Trên thế giới hiện có 80 quốc gia và vùng lãnh thổ nuôi cá rô phi. Năm 2024, sản lượng cá rô phi toàn cầu khoảng 7,0 triệu tấn (Châu Á chiếm > 50%); Trung Quốc >1,8 triệu tấn; Indonesia 1,6 triệu tấn; Bangladesh 400 nghìn tấn; Thái Lan 350 nghìn tấn; Việt Nam 310 nghìn tấn; Philippines 250 nghìn tấn. Dự báo 2025 sản lượng cá rô phi toàn cầu tăng lên 7,3 triệu tấn; đến 2030 có thể đạt 9,0 triệu tấn.
Hiện tại, thị trường tiêu thụ cá rô phi tại Liên minh Châu Âu tương đối nhỏ nhưng theo đánh giá của FAO thì thị trường EU đang phát triển mạnh bởi động lực nhập khẩu, sở thích của người tiêu dùng và mối quan tâm về tính bền vững.
Sản lượng tại EU không đáng kể; chưa có khoản đầu tư đáng giá nào cho hoạt động nuôi cá rô phi (chủ yếu là do điều kiện khí hậu). Do đó, Liên minh Châu Âu là thị trường nhập khẩu cá rô phi ròng, chủ yếu lấy nguồn từ Châu Á (Trung Quốc, Indonesia, Thái Lan) và Châu Mỹ Latinh (Costa Rica và Honduras).
Phi lê đông lạnh là hình thức nhập khẩu phổ biến nhất, phục vụ cho các ngành dịch vụ thực phẩm và bán lẻ. Đức là thị trường hấp thụ nhiều cá rô phi nhất tại EU, đặc biệt là sản phẩm cá phi lê. Ngành dịch vụ thực phẩm là động lực chính, nhất là các khu vực đô thị đa văn hóa và các phân khúc ẩm thực mang tính chất vùng miền. Tuy nhiên, cá rô phi đôi khi phải đối mặt với sự hoài nghi từ thị trường EU vì thị trường này luôn có sự nghi ngại với các hoạt động nuôi trồng thủy sản ở nước ngoài, các ứng dụng sáng tạo, các sáng kiến trong ngành chế biến thực phẩm...
Hội nghị Cá rô phi thế giới 2025 - TILAPIA 2025
Dự kiến trong các ngày 3-5/11/2025, tại Thái Lan sẽ diễn ra Hội nghị Cá rô phi thế giới 2025 (TILAPIA 2025). Đây sẽ là cơ hội kết nối toàn cầu cho ngành Nuôi trồng và Xuất khẩu thủy sản.
Cùng với Hội nghị - Triển lãm Thương mại & Kỹ thuật Cá rô phi Thế giới lần thứ 5 (TILAPIA 2025), INFOFISH sẽ phối hợp với các đối tác quốc tế - Hội đồng Xuất khẩu Đậu nành Hoa Kỳ (USSEC) và Đại học Arizona đồng tổ chức Hội nghị chuyên đề quốc tế lần thứ 13 về Cá rô phi nuôi (ISTA13); Thái Lan chủ trì; được hỗ trợ bởi FAO GLOBEFISH; Quỹ Cá rô phi Quốc tế Hà Lan; Viện Công nghệ Sinh học Thái Lan; Mạng lưới các Trung tâm Nuôi trồng Thủy sản Châu Á - Thái Bình Dương (NACA); Liên minh Chế biến và Tiếp thị Thủy sản Trung Quốc (CAPPMA); và Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP).
Với chủ đề “Đổi mới, Hội nhập và Lợi nhuận trong Nuôi trồng thủy sản cá rô phi: Hiện đại hóa cho Kỷ nguyên mới”, TILAPIA 2025 là sự kiện toàn cầu lớn nhất của ngành cá rô phi, quy tụ các nhà sản xuất, chế biến, thương nhân, nhà cung cấp thiết bị, nhà nghiên cứu, nhà đầu tư, tổ chức quốc tế và cơ quan quản lý trên khắp thế giới.
Sự kiện sẽ cập nhật tình hình sản xuất và thị trường cá rô phi ở các quốc gia và khu vực chủ chốt. Thảo luận các xu hướng công nghệ và đổi mới, từ di truyền, dinh dưỡng, an toàn sinh học đến tiêu chuẩn, chứng nhận và phúc lợi cá. Giới thiệu triển lãm thương mại quốc tế, trưng bày những công nghệ, thiết bị và sản phẩm tiên tiến nhất trong chuỗi giá trị cá rô phi. Tổ chức chuyến tham quan thực địa đến các trang trại nuôi cá rô phi tại Thái Lan.
Đặc biệt, phía Việt Nam (Hiệp hội VASEP) sẽ có bài tham luận tại hội nghị về ngành cá rô phi Việt Nam, tập trung vào các nội dung: sản xuất, thị trường, sản phẩm, thách thức của ngành và triển vọng phát triển trong thời gian tới. Với việc thể hiện vai trò tích cực của Việt Nam trong chuỗi giá trị cá rô phi toàn cầu, đây sẽ là cơ hội để quảng bá hình ảnh thủy sản Việt Nam đến cộng đồng quốc tế.
