Phó thủ tướng nhấn mạnh các cơn bão liên tiếp diễn ra là hiện tượng "thiên tai kép" khi hậu quả các cơn bão trước chưa khắc phục thì bão sau đã ập tới. Ngay khi bão Bualoi vẫn đang gây thiệt hại lớn chưa thể khắc phục, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia thông báo chiều tối 3-10, bão đi vào vùng biển phía đông khu vực giữa Biển Đông, trở thành cơn bão số 11. Bão di chuyển nhanh đạt cường độ mạnh nhất cấp 12, giật cấp 14-15 trên khu vực phía đông bán đảo Lôi Châu (Trung Quốc), dự báo rạng sáng 6/10, bão sẽ đổ bộ vào đất liền.
Theo cập nhật ngày 3/10, bão Bualoi và mưa lũ liên quan đã khiến ít nhất 36 người thiệt mạng, 21 người mất tích, 147 người bị thương; đồng thời gây thiệt hại tài sản ước tính 11,5 nghìn tỉ đồng (khoảng 436 triệu USD), tăng mạnh so với thống kê 8 nghìn tỉ đồng (303 triệu USD) của ngày trước đó. Hơn 210.000 căn nhà bị hư hỏng hoặc ngập, lũ lụt còn tàn phá 51.000 ha lúa và cây trồng.
Các địa phương miền Bắc và Bắc Trung Bộ chịu ảnh hưởng sâu rộng, nhiều nơi ghi nhận hàng vạn ngôi nhà tốc mái, hư hỏng; hàng chục nghìn héc-ta nông nghiệp bị ngập úng; giao thông chia cắt, sạt lở tại nhiều tuyến đê, kè biển. Các cơ quan chuyên trách tiếp tục rà soát thiệt hại, tổ chức cứu hộ - cứu nạn và hỗ trợ người dân khắc phục khó khăn ban đầu.
Các báo cáo nhanh cho thấy có ít nhất 27 sự cố đê điều; 51 km kênh mương sạt lở, hư hỏng; 178 công trình thủy lợi bị hỏng. Việc khắc phục đòi hỏi vật tư, nhân lực lớn và thời gian, nhất là khi nhiều tuyến kè, bờ biển, bờ sông chịu xói lở do nước lũ rút nhanh sau mưa lớn. EVN cho biết lượng khách hàng mất điện rất cao ở cao điểm sau bão, trong đó trọng điểm là Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa; hiện ngành điện đang “ứng trực 24/7” để từng bước khôi phục cấp điện an toàn.
Về năng lượng, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cập nhật đến sáng 2/10 có thời điểm gần 2,7 triệu khách hàng bị ảnh hưởng mất điện do bão số 10; công tác khôi phục cấp điện đang được triển khai liên tục, ưu tiên các phụ tải quan trọng và khu vực dân cư đông.
Thiệt hại đối với nuôi trồng thủy sản: hàng chục nghìn héc-ta bị “xóa sổ”
Điểm nhấn đáng lo ngại là nuôi trồng thủy sản. Theo tổng hợp từ các báo cáo chính thống, diện tích nuôi trồng thủy sản bị thiệt hại đã vượt 16.800 ha, kèm theo vỡ bờ bao, sụt lở kênh mương, hỏng hóc công trình thủy lợi - gây đứt gãy chu kỳ sản xuất ở nhiều vùng nuôi.
Tại Thanh Hóa, địa phương ghi nhận hơn 3.840 ha nuôi trồng thủy hải sản bị ảnh hưởng; riêng giống thả nuôi thiệt hại nặng với 2,3 triệu con tôm giống chết, nhiều đoạn bờ bao bị sạt lở khoảng 7 km. Nhiều hộ nuôi tôm “trắng tay” sau khi mưa bão dồn dập làm nước tràn ao, phá hủy hệ thống hạ tầng nuôi.
Ở Nghệ An - tâm vùng bị mưa lũ hoành hành - thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết “trên 2.000 ha nuôi thủy sản bị tàn phá”, khiến các hộ nuôi đầm, hồ, vùng cửa sông chịu thiệt hại nặng nề; nhiều khu nuôi phải bơm tiêu khẩn cấp, gia cố bờ bao và xin hỗ trợ giống - thức ăn để khôi phục sản xuất.
