Phát biểu khai mạc hội nghị, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, phát triển giống tôm nước lợ là nhiệm vụ chiến lược của ngành thủy sản. Trong bối cảnh kinh tế thế giới biến động, thị trường xuất khẩu tôm cạnh tranh gay gắt, việc chủ động được nguồn giống chất lượng cao và giảm phụ thuộc nhập khẩu là yếu tố sống còn giúp ngành tôm Việt Nam duy trì vị thế dẫn đầu và hướng đến phát triển bền vững.
Báo cáo của Cục Thủy sản và Kiểm ngư trình bày tại hội nghị cho thấy, dù đối mặt với nhiều khó khăn trong giai đoạn 2020 - 2024, ngành tôm Việt Nam vẫn đạt được những kết quả rất đáng ghi nhận. Đại dịch Covid-19, biến đổi khí hậu, giá vật tư đầu vào tăng cao và sự bất ổn của thị trường quốc tế đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất và xuất khẩu, song nhờ sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và sự nỗ lực của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) cùng các địa phương, ngành tôm vẫn duy trì được đà tăng trưởng ổn định.
Đến năm 2024, tổng diện tích nuôi tôm nước lợ đạt hơn 737 nghìn ha, sản lượng đạt 1,264 triệu tấn, tăng hơn 33% so với năm 2020. Trong đó, tôm thẻ chân trắng chiếm khoảng 77% sản lượng, tôm sú duy trì ổn định ở mức gần 300 nghìn tấn. Giá trị xuất khẩu tôm đạt 3,856 tỷ USD, đưa Việt Nam tiếp tục nằm trong nhóm 5 quốc gia xuất khẩu tôm hàng đầu thế giới. Riêng 9 tháng đầu năm 2025, sản lượng tôm nước lợ đạt 932 nghìn tấn, đạt 77% kế hoạch năm, với kim ngạch xuất khẩu 3,36 tỷ USD, tăng gần 18% so với cùng kỳ năm trước.
Tuy nhiên, báo cáo cũng chỉ rõ điểm yếu lớn nhất hiện nay là nguồn tôm bố mẹ phụ thuộc chính vào nhập khẩu. Mỗi năm Việt Nam cần hơn 200 nghìn con tôm bố mẹ phục vụ sản xuất giống, trong đó có tới 70 - 75% được nhập từ Mỹ và Thái Lan. Việc phụ thuộc này không chỉ làm tăng giá thành sản xuất mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro về chất lượng và an toàn sinh học.
Các địa phương trọng điểm chia sẻ kinh nghiệm quản lý giống
Tại hội nghị, đại diện các tỉnh trọng điểm trong sản xuất và cung ứng tôm giống như Khánh Hòa, Cà Mau, Lâm Đồng và An Giang đã trình bày các báo cáo tham luận, phân tích rõ thực trạng, kết quả đạt được cũng như những khó khăn cần tháo gỡ.
Khánh Hòa được xem là “thủ phủ tôm giống” của cả nước, hiện có gần 500 cơ sở sản xuất, cung ứng khoảng 45 tỷ con giống mỗi năm, chiếm tới 30% tổng lượng giống toàn quốc. Các doanh nghiệp đầu ngành như Minh Phú, C.P Việt Nam, Việt Úc, Moana hay Nam Miền Trung đều đặt cơ sở sản xuất tại đây, tạo nên chuỗi sản xuất giống hiện đại, ứng dụng công nghệ cao và đạt các tiêu chuẩn quốc tế như BAP, GlobalG.A.P. Khánh Hòa đồng thời là địa phương đầu tiên được phê duyệt Đề án thí điểm nuôi biển công nghệ cao, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển chuỗi sản xuất giống – nuôi thương phẩm – chế biến xuất khẩu khép kín.
 |
Cà Mau, tỉnh có diện tích nuôi trồng thủy sản lớn nhất đồng bằng sông Cửu Long, hiện có 576 cơ sở sản xuất và ương dưỡng, công suất thiết kế 67 tỷ post/năm. Năm 2024, toàn tỉnh sản xuất được 60,5 tỷ post, trong đó tôm thẻ chiếm 30,5 tỷ và tôm sú chiếm 30 tỷ post. Cà Mau đã xây dựng hệ thống kiểm dịch và giám sát tôm giống chặt chẽ, bảo đảm nguồn cung giống khỏe mạnh cho người nuôi, đồng thời tích cực tham gia vào các chương trình an toàn dịch bệnh cấp quốc gia.
Lâm Đồng được đánh giá là địa phương đi đầu trong chọn tạo tôm thẻ chân trắng bố mẹ trong nước. Từ năm 2020 đến nay, Công ty Việt Úc Bình Thuận đã sản xuất hơn 75 nghìn con tôm bố mẹ nội địa, hoàn toàn thay thế nguồn nhập khẩu. Đây là bước đột phá có ý nghĩa đặc biệt, đánh dấu khả năng tự chủ công nghệ chọn giống tôm bố mẹ đầu tiên tại Việt Nam. Cùng với khu sản xuất giống tập trung Chí Công (Tuy Phong) diện tích 90 ha, Lâm Đồng đang trở thành trung tâm công nghệ cao của khu vực Nam Trung Bộ trong lĩnh vực giống thủy sản.