Xúc tiến thành lập Hiệp hội Cá rô phi Đông Nam Á - SEATA
Trong hai ngày 28-29/10/2025), tại Xin-ga-po, với sự hỗ trợ của Hội đồng Xuất khẩu Đậu nành Hoa Kỳ (USSEC), các đại biểu của Hội Thuỷ sản Việt Nam (VINAFIS), Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) và các đại diện của chuỗi giá trị ngành hàng cá rô phi khu vực Đông Nam Á đã có hội thảo bàn tròn để thảo luận thành lập Hiệp hội Cá rô phi khu vực Đông Nam Á (Southeast Asia Tilapia Association - SEATA).
Năm 2024, quy mô thị trường cá rô phi toàn cầu đạt 10,6 tỷ USD và dự báo đạt 14,5 tỷ USD vào năm 2033. Tổng sản lượng cá rô phi toàn cầu 7,2 triệu tấn , trong đó khu vực châu Á đóng góp khoảng 4,49 triệu tấn. Đối tượng cá rô phi nuôi là một phần quan trọng của ngành nuôi trồng thủy sản khu vực Đông Nam Á, góp phần đảm bảo an ninh lương thực, sinh kế và phát triển kinh tế của khu vực. Các quốc gia như In-đô-nê-xia, Phi-lip-pin, Ma-lai-xia, Mi-an-ma, Thái Lan và Việt Nam là những nhà sản xuất cá rô phi hàng đầu ở Đông Nam Á. Mỗi quốc gia đều đã phát triển các hệ thống nuôi cá rô phi quy mô lớn, phù hợp với môi trường địa phương.
Tại hội thảo bàn tròn, các đại biểu đều thống nhất, thúc đẩy thành lập SEATA để đẩy mạnh phát triển ngành hàng cá rô phi khu vực Đông Nam Á, nâng cao tính cạnh tranh và thúc đẩy thương mại thông qua việc thúc đẩy hợp tác sâu trong ngành hàng cá rô phi ở khu vực. Đồng thời, nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành hàng cá rô phi khu vực Đông Nam Á trên trường quốc tế; Tìm kiếm giải pháp nâng cao hiệu quả trong sản xuất rô phi, phát triển ngành hàng bền vững.
SEATA được kỳ vọng sẽ có nhiều đóng góp tích cực cho quá trình phát triển ngành hàng cá rô phi, tập trung đẩy mạnh nghiên cứu, đổi mới và áp dụng khoa học công nghệ. Xây dựng các nền tảng chất lượng cho nguồn cá bố mẹ, giống, thức ăn và quản lý môi trường. Thúc đẩy áp dụng các tiêu chuẩn, chứng nhận quốc tế nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm cá rô phi. Thúc đẩy các đối thoại, hội thảo bàn tròn nhằm tìm ra các giải pháp chiến lược phát triển chung cho khu vực. Thúc đẩy các chính sách liên quan tại mỗi quốc gia và các chính sách hợp tác giữa các quốc gia nhằm giải quyết mọi thách thức, xây dựng và định vị nguồn nguyên liệu bền vững cho khu vực.
Tiềm lực phát triển tại Việt Nam
Việt Nam có điều kiện tự nhiên ưu đãi, sông ngòi, kênh rạch dày đặc. Loại hình nuôi phong phú (ngọt, lợ, ruộng trũng), với trên 400 nghìn ha nuôi trồng thủy sản nước ngọt, trên 5 triệu m3 lồng, trên 7.000 hồ chứa, hồ thủy điện; hàng nghìn con sông, suối có thể phát triển nuôi cá rô phi. Cùng với đó là hàng trăm hécta nuôi tôm nước lợ có thể nuôi ghép cá rô phi – tôm hoặc một vụ tôm, một vụ cá rô phi. Trong khi cá rô phi lại là đối tượng thủy sản nuôi có rất nhiều ưu điểm: Khả năng sản xuất giống đáp ứng được sản xuất quy mô lớn. Tốc độ sinh trưởng nhanh. Khả năng thích nghi với điều kiện môi trường tốt ở cả nước ngọt, nước lợ. Đáp ứng với thức ăn công nghiệp. Khả năng thích nghi môi trường tốt. Giá cá thương phẩm phù hợp người tiêu dùng, dễ chế biến, đa dạng sản phẩm.
 |
Theo báo cáo của Cục Thủy sản và Kiểm ngư, hiện tại Việt Nam có trên 40 nghìn ha chuyên canh; hơn 300 nghìn ha và hơn 3 triệu m3 lồng nuôi ghép. Sản lượng trên 310 nghìn tấn. Có khoảng 303 trại sản xuất giống; 178 cơ sở ương; sản lượng khoảng 1,4 tỷ con. 77 nhà máy sản xuất thức ăn; sản lượng khoảng 760 nghìn tấn. 510 cơ sở chế biến đủ điều kiện xuất khẩu. Dự kiến tới năm 2030, sản lượng cá rô phi có thể đạt tới 400 nghìn tấn nếu điều kiện thuận lợi và công nghệ áp dụng hiệu quả.