Ngoài ra, riêng ngành thủy sản ở một số tỉnh Bắc Trung Bộ còn chịu tác động gián tiếp do sạt lở bờ sông, bờ biển, nước đục, nhiễm mặn, lũ cuốn rác thải và mầm bệnh vào vùng nuôi. Các tuyến kè, đê bao hư hỏng không chỉ ảnh hưởng giao thông thủy mà còn làm tăng rủi ro tái ngập, rất bất lợi cho việc gây nuôi trở lại trong 4 - 6 tuần tới.
Những địa phương có nuôi biển, lồng bè ở cửa sông, đầm phá miền Trung cũng báo tình trạng lưới, phao, khung bè hư hại; thủy triều dâng, sóng lớn làm cá thoát khỏi lồng, chết ngạt do sốc môi trường. Đây là nhóm rủi ro điển hình sau bão mạnh kèm mưa lớn kéo dài, đột biến độ mặn và bùn cát lơ lửng. Các sở ngành đang đề xuất hỗ trợ khẩn cấp con giống, vôi bột, chế phẩm xử lý môi trường nước, cùng tín dụng ưu đãi để khôi phục sản xuất.
Trong thời điểm trước - trong - sau đổ bộ, công tác kêu gọi, hướng dẫn tàu thuyền tìm nơi tránh trú được triển khai dồn dập tại cửa biển, cảng cá. Tuy vậy, một số sự cố vẫn xảy ra trong điều kiện gió mạnh, sóng lớn, tầm nhìn hạn chế. Tại Quảng Trị, sáng 28/9 hai tàu cá khi đang vào trú cảng Cửa Việt trú bão thì xảy ra va chạm khiến 1 tàu chìm, một tàu vỡ mạn. Buổi tối cùng ngày có 2 tàu cá bị đứt dây neo tại bờ Bắc tổ dân phố Xuân Lộc, Tại sông Hiếu, 3 tàu cá bị sóng đánh chìm khi đang neo đậu tại đây.
Tác động dài hạn đối với chuỗi giá trị thủy sản: đứt gãy sản xuất và nhu cầu hỗ trợ khẩn cấp
Đối với nuôi tôm - đối tượng chủ lực tại Bắc Trung Bộ, việc mất trắng ao nuôi vào thời điểm cuối vụ, làm thất thoát vốn đầu tư (giống, thức ăn, điện, nhân công), nhiều hộ nuôi có nguy cơ phá sản. Việc tái thả giống cần đi kèm đánh giá chất lượng nguồn nước, xử lý ao (vôi, zeolite, chế phẩm vi sinh), gia cố bờ bao, nâng cao cốt nền máy phát - trạm bơm, và bố trí lưới chắn rác - bùn sau lũ. Kinh nghiệm thực địa cho thấy các ao nuôi bị “sốc” mặn - nhiệt - pH sau mưa lớn dễ bùng phát vi khuẩn và bệnh đốm trắng; do đó, các cơ quan chuyên môn địa phương cần khuyến nghị xét nghiệm nhanh trước khi tái thả để giảm rủi ro. Các đề xuất hỗ trợ thường gồm giống, hóa chất xử lý môi trường và tín dụng lãi suất thấp trong 6 - 12 tháng.
Đối với nuôi cá lồng bè sông - biển, cần rà soát toàn bộ khung phao, neo, cáp; thay dây neo bị mài mòn; điều chỉnh mật độ để hạn chế thiếu oxy khi bùn lơ lửng còn cao. Những vùng cửa sông có phù sa - rác trôi nổi phải tổ chức thu gom sớm, tránh cuốn vào lồng. Với các mô hình nuôi nước ngọt vùng thượng nguồn, sau lũ nên tăng cường sục khí, theo dõi NH₃/NH₄⁺, NO₂⁻; có thể hạ mật độ tạm thời để giảm stress cho cá. Các khuyến nghị này phù hợp với khung hướng dẫn ứng phó sau bão của ngành nông nghiệp và thực tiễn các đợt bão gần đây.
Ở lĩnh vực khai thác, bài học an toàn vẫn là then chốt: tuyệt đối không để tàu thuyền hoạt động trong vùng nguy hiểm; tiếp tục duy trì liên lạc, kiểm đếm trước - trong - sau bão; phân luồng neo đậu tại âu tránh trú bão, kiểm tra hệ thống neo - chằng; dự trữ nhiên liệu, nước ngọt, nhu yếu phẩm tối thiểu 7 - 10 ngày cho các tổ đội trên biển. Thống kê cho thấy những địa phương chủ động sớm công tác neo đậu đã hạn chế đáng kể sự cố trên biển khi bão ập đến.