Đại diện Sở NNMT An Giang nhấn mạnh yêu cầu liên kết vùng trong công tác quản lý giống. Với đặc thù nằm ở khu vực giáp ranh các tỉnh ĐBSCL, việc kiểm soát vận chuyển giống qua địa bàn là nhiệm vụ khó khăn. Đại diện Sở NNMT tỉnh kiến nghị cần sớm ban hành cơ chế điều phối liên vùng giữa các tỉnh ven biển phía Nam nhằm hạn chế tôm giống trôi nổi, không kiểm dịch, tránh rủi ro lây lan dịch bệnh và mất uy tín sản phẩm.
Khoa học chọn giống là nền tảng cho tự chủ nguồn tôm bố mẹ
Báo cáo của Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II cho thấy những tiến bộ vượt bậc trong công tác chọn tạo giống tôm sú và tôm thẻ chân trắng. Đối với tôm sú, chương trình chọn giống được triển khai liên tục từ năm 2012 đến nay đã tạo ra các thế hệ chọn lọc từ G1 đến G5, với tốc độ sinh trưởng cải thiện từ 10 đến 15% qua mỗi thế hệ. Tỷ lệ thành thục sinh sản đạt 40 - 45%, sức sinh sản trung bình đạt từ 300.000 đến 380.000 trứng/con/lần đẻ. So với tôm tự nhiên, đàn tôm chọn giống hiện nay có khả năng tăng trưởng nhanh hơn 1,3 - 1,5 lần, sức đề kháng và khả năng thích nghi tốt hơn.
 |
Đối với tôm thẻ chân trắng, các doanh nghiệp như Việt Úc và Moana đã bắt đầu ứng dụng công nghệ chọn giống hiện đại kết hợp với di truyền phân tử, cho thấy kết quả khả quan trong việc tạo ra các dòng bố mẹ khỏe mạnh, tăng trưởng nhanh và thích nghi với điều kiện môi trường bản địa. Những kết quả này mở ra triển vọng để Việt Nam tự chủ 90% nguồn tôm bố mẹ vào năm 2030, từng bước giảm sự phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu.
Trong tham luận của Hiệp hội Giống thủy sản Ninh Thuận – Khánh Hòa, ông Lê Văn Quê, Chủ tịch Hiệp hội đã nêu bật thông điệp “phát triển bền vững không chỉ là mục tiêu mà phải là một hệ sinh thái được kiến tạo bằng tư duy, công nghệ và chính sách đồng bộ”. Theo đó, Hiệp hội đề xuất định hướng chiến lược phát triển giống tôm nước lợ dựa trên ba trụ cột: kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi số.
Kinh tế xanh hướng tới việc nâng tầm thương hiệu bằng chất lượng vượt trội, tạo ra con giống sạch bệnh và có truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Kinh tế tuần hoàn tập trung vào tối ưu hóa nguồn lực, giảm chi phí sản xuất thông qua các mô hình tái sử dụng nước và ứng dụng năng lượng tái tạo. Còn chuyển đổi số được xem là chìa khóa để minh bạch hóa chuỗi cung ứng, tăng khả năng quản trị và truy xuất nguồn gốc điện tử thông qua hệ thống QR Code và Blockchain. Hiệp hội đồng thời kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng bộ tiêu chí quốc gia về giống tôm sạch bệnh, làm cơ sở kiểm soát chất lượng và hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư công nghệ cao.
Hướng tới ngành tôm xanh, tự chủ và bền vững
Kết luận hội nghị, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định, phát triển giống tôm nước lợ phải được xem là nhiệm vụ trung tâm trong chiến lược phát triển ngành tôm Việt Nam. Để đạt được mục tiêu tự chủ nguồn tôm bố mẹ và nâng cao chất lượng giống, Bộ NNMT sẽ xây dựng Đề án quốc gia phát triển giống tôm nước lợ đến năm 2030.
Đề án tập trung vào hoàn thiện hệ thống quản lý giống theo chuỗi khép kín, đẩy mạnh nghiên cứu chọn giống trong nước, quy hoạch vùng sản xuất tập trung, tăng cường ứng dụng công nghệ sinh học và truy xuất điện tử. Bộ sẽ giao các Viện nghiên cứu, đặc biệt là Viện NTTS II, phối hợp với các doanh nghiệp đầu ngành triển khai các trung tâm chọn tạo và sản xuất tôm bố mẹ trong nước, hướng tới xuất khẩu tôm bố mẹ ra quốc tế trong tương lai gần.
Thứ trưởng nhấn mạnh, để thực hiện được mục tiêu này, ngành tôm cần sự đồng hành của các địa phương, nhà khoa học và doanh nghiệp. Việt Nam đã có nền tảng vững chắc về khoa học công nghệ, điều quan trọng hiện nay là phải kết nối tri thức, công nghệ và quản trị hiện đại để tạo nên sức bật mới.
Hội nghị phát triển giống tôm nước lợ 2025 là sự kiện có ý nghĩa đặt nền móng cho một giai đoạn phát triển mới của ngành tôm nước ta. Từ những kết quả nghiên cứu chọn giống, thành tựu của các địa phương và tầm nhìn của Bộ, ngành tôm đang từng bước tiến đến tự chủ hoàn toàn nguồn giống, đảm bảo phát triển theo hướng xanh, sạch và bền vững.
Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định tại hội nghị: “Chúng ta đang bước vào giai đoạn tái thiết tư duy phát triển giống tôm nước lợ - từ phụ thuộc sang tự chủ, từ sản xuất sang quản trị chuỗi giá trị, từ số lượng sang chất lượng. Đó là con đường duy nhất để tôm Việt Nam vươn ra biển lớn một cách bền vững.”
Hải Đăng