Cá rô phi là đối tượng được ưa dùng trên thị trường thủy sản. Đối với thị trường xuất khẩu cá rô phi của Việt Nam, hiện EU và Mỹ đang chiếm khoảng 47% kim ngạch xuất khẩu. Nhìn chung, nhu cầu tiêu thụ cá rô phi trên thế giới ngày càng tăng do giá phù hợp với nhiều tầng lớp người tiêu dùng. Từ lợi thế của các Hiệp định Thương mại tự do (FTAs), càng ngày càng nhiều doanh nghiệp lớn tại Việt Nam tham gia vào chuỗi sản xuất - xuất khẩu cá rô phi. Để đẩy mạnh xuất khẩu thì Việt Nam cần giảm giá thành thông qua việc cải tiến kỹ thuật, tổ chức sản xuất hiệu quả và đa dạng hóa sản phẩm để có thể đáp ứng được các yêu cầu của thị trường nhập khẩu.
Từ năm 2016, Việt Nam đã quy hoạch phát triển nuôi cá rô phi đến năm 2020, định hướng đến 2030 (Quyết định 1639/QĐ-BNN-TCTS) với mục tiêu phấn đấu 2020 diện tích nuôi cá rô phi đạt 33 nghìn ha, sản lượng 300 nghìn tấn (trong đó 50-60% sản lượng đủ tiêu chuẩn nguyên liệu chế biến xuất khẩu); đến năm 2030 diện tích đạt 40 nghìn ha, sản lượng 400 nghìn tấn (trong đó 45-50% sản lượng cá rô phi phục vụ xuất khẩu).
So sánh kết quả phát triển sản xuất cá rô phi năm 2024 với các chỉ tiêu kế hoạch năm 2020 thấy sự tăng trưởng vượt bậc của đối tượng nuôi này: Diện tích tăng 15%, sản lượng tăng 11,05%, nuôi lồng bè có thể tích tăng 175,2%... Nhờ đó, kim ngạch xuất khẩu cá rô phi của Việt Nam trong năm 2024 đạt trên 41 triệu USD (tăng 138% so với năm trước). Trong đó, cá điêu hồng (red tilapia) đạt 13 triệu USD (tăng 20%); cá rô phi đen đạt 28 triệu USD (tăng ấn tượng 348%). Các mặt hàng xuất khẩu chính là cá rô phi tươi sống/đông lạnh, phile đông lạnh và thịt cá. Thị trường Mỹ là điểm sáng lớn nhất, với kim ngạch xuất khẩu đạt 19 triệu USD.
Là đất nước có tiềm năng rất lớn cho phát triển ngành nuôi và xuất khẩu cá rô phi, Việt Nam đang ở giai đoạn chuyển dịch từ các mô hình nuôi truyền thống sang ứng dụng các công nghệ hiện đại (RAS, BFT…). Tuy nhiên, để nghề nuôi cá rô phi phát triển bền vững cần đầu tư đồng bộ: kỹ thuật giống, quản lý môi trường nuôi, an toàn sinh học và cơ chế hỗ trợ chuyển giao công nghệ.
Cụ thể, điều tra tổng thể cá rô phi để thấy rõ thị phần nguồn giống cá rô phi hiện nay. Hoàn thiện chương trình chọn giống quốc gia: Tập trung vào các tính trạng kinh tế chính gồm tăng trưởng nhanh, tỷ lệ phi lê, kháng bệnh và thích nghi với biến đổi khí hậu (chịu mặn). Ứng dụng công nghệ chọn giống phân tử: kết hợp chọn giống truyền thống kết hợp chỉ thị phân tử SNP hoặc chọn giống hệ gen (Genomic Selection). Phát triển các trại giống vệ tinh theo mô hình chuỗi khép kín (cá bố mẹ → cá bột → cá giống thương phẩm).
Cùng với đó, tăng cường kiểm định và chứng nhận giống quốc gia (National Breeding Accreditation), bảo đảm tính đồng nhất di truyền, giảm rủi ro nhập giống trôi nổi. Đẩy mạnh việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ thông qua (i) Liên kết với doanh nghiệp để tận dụng kinh nghiệm quản lý, thúc đẩy thị trường và huy động vốn theo mô hình hợp tác công tư (PPP). (ii) Phát triển các doanh nghiệp giống, chế biến trong nước để thương mại hóa dòng rô phi chọn giống trong nước.
Nghề nuôi cá rô phi ở Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, góp phần quan trọng vào đảm bảo an ninh lương thực, tạo sinh kế cho người dân ở nông thôn; đồng thời hướng đến mục tiêu sản xuất và xuất khẩu bền vững.
Ngọc Thúy – FICen