Thủy sản đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc gia
Ngành thủy sản Việt Nam là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, góp phần đáng kể vào tăng trưởng GDP, kim ngạch xuất khẩu và công ăn việc làm – đặc biệt là đông đảo nông-ngư dân. Năm 2024, tổng sản lượng thủy sản đạt 9,5 triệu tấn (trong đó nuôi trồng thủy sản đạt 5,7 triệu tấn, khai thác thủy sản đạt 3,8 triệu tấn) với giá trị xuất khẩu đạt trên 10 tỷ USD, đứng thứ 8 trong các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Ngành thủy sản hiện tạo việc làm cho hơn 4 triệu lao động, với hơn 800 nhà máy quy mô công nghiệp trên toàn quốc, đóng góp 3,5-5% GDP, khẳng định vai trò quan trong trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, đồng thời đảm bảo an ninh dinh dưỡng, an sinh xã hội và tham gia bảo vệ quốc phòng biển đảo.
Việt Nam đang tham gia 17 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó 13 FTA đã có hiệu lực, mang lại lợi thế cạnh tranh cho xuất khẩu thủy sản, đặc biệt tại các thị trường lớn như CPTPP, EU, Hàn Quốc, … Theo Quyết định số 339/QĐ-TTg ngày 11/3/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045, ngành thủy sản hướng tới sản lượng 9,8 triệu tấn và kim ngạch xuất khẩu 14-16 tỷ USD vào năm 2030, trở thành một trong ba quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất và xuất khẩu thủy sản vào năm 2045.
Ngành thủy sản Việt Nam, với tiềm năng và thành tựu phát triển nổi bật cũng như định hướng chiến lược phát triển như Quyết định số 339/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã nêu, rất cần được hỗ trợ bởi các chính sách phù hợp, đặc biệt là các chính sách thuế, để giảm gánh nặng hành chính, nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp và thúc đẩy phát triển bền vững, đóng góp hiệu quả vào mục tiêu kinh tế, anh sinh xã hội và an ninh quốc phòng.
Tháng 7/2025, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam đạt 971,58 triệu USD, tăng 6,3% so với tháng 7/2024. Tính chung 7 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu thủy sản đạt 6,08 tỷ USD, tăng 14,2% so với cùng kỳ năm 2024; trong đó, xuất khẩu thủy sản sang thị trường Brazil tăng mạnh nhất.
Cụ thể về cơ cấu thị trường, trong tháng 7/2025, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang các thị trường Hoa Kỳ, Australia và Brazil giảm; xuất khẩu sang các thị trường khác tăng mạnh như Trung Quốc, Thái Lan, Đức, Đài Loan (Trung Quốc). Tính chung 7 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam tăng trưởng tới nhiều thị trường như: Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Anh, Thái Lan, Đức, Brazil; trong đó, xuất khẩu tăng mạnh nhất tới thị trường Brazil với mức tăng 63,1% so với cùng kỳ năm 2024.
Dự báo xuất khẩu thủy sản Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng trong thời gian tới với nhu cầu phục hồi tích cực từ nhiều thị trường. Trung Quốc dự kiến sẽ tiếp tục là thị trường xuất khẩu lớn nhất, có nhu cầu cầu cao đối với các sản phẩm cao cấp như tôm, cua ghẹ và nhuyễn thể. Bên cạnh đó, thủy sản Việt Nam vẫn có lợi thế từ các Hiệp định thương mại như EVFTA, CPTPP và UKVFTA... Đồng thời, các doanh nghiệp cần đảm bảo được nguồn nguyên liệu và nâng cao chất lượng sản phẩm sẽ là yếu tố quan trọng để duy trì lợi thế cạnh tranh.
Hiện Việt Nam là thị trường cung cấp thủy sản lớn thứ ba cho Hàn Quốc. Theo số liệu thống kê của Cơ quan Hải quan Hàn Quốc, 6 tháng đầu năm 2025, Hàn Quốc nhập khẩu 650,7 nghìn tấn thủy sản với trị giá 2,87 tỷ USD, tăng 0,1% về lượng và tăng 7,5% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024.
Trong 6 tháng đầu năm 2025, Hàn Quốc tăng nhập khẩu thủy sản cả về lượng và trị giá từ nhiều thị trường như Trung Quốc, Na Uy, Chile, Nhật Bản, Thổ Nhĩ Kỳ… Hàn Quốc cũng tăng nhập khẩu thủy sản từ Việt Nam với mức tăng 2,2% về lượng và tăng 2,4% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024. Hiện Việt Nam là thị trường cung cấp thủy sản lớn thứ ba cho Hàn Quốc, thị phần chiếm 11,67% về lượng và 13,11% về trị giá trong tổng nhập khẩu thủy sản vào Hàn Quốc trong 6 tháng đầu năm 2025.
Dự báo, nhu cầu tiêu thụ thủy sản tại Hàn Quốc thời gian tới sẽ phục hồi do nền kinh tế Hàn Quốc tích cực hơn và xu hướng tiêu dùng vẫn tăng. Các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam cần tập trung vào các sản phẩm chế biến sâu, có GTGT cao, cải thiện chất lượng sản phẩm và đáp ứng các tiêu chuẩn của Hàn Quốc... để tăng GTGT hơn nữa tại thị trường này.
