Theo đó, mục tiêu trọng tâm của giai đoạn 2026 - 2030 là kiểm soát và ngăn ngừa ô nhiễm từ các hoạt động thủy sản, phòng ngừa và xử lý kịp thời sự cố môi trường, đồng thời bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản gắn với phát triển nông nghiệp xanh và bền vững. Kế hoạch nhằm cụ thể hóa từ các chủ trương tại Quyết định 911/QĐ-TTg (2022) của Thủ tướng Chính phủ và Quyết định 125/QĐ-BNN-TCTS (2023) của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), thể hiện cam kết của thành phố trong thực thi các chính sách bảo vệ môi trường trong ngành thủy sản.
UBND TP. Cần Thơ yêu cầu các cơ quan, đơn vị liên quan phối hợp chặt chẽ, xác định rõ nội dung, tiến độ và trách nhiệm tổ chức thực hiện để đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả. Kế hoạch nhấn mạnh việc lồng ghép các nhiệm vụ môi trường vào các chương trình, dự án phát triển thủy sản của thành phố, đảm bảo tính đồng bộ giữa quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường.
Các sở, ngành và chính quyền địa phương phối hợp đồng bộ, xác định rõ tiến độ và trách nhiệm thực hiện, đồng thời lồng ghép các nhiệm vụ môi trường vào các chương trình phát triển kinh tế - xã hội. Mục tiêu đặt ra đến năm 2030 là: 100% công chức, viên chức thủy sản và 80% doanh nghiệp được tập huấn, từ 30 - 50% hộ nuôi trồng nắm vững quy định bảo vệ môi trường, và diện tích nuôi đạt chứng nhận VietGAP hoặc hữu cơ tăng tối thiểu 15% mỗi năm
Trên thực tế, những mục tiêu này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng khi ngành thủy sản Cần Thơ đang phát triển nhanh về quy mô, với hơn 8.000 ha diện tích nuôi trồng và hàng chục doanh nghiệp chế biến xuất khẩu cá tra, tôm, cá rô phi sang EU, Mỹ, Trung Quốc. Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và PTNT Cần Thơ (2024), sản lượng thủy sản đạt gần 240.000 tấn, song áp lực ô nhiễm môi trường ngày càng lớn do mật độ nuôi dày và nước thải chưa được xử lý triệt để. Vì vậy, đề án lần này là bước đi cần thiết để chuyển đổi mô hình phát triển theo hướng “tăng trưởng xanh trong thủy sản”.
Kiểm soát nguồn ô nhiễm, phát triển hệ thống quan trắc và ứng phó sự cố môi trường
Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của kế hoạch là điều tra, đánh giá, kiểm soát nguồn thải từ hoạt động thủy sản trên toàn địa bàn. Các vùng nuôi trồng, cơ sở chế biến, hệ thống hạ tầng thủy sản đều được rà soát nhằm xác định lượng chất thải và khả năng tiếp nhận nguồn thải của các thủy vực. Thành phố sẽ xây dựng mạng lưới quan trắc môi trường (đất, nước, trầm tích), tổ chức lấy mẫu định kỳ tại các vùng nuôi trọng điểm và cảng cá để cập nhật vào cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia, theo Quyết định 4255/QĐ-BNN-KHCN năm 2024 về chương trình “Quan trắc môi trường phục vụ quản lý ngành Nông nghiệp và PTNT đến năm 2040”.
Ngoài ra, Cần Thơ sẽ đầu tư hệ thống quan trắc tự động và trung tâm cảnh báo sớm tích hợp toàn thành phố, ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và viễn thám để phát hiện sớm ô nhiễm, dịch bệnh hoặc biến động diện tích nuôi trồng. Dữ liệu sẽ được liên kết với Hậu Giang và Sóc Trăng (hai tỉnh đã sáp nhập vào Cần Thơ) nhằm hình thành bức tranh tổng thể về môi trường thủy sản vùng hạ lưu sông Hậu - khu vực trọng điểm nuôi trồng và chế biến thủy sản của cả đồng bằng.
Song song đó, thành phố tiếp tục triển khai Kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản (theo Quyết định 687/QĐ-BNN-TCTS năm 2021) và các chương trình phòng, chống dịch bệnh nguy hiểm (theo Quyết định 434/QĐ-TTg năm 2021). Các mô hình thu gom - xử lý chất thải trong nuôi trồng thủy sản cũng sẽ được xây dựng và nhân rộng, kết hợp với tăng cường thanh tra, kiểm tra các cơ sở sản xuất vật tư thủy sản để loại bỏ hàng kém chất lượng, ngăn ngừa ô nhiễm và thiệt hại môi trường.
Thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn trong chuỗi giá trị thủy sản
Kế hoạch xác định phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh là hướng đi chủ đạo trong giai đoạn tới. Cần Thơ sẽ khuyến khích ứng dụng công nghệ mới trong xử lý nước thải, giảm ô nhiễm, tăng hiệu quả sử dụng thức ăn và hạn chế thuốc - hóa chất. Các công nghệ hiện đại như hệ thống tuần hoàn nước (RAS), biofloc, và quản lý ao nuôi thông minh sẽ được khuyến khích áp dụng rộng rãi, nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên và giảm phát thải khí nhà kính.
Thành phố cũng hướng tới chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng hữu cơ, an toàn, thân thiện môi trường, đồng thời đẩy mạnh chuỗi giá trị sản xuất gắn với truy xuất nguồn gốc. Các mô hình tôm - rừng, tôm - lúa, cá - lúa hay tôm - rong biển sẽ được phát triển phù hợp điều kiện sinh thái từng vùng. Cơ chế tín dụng xanh sẽ được khuyến khích nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư công nghệ xử lý chất thải và sản xuất bền vững.
Trong giai đoạn 2026 - 2030, các dự án tiêu biểu như “Xây dựng mô hình ứng dụng công nghệ thông minh trong quản lý ao nuôi”, “Ứng dụng công nghệ AI giám sát môi trường thủy sản” và “Đề tài nghiên cứu giống thủy sản thích ứng biến đổi khí hậu” sẽ được triển khai bởi Sở Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ.
Bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển nguồn lợi thủy sản
Bên cạnh nhiệm vụ phát triển kinh tế, Cần Thơ đặc biệt chú trọng bảo tồn nguồn lợi thủy sản và phục hồi hệ sinh thái tự nhiên. Các khu vực rừng ngập mặn, cửa sông, ven biển và Khu bảo tồn thiên nhiên Lung Ngọc Hoàng sẽ được ưu tiên bảo vệ môi trường sống cho các loài thủy sản quý hiếm.
Thành phố sẽ khoanh vùng, công nhận và giao quản lý các khu bảo vệ nguồn lợi thủy sản, đồng thời thực hiện điều tra, đánh giá, kiểm kê nguồn vốn tự nhiên thủy sản để phục vụ cho quy hoạch phát triển ngành. Danh mục loài thủy sản ngoại lai xâm hại sẽ được lập và có giải pháp kiểm soát chặt chẽ. Các chương trình tái tạo nguồn lợi, lưu giữ nguồn gen quý hiếm và các mô hình đồng quản lý cộng đồng cũng được triển khai để khuyến khích người dân tham gia bảo vệ tài nguyên.
Đặc biệt, thành phố đặt mục tiêu ngăn chặn hoàn toàn khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU). Các lực lượng thanh tra, kiểm ngư và công an sẽ tăng cường phối hợp kiểm tra, xử lý vi phạm, bảo vệ môi trường sống thủy sinh và góp phần đáp ứng yêu cầu quốc tế về phát triển bền vững trong xuất khẩu thủy sản.
Nguồn lực, cơ chế thực hiện và vai trò các sở ngành
Nguồn vốn thực hiện kế hoạch được huy động từ ngân sách trung ương, ngân sách địa phương, cùng các nguồn tài trợ, viện trợ và hợp tác công - tư (PPP). Sở Nông nghiệp và Môi trường được giao chủ trì triển khai, phối hợp các sở ngành và UBND các quận, huyện để đảm bảo thực hiện hiệu quả. Cơ quan này sẽ chịu trách nhiệm xây dựng cơ sở dữ liệu môi trường thủy sản, kết nối với hệ thống quốc gia và tổ chức tập huấn, truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng.
Sở Khoa học và Công nghệ sẽ hỗ trợ nghiên cứu, ứng dụng công nghệ xanh, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật; Sở Tài chính tham mưu bố trí ngân sách phù hợp; Công an thành phố tăng cường xử lý vi phạm môi trường; UBND các xã, phường chịu trách nhiệm thực hiện kiểm soát nguồn thải tại địa phương, kết hợp tuyên truyền, vận động người dân và doanh nghiệp cùng tham gia bảo vệ môi trường thủy sản.
Với vị thế là trung tâm thủy sản của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, việc Cần Thơ triển khai Đề án bảo vệ môi trường trong lĩnh vực thủy sản giai đoạn 2026 - 2030 không chỉ mang ý nghĩa nội bộ mà còn có tác động lan tỏa toàn vùng. Kế hoạch thể hiện tầm nhìn phát triển bền vững, kết hợp giữa bảo tồn và tăng trưởng kinh tế, giữa công nghệ hiện đại và vai trò cộng đồng.
Từ việc xây dựng hệ thống quan trắc tự động, phát triển mô hình tuần hoàn, đến bảo tồn hệ sinh thái và nguồn gen quý hiếm, Cần Thơ đang từng bước định hình một nền thủy sản thông minh, xanh và có trách nhiệm - góp phần thực hiện mục tiêu quốc gia về bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu, hướng tới phát triển bền vững ngành thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2050.
Hải Đăng