Chính quyền, công an, quân đội, biên phòng và lực lượng xung kích các địa phương đã và đang tập trung cứu trợ khẩn cấp cho người dân vùng ngập; dựng lại nhà cửa, dọn bùn đất; bảo đảm an ninh trật tự, không để xảy ra thiếu đói, dịch bệnh sau bão. Hoạt động cứu hộ - cứu nạn thuyền viên mất tích được mở rộng phạm vi, kết hợp nhiều mũi, ưu tiên tìm kiếm dọc các tuyến sông - cửa biển - ven bờ.
Về thông tin đối ngoại và phối hợp quốc tế, Liên Hợp Quốc đã phát hành “Flash Update” về tình hình bão Bualoi tại Việt Nam, nhấn mạnh nhu cầu hỗ trợ khẩn cấp về nước sạch, nơi ở tạm, y tế, cũng như khôi phục sinh kế nông - ngư nghiệp cho các nhóm dễ tổn thương. Kênh thông tin này góp phần điều phối nguồn lực viện trợ nhân đạo quốc tế nếu cần.
Chuẩn bị đón Bão Matmo đổ bộ (bão số 11): kích hoạt cảnh báo sớm cho tàu thuyền và vùng nuôi
Bản tin tối 3/10, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia xác định vị trí bão Matmo đã vào Biển Đông và dự kiến đổ bộ đất liền tỉnh Quảng Ninh vào ngày 6/10. Đường đi của bão hướng về khu vực phía bắc Biển Đông - bán đảo Lôi Châu. Trọng điểm mưa là các tỉnh Quảng Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Hà Giang. Khu vực Bắc Ninh và Hà Nội cũng sẽ nằm trong vùng mưa lớn. Đến ngày 7-10, mưa lan xuống Bắc Thanh Hóa và Bắc Nghệ An. Điều này đồng nghĩa các tỉnh ven biển từ Quảng Ninh đến Thanh Hóa - Nghệ An cần sớm kích hoạt phương án phòng, tránh và bảo vệ nuôi trồng thủy sản.
Khác với bão thông thường, Matmo xuất hiện trong hoàn cảnh đất nền – bờ đê – hệ thống hạ tầng mới chịu tổn thất của Bualoi và chưa được khôi phục hoàn toàn. Vì thế, khả năng bị tổn hại ở mức cao hơn rất nhiều dù theo dự báo, Matmo không phải một cơn bão mạnh. Hệ thống đê, bờ kè, cống thoát nước sau Bualoi có thể đã bị suy yếu hoặc vỡ; nếu Matmo đến, áp lực nước mưa mới tiếp tục phá vỡ các đoạn yếu. Ao nuôi, lồng bè ở vùng bị ngập – khi chưa xử lý vệ sinh kỹ càng – có thể bị tàn phá tiếp hoặc bị xói trôi.
Hiện tại, Các sông hồ vẫn ở mức rất cao, nhiều địa phương còn đang chịu cảnh ngập lụt, đường giao thông, kênh mương chưa khôi phục gây khó khăn khi hứng chịu các cơn mưa lớn, dễ dẫn tới ngập lụt kéo dài.
Chính vì vậy, cảnh báo bão Matmo không phải là “cơn bão bình thường”: nó có thể là “cơn bão chồng bão” với mức độ tàn phá cao hơn khi tác động chồng lên hệ thống thủy lợi đã tổn thương nghiêm trọng.
Kết luận tại cuộc họp ứng phó cơn bão số 11 chiều 3/10, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà khẳng định bão số 11 mang tính chất đặc biệt nguy hiểm, diễn ra trong bối cảnh vừa trải qua bão số 10 nên thực chất là “thiên tai nối tiếp thiên tai”. Ông yêu cầu các bộ, ngành và địa phương phải nhận thức rõ mức độ phức tạp, chủ động cập nhật tình hình, tham khảo dự báo quốc tế kết hợp kinh nghiệm trong nước, chuẩn bị sẵn kịch bản cho tình huống “bão chồng bão”.
