Trong bối cảnh ngành thủy sản đối mặt với vô vàn thách thức từ biến đổi khí hậu đến cạnh tranh quốc tế khốc liệt, VIFINET 14 như một lời khẳng định rằng khoa học không chỉ là nền tảng mà còn là động lực then chốt để ngành vươn mình, hướng tới mục tiêu sản lượng nuôi trồng đạt 7 triệu tấn vào năm 2030 theo Chiến lược phát triển Thủy sản đến năm 2030, tầm nhìn 2045.
Hội nghị Khoa học Trẻ Toàn quốc Lĩnh vực Thủy sản, hay còn gọi là VIFINET, đã trở thành một phần không thể thiếu trong hệ sinh thái nghiên cứu thủy sản Việt Nam kể từ lần đầu tiên được tổ chức cách đây 14 năm. Được khởi xướng bởi Mạng lưới các Viện và Trường Đào tạo, Nghiên cứu Thủy sản Việt Nam (VIFINET), sự kiện này ban đầu chỉ là nơi gặp gỡ nhỏ lẻ giữa các nhà nghiên cứu trẻ, nhưng nay đã phát triển thành diễn đàn quốc gia quy mô lớn, thu hút sự tham gia của hơn 22 đơn vị, bao gồm các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp. Lần thứ 14 này, do Khoa Thủy sản – Học viện Nông nghiệp Việt Nam phối hợp với Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I (RIA1) chủ trì, với sự hỗ trợ từ Bộ Nông nghiệp và Môi Trường (NN&MT) cũng như Tổ chức ARES của Vương quốc Bỉ qua dự án nâng cao năng lực nghiên cứu.
Không chỉ dừng lại ở việc trình bày báo cáo, hội nghị là nơi tụ họp giao lưu, hợp tác liên ngành, giúp các nghiên cứu viên trẻ tiếp cận nguồn lực quốc tế và chuyển giao công nghệ vào thực tiễn. TS. Lê Thanh Lựu – nguyên Viện trưởng RIA1 và đồng sáng lập VIFINET nhấn mạnh trong báo cáo đề dẫn: “Thế hệ trẻ chính là lực lượng nòng cốt để biến thách thức thành cơ hội, từ việc làm chủ công nghệ sinh học đến xây dựng chuỗi cung ứng xanh”. Qua 14 kỳ, VIFINET đã góp phần sản sinh hàng trăm công trình nghiên cứu được ứng dụng, từ giống tôm kháng bệnh đến mô hình nuôi cá tra tuần hoàn, góp phần nâng cao năng suất lao động lên 20 - 30% ở một số mô hình thí điểm.
Những thông điệp sâu sắc về đổi mới và hội nhập
Trong phát biểu chào mừng từ PGS.TS Kim Văn Vạn – Trưởng Khoa Thủy sản, nhấn mạnh vai trò của sự kiện trong việc “kết nối quá khứ với tương lai, nơi thế hệ trẻ kế thừa tinh thần dấn thân của các nhà khoa học đi trước để tạo đột phá mới”.
Từ góc độ quản lý nhà nước TS. Trần Đình Luân – Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư chỉ rõ, khoa học và công nghệ chưa bao giờ có vai trò quan trọng như hiện nay. Hội nghị này hưởng ứng Nghị quyết 57, giúp chúng ta nắm bắt kết quả nghiên cứu mới để định hướng ứng dụng vào sản xuất hiệu quả và bền vững. Ông Luân nhấn mạnh mục tiêu chiến lược quốc gia là giảm khai thác biển, tập trung nuôi trồng với sản lượng tăng từ 5 triệu lên 7 triệu tấn vào 2030, thông qua các giải pháp như sản xuất sạch, kiểm soát dịch bệnh sinh học và nâng cao hiệu quả thức ăn. Cục Thủy sản và Kiểm ngư cam kết đồng hành, chuyển giao tiến bộ khoa học vào thực tiễn để ổn định sản xuất và duy trì tăng trưởng xuất khẩu. Ông cũng kêu gọi thế hệ trẻ cần làm chủ công nghệ mới, tiên phong trong tái cơ cấu ngành.