Tháo gỡ vướng mắc về thuế GTGT đối với thủy sản
Trước những bất cập trong việc áp dụng Luật Thuế Giá trị gia tăng 2024 đối với ngành thủy sản, ngày 30/7/2025, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam đã gửi Công văn 131/CV-VASEP đến Văn phòng Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan, đề xuất một số kiến nghị trọng tâm nhằm tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp.
VASEP cho biết, theo phản ánh từ các doanh nghiệp hội viên, kể từ khi Luật Thuế GTGT số 48/2024/QH15 và các văn bản hướng dẫn có hiệu lực, hoạt động sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu thủy sản đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc liên quan đến chính sách thuế GTGT đối với sản phẩm thủy sản và thủ tục hoàn thuế của doanh nghiệp. Theo đó, VASEP kiến nghị một số giải pháp nhằm gỡ khó cho doanh nghiệp thủy sản:
Về thuế suất GTGT cho sản phẩm thủy sản đông lạnh, VASEP kiến nghị Bộ Tài chính đưa mặt hàng “thuỷ sản nuôi trồng, đánh bắt chưa chế biến thành các sản phẩm khác hoặc chỉ qua sơ chế thông thường” trở lại diện không phải kê khai, tính nộp thuế GTGT như trước đây theo Nghị định 209/2013/NĐ-CP, thay vì áp thuế suất 5% như hiện hành. Kiến nghị này nhằm giảm áp lực tài chính, tiết kiệm thời gian và tránh dòng tiền bị đóng băng ở cả phía doanh nghiệp lẫn cơ quan thuế.
Về điều kiện hoàn thuế, Luật GTGT mới yêu cầu bên bán đã kê khai, nộp thuế mới cho phép doanh nghiệp mua được hoàn thuế. Tuy nhiên, theo VASEP, doanh nghiệp không có công cụ để xác minh nghĩa vụ thuế của nhà cung cấp, dẫn đến nguy cơ bị từ chối hoàn thuế dù đã thanh toán hợp lệ. Do đó VASEP kiến nghị cho phép hoàn thuế nếu doanh nghiệp mua có đầy đủ chứng từ, không gian lận; hệ thống xác minh nghĩa vụ thuế nên được số hóa và tự động hóa để giảm thủ tục kiểm tra thủ công, đẩy nhanh quá trình hoàn thuế.
Liên quan tới việc không thống nhất về thuế suất bột cá, mỡ cá, VASEP cho rằng, bột cá và mỡ cá là thức ăn chăn nuôi truyền thống nhưng đang bị áp mức thuế khác nhau do cách hiểu chưa thống nhất về nguồn gốc nguyên liệu. Do vậy, VASEP đề nghị áp dụng chính sách không chịu thuế GTGT đối với các mặt hàng này trên toàn quốc.
Đối với việc khấu trừ thuế GTGT đối với hàng xuất khẩu qua sàn thương mại điện tử, VASEP đề nghị Bộ Tài chính xem xét ban hành văn bản pháp lý hướng dẫn Nghị định 181/2025/NĐ-CP, trong đó xác định rõ các tài liệu bắt buộc và các tài liệu được phép thay thế hoặc được phép chứng minh bằng phương thức điện tử để hỗ trợ khấu trừ thuế GTGT cho xuất khẩu qua sàn thương mại điện tử, đảm bảo chính sách thuế khả thi và thúc đẩy hoạt động xuất khẩu qua nền tảng số.
Về thuế GTGT đối với hợp tác với hộ dân trong chuỗi cung ứng, VASEP đề nghị Bộ Tài chính có văn bản hướng dẫn chi tiết cho hai trường hợp trên: (i) Đối với hộ trực tiếp nuôi cá: Làm rõ liệu hộ nuôi có bắt buộc xuất hóa đơn điện tử không; nếu không, cho phép doanh nghiệp lập bảng kê mua hàng không có hóa đơn theo Thông tư 78/2021/TT-BTC. (ii) Đối với hộ nhận nuôi gia công: Xác định rõ khoản thu nhập từ nuôi gia công có được coi là thu nhập từ nông nghiệp để được miễn thuế GTGT và TNCN theo hướng dẫn tại Công văn 4568/TCT-DNNCN không; nếu không được miễn, thì hộ nuôi có bắt buộc phải đăng ký kinh doanh, kê khai thuế khoán và xuất hóa đơn hay không.
Phân bổ thuế GTGT đầu vào phức tạp. VASEP đề nghị Bộ Tài chính xem xét, sửa đổi Điều 31, Nghị định 181/2025/NĐCP để bãi bỏ yêu cầu phân bổ thuế GTGT đầu vào lần thứ hai theo thuế suất, giữ nguyên phương pháp tính thuế đầu vào - đầu ra đơn giản như quy định cũ để giảm chi phí và thời gian tuân thủ thủ tục hành chính cho doanh nghiệp.
Các bất cập về thuế GTGT và thủ tục hoàn thuế đang gây khó khăn cho doanh nghiệp thủy sản, làm tăng chi phí, giảm tính minh bạch và ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) đã đề nghị Văn phòng Chính phủ, Bộ Tài chính cũng như các Bộ Ngành quan tâm, giải quyết các kiến nghị trên nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong sản xuất, kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh, góp phần thực hiện Chiến lược phát triển ngành thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045 theo Quyết định 339/QĐ-TTg của Chính phủ.
Ngọc Thúy - FICen