này.
Brazil cũng là một trong những thị trường tăng trưởng nhanh nhất của xuất khẩu cá tra Việt Nam, chỉ đứng sau Mỹ và Trung Quốc. Thị trường tiêu thụ cá tăng trưởng nhanh nhờ sự thay đổi trong thói quen ẩm thực của người dân bản địa. Mức tiêu thụ cá bình quân đầu người đạt 12,2 kg vào năm 2024 và dự báo tăng lên 12,6 kg trong năm 2025. Brazil – thị trường lớn nhất khu vực Nam Mỹ - trong tháng 9/2025, đã nhập khẩu 10 triệu USD cá tra Việt Nam, giảm 16% so với tháng 9/2024. Dù sụt giảm nhẹ, Brazil vẫn duy trì vị thế lớn và vẫn có triển vọng phát triển mạnh mẽ sau khi Việt Nam và Brazil hoàn tất vòng đàm phán FTA. Tính đến ngày 15/9/2025, lũy kế xuất khẩu cá tra Việt Nam sang Brazil đạt 122,4 triệu USD, tăng 51%.
Với đà tăng trưởng ấn tượng, Brazil trở thành một trong ba điểm đến tiêu thụ cá tra lớn nhất của Việt Nam. Tuy nhiên, cơ cấu sản phẩm ngành hàng cá tra xuất khẩu hiện vẫn tập trung vào phi lê cá tra đông lạnh (các sản phẩm giá trị gia tăng như cá tẩm bột, chả cá hay cá viên chiếm tỷ trọng nhỏ). Trong khi đó, người tiêu dùng Brazil đang dần ưa chuộng sản phẩm chế biến sẵn, tiện lợi. Thị trường Brazil đang mở ra nhiều cơ hội cho cá tra Việt Nam, đi kèm với đó là không ít thách thức mà doanh nghiệp cần chủ động vượt qua.
Trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang chứng kiến làn sóng chuyển dịch sang gia tăng chính sách bảo hộ, cùng với quy định khắt khe về rào cản kỹ thuật tại các thị trường truyền thống như Mỹ, EU thì Brazil và khu vực Nam Mỹ nổi lên như hướng đi mới cho ngành xuất khẩu cá tra Việt Nam. Việc thúc đẩy đàm phán Hiệp định Thương mại tự do (FTA) giữa Việt Nam và khối Mercosur (gồm Brazil, Argentina, Uruguay và Paraguay) được xem là cơ hội chiến lược để mở rộng thị trường. Brazil – nền kinh tế lớn nhất Nam Mỹ và thành viên chủ chốt của Mercosur – có thể trở thành cửa ngõ giúp cá tra Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào khu vực. Triển vọng này càng rõ rệt khi Bộ Công Thương dự kiến hoàn tất khởi động đàm phán FTA Việt Nam – Mercosur trong quý IV/2025.
Mặc dù Brazil nổi lên như một thị trường tiềm năng nhưng ngành xuất khẩu cá tra Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức: Khoảng cách địa lý xa khiến chi phí logistics cao và thời gian vận chuyển kéo dài, làm giảm tính cạnh tranh của sản phẩm. Cùng với đó là các rào cản kỹ thuật và các tiêu chuẩn riêng biệt của Brazil – những yếu tố có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh và phát triển bền vững tại thị trường này. Đó là các yêu cầu về kiểm dịch, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận an toàn thực phẩm... buộc doanh nghiệp thủy sản Việt Nam phải đầu tư bài bản vào hệ thống kiểm soát chất lượng, nghiên cứu kỹ đặc thù thị trường và áp dụng quy trình phù hợp.
Bên cạnh đó, sự cạnh tranh gay gắt từ cá rô phi và cá minh thái, gây áp lực lớn về giá cho sản phẩm cá tra (trong khi các đối thủ có lợi thế về chi phí logistics và mạng lưới phân phối mạnh). Việc Việt Nam chưa đa dạng hóa mặt hàng giá trị gia tăng khiến giá trị xuất khẩu cá tra sang Brazil chưa tương xứng với tiềm năng. Mặc dù Brazil đang là thị trường trọng điểm mới của ngành cá tra Việt Nam với tốc độ tăng trưởng ấn tượng nhưng để nắm bắt cơ hội khi FTA Việt Nam – Mercosur được ký kết và triển khai thì các doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, tối ưu chi phí và đầu tư cho sản phẩm giá trị gia tăng.
Giá cả cạnh tranh và sản phẩm chế biến sẵn
Theo VASEP, cá tra Việt Nam với giá thành thấp và chất lượng ổn định, là lựa chọn lý tưởng cho phân khúc trung lưu và bình dân tại Brazil. Ngoài cá tra phi lê đông lạnh, các sản phẩm giá trị gia tăng như chả cá, cá viên, hay tôm bóc vỏ IQF có thể đáp ứng nhu cầu tiêu dùng tiện lợi, đặc biệt tại các siêu thị và nhà hàng ở đô thị lớn. So với các sản phẩm cao cấp từ Chile hay EU, thủy sản Việt Nam có lợi thế về giá, giúp mở rộng thị phần trong bối cảnh Brazil ưu tiên nhập khẩu các sản phẩm có giá cả phù hợp.
