Theo các tác giả, việc lai tạo giữa cá rô phi nuôi thả và cá cùng họ tự nhiên của chúng đang có những tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học và sản lượng nuôi trồng thủy sản. Đặc biệt, các tác giả cho biết việc lai tạo đang đe dọa đến tình trạng của một quần thể cá rô phi bản địa độc nhất, đồng thời có nguy cơ dẫn đến tình trạng cá phát triển kém ở các quần thể nuôi.
Họ lưu ý rằng việc lai tạo giống tạp giao có thể gây hại cho cả đa dạng sinh học và năng suất của các trang trại cá rô phi, một nguồn thực phẩm quan trọng và có tính ổn định kinh tế. Các nhà nghiên cứu - từ Đại học Bristol, Đại học Roehampton, Đại học Bangor, Viện Nghiên cứu Thủy sản Tanzania (TAFIRI) và Viện Earlham - hiện đang phát triển nguồn gien để nhanh chóng xác định vấn đề trong quần thể cá để có thể hành động ngăn chặn.
Cá rô phi vằn (Oreochromis niloticus) được nuôi ở nhiều vùng nhiệt đới, do tốc độ tăng trưởng nhanh và khả năng chống chịu cao với nhiều điều kiện môi trường, nhưng những đặc điểm này cũng có nghĩa là chúng có thể vượt trội so với các loài bản địa ở những nơi chúng được nuôi. Các giống cá rô phi địa phương, chẳng hạn như Oreochromis korogwe, được biết là sống ở phía bắc của Tanzania nhưng gần đây mới được xác định trong các hồ ở phía nam của đất nước, hiện đang bị đe dọa.
Các tài liệu gần đây của cùng một nhóm nghiên cứu cho thấy cá rô phi vằn xâm lấn đã lai với các loài bản địa khác ở Tanzania. Việc bắt được các mẫu vật O. korogwe dường như có chung các đặc điểm của cả cá rô phi bản địa và cá rô phi nuôi đã xác nhận những lo ngại này và gióng lên hồi chuông cảnh báo cho các nhà nghiên cứu.
Tiến sĩ Adam Ciezarek của Nhóm Haerty tại Viện Earlham cho biết: “Bởi vì chúng tôi đã biết rằng cá rô phi vằn có tiềm năng sinh sản với các loài bản địa, chúng tôi tự hỏi liệu điều này có thể gây ra vấn đề gì không. Cá bản địa thường có thể thích nghi với các môi trường địa phương rất cụ thể, sự thích nghi có thể bị phá vỡ thông qua việc lai tạo với cá rô phi xâm lấn.”
Một phân tích di truyền sử dụng tế bào vi mô cho thấy những con cá này thực sự là con lai, nhưng việc giải trình tự toàn bộ bộ gien của các quần thể O. korogwe ở phía bắc và phía nam của Tanzania đã tiết lộ một điều khá bất ngờ.
Ciezarek cho biết: “Ngoài việc xem xét các loài cá lai gần đây, chúng tôi muốn xem xét bộ gien của các loài cá khác. Chúng tôi thấy rằng tất cả những con O. korogwe mà chúng tôi nghiên cứu được từ các hồ ở phía nam Tanzania, ngay cả những con trông không giống cá lai, đều có một số ADN của cá rô phi vằn trong bộ gien của chúng.”
Điều thú vị là, bằng chứng về sự pha trộn vật liệu di truyền này không có ở cá rô phi O. korogwe từ phía Bắc Tanzania.
Ciezarek cho biết: “Bạn sẽ mong đợi hai quần thể O. korogwe giống nhau nhất. Nhưng có những phần khá lớn trong bộ gien mà cá rô phi O. korogwe phương nam và cá rô phi vằn có liên quan mật thiết nhất với nhau, điều này cho thấy gần đây đã có dòng gien giữa chúng. Đây là những đoạn ADN khá dài - khoảng một nửa nhiễm sắc thể dường như đã được đưa từ cá rô phi vằn vào giống cá rô phi miền nam O. korogwe ”.
Tanzania là quê hương của 13 loài cá rô phi độc đáo, bao gồm cả O. korogwe. Sự khác biệt giữa O. korogwe ở phía bắc và phía nam của Tanzania làm nổi bật một trong những điểm đáng quan tâm đối với đa dạng sinh học địa phương, theo đó các quần thể cá độc nhất chỉ mới được phát hiện đã bị đe dọa.
Tiến sĩ Antonia Ford thuộc Đại học Roehampton cho biết: “Chúng tôi đã xác định được các quần thể cá độc đáo khác biệt với các quần thể khác. Ngay khi chúng tôi đang mô tả sự đa dạng sinh học mới đó, chúng tôi nhận thấy nó đang lai tạo với các loài đã du nhập”.
Việc lai tạo cũng có thể có tác động tiêu cực đến các trang trại cá địa phương. Cá lai được giới thiệu tình cờ có thể lai tạo với các giống cá trang trại được lai tạo đặc biệt, qua nhiều thế hệ dẫn đến sinh trưởng kém và giảm năng suất. Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng điều này có thể khiến các ao nuôi mất khả năng kinh tế.
Do đó, các nhà nghiên cứu cho biết, điều quan trọng đối với cả nông dân và đa dạng sinh học là phát hiện và ngăn chặn các hiện tượng lai tạo như vậy. Và nhóm nghiên cứu hiện đang phát triển các nguồn gien để giúp các nhà lai tạo và các nhà bảo tồn phát hiện sự lai tạo, ngay cả ở những con cá con, nơi đặc điểm con lai khó xác định hơn so với ở con trưởng thành.
Giáo sư Martin Genner của Đại học Bristol cho biết: “Về lâu dài, chúng tôi hy vọng rằng nghiên cứu của chúng tôi sẽ giúp cung cấp thông tin về việc bảo tồn và quản lý các loài cá rô phi bản địa ở châu Phi, thông qua các biện pháp can thiệp có lợi cho cả môi trường tự nhiên và con người. Bước quan trọng tiếp theo sẽ là xây dựng sự hiểu biết đầy đủ hơn về các yếu tố sinh thái, xã hội và kinh tế kết hợp làm cơ sở cho tác động của các loài xâm lấn, và điều này sẽ cho phép xác định và thực hiện các biện pháp nhằm thúc đẩy đồng đều bảo tồn đa dạng sinh học và an ninh lương thực.”
HNN (Theo Thefishsite)