Khoa học trẻ làm chủ công nghệ mới
Sau phiên khai mạc, hội nghị nhanh chóng chuyển sang các phiên làm việc chuyên sâu, với 127 báo cáo khoa học được phân bổ vào 5 tiểu ban: Công nghệ nuôi và Môi trường; Di truyền và Sản xuất giống; Dinh dưỡng và Thức ăn; Bệnh thủy sản; Kinh tế, Chế biến và Quản lý nguồn lợi. Trong số hơn 180 bài đăng ký ban đầu, 55 công trình chất lượng cao đã được phản biện và duyệt đăng trên các tạp chí uy tín như Tạp chí Khoa học Nông nghiệp Việt Nam và Vietnam Journal of Agricultural Science – minh chứng cho sức sống học thuật của thế hệ trẻ.
Những báo cáo này không chỉ thể hiện sự đa dạng mà còn nhấn mạnh tinh thần hội nhập: nhiều công trình hợp tác với đối tác quốc tế như ARES Bỉ, mang về công nghệ từ châu Âu để thích nghi với điều kiện Việt Nam. Qua đó, VIFINET 14 khẳng định khoa học trẻ không phải là “thí nghiệm trên giấy” mà là động lực thực tiễn, đồng hành cùng doanh nghiệp và nông dân để biến nghiên cứu thành sản phẩm thương mại.
Khoa học trẻ đồng hành cùng sự phát triển bền vững của ngành Thủy Sản
Sâu xa hơn, VIFINET 14 không chỉ là sự kiện khoa học mà còn là biểu tượng cho sự đồng hành giữa nghiên cứu và phát triển ngành. Ngành thủy sản Việt Nam, với lợi thế bờ biển dài 3.260 km và hệ thống sông ngòi phong phú, đã đạt tốc độ tăng trưởng trung bình 5-6%/năm trong ba thập kỷ qua. Nhưng để duy trì vị thế, ngành cần khoa học trẻ làm “người dẫn đường”. Như TS. Trần Đình Luân nhấn mạnh, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo là chìa khóa để giảm phát thải, kiểm soát dịch bệnh và mở rộng thị trường xanh – những yếu tố quyết định sự sống còn trong bối cảnh COP26 và các hiệp định thương mại tự do.
 |
Vai trò này được minh chứng qua các ví dụ thực tiễn. Nghiên cứu về vaccine tôm từ VIFINET các kỳ trước đã giúp xuất khẩu tôm tăng 15% năm 2024, trong khi mô hình nuôi cá lồng bè thông minh giảm chi phí 25% cho ngư dân miền Trung. Thế hệ trẻ, với tư duy linh hoạt và tiếp cận công nghệ nhanh chóng, đang lấp đầy khoảng trống giữa viện nghiên cứu và cánh đồng, từ việc đào tạo nông dân sử dụng drone giám sát đến xây dựng nền tảng dữ liệu lớn cho dự báo thời tiết thủy sản.
Tuy nhiên, thách thức vẫn còn đó: nguồn kinh phí hạn chế, cơ sở vật chất chưa đồng đều và khoảng cách giữa nghiên cứu cơ bản với ứng dụng. Hội nghị đã đề xuất các giải pháp như tăng cường quỹ hỗ trợ từ Nghị quyết 57, mở rộng hợp tác quốc tế và xây dựng mạng lưới mentor giữa các thế hệ nhà khoa học. PGS.TS Kim Văn Vạn cho rằng khoa học trẻ phải dấn thân, không ngại thất bại, để biến thách thức thành động lực phát triển.
Khi kết thúc vào ngày 11/10, VIFINET 14 để lại dư âm của hy vọng và hành động. Với 127 báo cáo, hàng trăm ý tưởng và vô số kết nối mới, hội nghị đã tôn vinh thế hệ trẻ và khẳng định rằng phát triển khoa học chính là chìa khóa đồng hành cùng ngành thủy sản vươn xa. Trong hành trình hướng tới 2030, khi Việt Nam đang hướng tới một ngành thủy sản hiện đại, bền vững và trung hòa carbon, và chính những nhà khoa học trẻ hôm nay sẽ là những người thực hiện hành trình này.
Hải Đăng