Nới lỏng tiêu chuẩn nhập khẩu
Trước đây, tiêu chuẩn nghiêm ngặt về phụ gia và phosphate của Brazil gây khó khăn cho cá tra Việt Nam. Tuy nhiên, việc Brazil xem xét điều chỉnh các tiêu chuẩn này theo thông lệ quốc tế đã mở ra cơ hội lớn. Điều này không chỉ giảm chi phí kiểm định mà còn tạo điều kiện để Việt Nam xuất khẩu các sản phẩm chế biến sâu như cá tra tẩm bột, giúp đa dạng hóa danh mục và tăng giá trị xuất khẩu.
Hợp tác thương mại song phương
Việt Nam và Brazil đang nỗ lực nâng kim ngạch thương mại hai chiều lên 10 tỷ USD vào năm 2025 và 15 tỷ USD vào năm 2030. Là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam tại Nam Mỹ, Brazil mang lại cơ hội để doanh nghiệp thủy sản mở rộng thị phần. Đàm phán với khối Mercosur, có thể dẫn đến các ưu đãi thuế, giúp thủy sản Việt Nam cạnh tranh tốt hơn.
Đa dạng hóa thị trường
Trong bối cảnh rủi ro địa chính trị và thuế cao tại Mỹ và Trung Quốc, Brazil là điểm đến chiến lược để Việt Nam giảm phụ thuộc vào các thị trường truyền thống. Với 26 doanh nghiệp, Việt Nam có nền tảng vững chắc để khai thác sâu hơn thị trường này, đặc biệt với cá tra và các sản phẩm chế biến sẵn. Với lợi thế giá cả, sự hỗ trợ từ hợp tác song phương và nhu cầu nhập khẩu ổn định, Việt Nam có cơ hội không chỉ củng cố vị thế mà còn đa dạng hóa đầu ra trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động. Tuy nhiên, việc vượt qua các rào cản kỹ thuật và nâng cao chất lượng sản phẩm sẽ là chìa khóa để doanh nghiệp Việt Nam chinh phục Brazil.
Động lực từ thị trường CPTPP và các sản phẩm chế biến
Trong nhóm thị trường chủ lực, Trung Quốc & Hong Kong tiếp tục dẫn đầu với giá trị xuất khẩu trong tháng 9/2025 đạt 53 triệu USD, chiếm 29% tổng xuất khẩu tháng 9, tăng 11% so với cùng kỳ 2024. Kim ngạch xuất khẩu cá tra sang Mỹ trong tháng 9/2025 đạt 23 triệu USD, giảm 23% so với cùng kỳ năm ngoái nhưng thị trường này vẫn chiếm 13% tổng xuất khẩu trong tháng 9.
Tại khu vực EU, giá trị xuất khẩu trong tháng 9 đạt 14 triệu USD, giảm nhẹ 1% so với cùng kỳ năm ngoái. Diễn biến trong khối có sự phân hóa: trong khi thị trường truyền thống như Đức giảm mạnh gần 23% thì Bỉ có sự tăng trưởng ấn tượng 67% (so với cùng kỳ tháng 9/2024) dần trở thành điểm sáng giúp duy trì đà tăng trưởng tại châu Âu.
Khối thị trường các quốc gia được trợ lực bởi Hiệp định CPTPP ghi nhận mức xuất khẩu trong tháng 9 đạt 29 triệu USD, tăng 34% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong khối thị trường, Nhật Bản nổi lên như 1 thị trường tiềm năng với mức tăng trưởng ấn tượng. Tổng xuất khẩu cá tra sang thị trường Nhật Bản trong 9 tháng đầu đạt 34 triệu USD, tăng 14% so với cùng kỳ năm ngoái nhờ nhu cầu ổn định và thuế quan ưu đãi.
Về cơ cấu sản phẩm, tính đến hết tháng 9, giá trị xuất khẩu phile cá tra đông lạnh (mã HS0304) tiếp tục chiếm ưu thế gần 1,3 tỷ USD, tương đương 98% tổng xuất khẩu, tăng 11% so với cùng kỳ 2024. Trong khi đó, tổng xuất khẩu cá tra chế biến (mã HS16) trong 9 tháng đầu năm 2025 đạt 39 triệu USD, tăng mạnh 23% so với cùng kỳ năm ngoái, thể hiện tiềm năng lớn của phân khúc sản phẩm giá trị gia tăng – mặc dù sản phẩm này hiện chiếm tỷ trọng nhỏ (2%).
Nhìn chung, tháng 9/2025 phản ánh giai đoạn điều chỉnh ngắn hạn của ngành cá tra sau chuỗi tăng trưởng ổn định từ đầu năm. Sự sụt giảm nhẹ so với tháng trước là yếu tố mang tính mùa vụ, khi các doanh nghiệp vẫn còn hàng tồn kho và nhu cầu người tiêu dùng giảm.
Trong bối cảnh thị trường quốc tế biến động, việc chủ động điều tiết nguồn cung, tăng cường liên kết chuỗi, phát triển sản phẩm chế biến sâu và đa dạng hóa thị trường sẽ tiếp tục là hướng đi chiến lược giúp ngành cá tra Việt Nam duy trì vị thế ổn định, đặc biệt khi nhu cầu nhập khẩu toàn cầu dự kiến phục hồi mạnh vào quý IV để phục vụ mùa lễ hội cuối năm 2025.
Ngọc Thúy - FICen