Việc thông báo, hướng dẫn tàu thuyền không thể chỉ dừng ở khuyến cáo mà phải gắn liền với công tác kiểm tra, giám sát, xử lý kiên quyết. Những địa phương ven biển như Quảng Ninh, Hải Phòng, Ninh Bình cần đề phòng cao các hiện tượng dông, lốc xoáy xảy ra trước khi bão vào.
Sau bão số 10, nhiều tuyến đê biển, đê sông đã suy yếu, vì vậy trước khi bão mới đổ bộ, lực lượng tại chỗ phải được huy động xử lý ngay. Khi bão tới, việc gia cố sẽ không còn hiệu quả.
Khu vực miền núi, trung du Bắc Bộ là địa bàn dễ tổn thương nhất, nhiều điểm chưa khắc phục xong hậu quả bão trước. Do đó cần xác định cụ thể vùng mưa lớn, dự báo dòng chảy, khoanh vùng nguy cơ sạt lở, tổ chức di dời dân kịp thời và đảm bảo nguồn lương thực, thuốc men cho người dân có thể cầm cự dài ngày. Trường hợp người dân chần chừ không rời khỏi nơi nguy hiểm, chính quyền phải kiên quyết cưỡng chế, đồng thời bảo đảm an toàn tài sản, phương tiện để bà con yên tâm.
Với hồ đập, thủy điện, thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường chịu trách nhiệm điều tiết, xả lũ đúng thời điểm, tuyệt đối không để xảy ra tình trạng “lũ chồng lũ”, gây ngập úng nghiêm trọng ở đô thị. Việt Nam cũng cần tăng cường trao đổi thông tin thủy văn với phía Trung Quốc để chủ động phương án khi có xả lũ từ thượng nguồn.
Bộ Quốc phòng đã bổ sung phương tiện như xuồng, ca nô cho các tỉnh miền núi nhằm sẵn sàng cứu hộ khi bị lũ lụt chia cắt. Các lực lượng tại chỗ phải triển khai đúng phương châm “4 tại chỗ”, mang theo nhu yếu phẩm, nhiên liệu, thiết bị thông tin để duy trì kết nối trong mọi tình huống.
Song song đó, Bộ Công Thương và Bộ Xây dựng được yêu cầu rà soát toàn bộ hệ thống điện, giao thông, công trình hạ tầng để đảm bảo khả năng chống chịu bão mạnh. Đặc biệt, Hà Nội cần có phương án chống ngập, giữ lại các diện tích mặt nước, bổ sung không gian chứa nước tạm thời, kể cả tại các sân vận động, trường học.
Phó Thủ tướng nhấn mạnh phải xây dựng quy trình, quy chế ứng phó thiên tai một cách bài bản, không để đến khi bão tới mới bàn bạc chung chung. Hệ thống phân loại cấp độ thiên tai cần được quy định rõ ràng, phân công trách nhiệm cho từng lực lượng ở từng giai đoạn trước – trong – sau bão.
Bão Bualoi để lại bài học rất đắt giá về quản trị rủi ro thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu: dù dự báo sát và có phương án từ sớm, tổ hợp đa thiên tai (gió bão + mưa lớn diện rộng + lũ quét, sạt lở) vẫn có thể đẩy thiệt hại lên mức rất cao nếu hạ tầng phòng, chống chưa đồng bộ và tâm lý “chủ quan sau bão trước” còn tồn tại. Số liệu thương vong, thiệt hại kinh tế và đặc biệt là 16.825 ha nuôi trồng thủy sản bị ảnh hưởng là lời cảnh báo nghiêm trọng cho công tác ứng phó cơn bão Matmo. Trong 1 - 2 ngày tới, khi bão Matmo đi vào Biển Đông, các địa phương cần “vừa khắc phục - vừa phòng tránh”, đặt an toàn tàu thuyền và vùng nuôi lên hàng đầu; tuyệt đối không để người dân và ngư dân ở lại lồng bè, chòi canh khi gió mạnh, sóng lớn; khẩn trương tổng kiểm tra điểm xung yếu đê điều, kè biển, âu tránh trú bão. Với sự chủ động, đồng bộ giữa dự báo - điều hành - ứng cứu và sự chấp hành nghiêm của người dân, thiệt hại có thể được giảm đến mức thấp nhất khi cơn bão số 11 tiến gần.
Hải Đăng