Các vấn đề về quản lý tài nguyên
Các quốc gia ven biển Đông Bắc Đại Tây Dương đã đạt được thỏa thuận về Tổng sản lượng đánh bắt cho phép (TAC) năm 2025 đối với cá thu, cá trích Atlanto-Scandian và cá tuyết xanh, lần lượt là: cá thu 576.958 tấn, cá trích 401.794 tấn và cá tuyết xanh 1.447.054 tấn. Ngoại trừ mức tăng 3% trong trường hợp cá trích, các hạn ngạch này đã giảm 22% (cá thu) và 5,4% (cá tuyết xanh) so với TAC năm 2024. Những con số này phù hợp với các khuyến nghị do Hội đồng Quốc tế về Khám phá Biển (ICES) đưa ra. Tuy nhiên, các thỏa thuận chia sẻ hạn ngạch quan trọng giữa các quốc gia ven biển chia sẻ các nguồn tài nguyên này vẫn còn khó nắm bắt, dẫn đến xu hướng giảm chung về sinh khối trữ lượng trong những năm gần đây, đặc biệt là cá thu và cá trích. Bực tức trước sự bất lực dường như của các quốc gia ven biển trong vấn đề này, Nhóm vận động bảo vệ nguồn lợi cá nổi Bắc Đại Tây Dương (NAPA) đã gia hạn các dự án cải thiện nghề cá (FIP) bao gồm các đàn cá nổi ở Đông Bắc Đại Tây Dương thêm hai năm nữa.
NAPA ban đầu thành lập các FIP của mình để thúc đẩy các quốc gia ven biển đạt được thỏa thuận về hạn ngạch với điều kiện là một số thành viên trong liên minh gồm hơn 50 nhà bán lẻ và doanh nghiệp chuỗi cung ứng đã cam kết ngừng lấy nguồn từ ngành thủy sản nếu vấn đề này không được giải quyết. Các FIP mới sẽ kéo dài đến năm 2026 và NAPA cho biết chúng cung cấp cơ hội mới nhất và tốt nhất cho các quốc gia ven biển để sắp xếp một thỏa thuận công bằng. Trong khi đó, Hội đồng tư vấn về nghề cá Pelagic (PelAC), một trong 11 Hội đồng tư vấn về nghề cá được thành lập tại Liên minh châu Âu, đã thúc giục Ủy ban châu Âu hành động quyết liệt chống lại các hoạt động đánh bắt cá không bền vững của các quốc gia ngoài EU, bao gồm Na Uy, Iceland và Quần đảo Faroe. PelAC cũng kêu gọi ICES tích hợp tác động của biến đổi khí hậu và hệ sinh thái vào các đánh giá trong tương lai của mình. Sự suy giảm gần 40% về trữ lượng cá trích trong thập kỷ qua đặc biệt đáng lo ngại. Năm 1965, tổng sản lượng đánh bắt là 3,7 triệu tấn nhưng đến năm 2022, con số này đã giảm 40% xuống còn 1,6 triệu tấn.
Tuy nhiên, ICES đã khuyến nghị tăng hạn ngạch đối với cá trích (springspawning herring) của Na Uy từ 390.010 tấn năm 2024 lên 401.794 tấn năm 2025 dựa trên các dấu hiệu cho thấy nguồn lợi đang được phục hồi. Tại Châu Phi, Ủy ban chung theo Thỏa thuận đối tác nghề cá bền vững EU-Mauritania (SFPA) đã họp tại Nouakchott vào tháng 12 năm 2024. Trong số các vấn đề khác, Liên minh Châu Âu và Mauritania đã xem xét một báo cáo do nhóm công tác Đông Trung Đại Tây Dương (CECAF) ban hành về tình trạng nguồn lợi cá nổi nhỏ ngoài khơi bờ biển Tây Bắc Phi. Báo cáo cho thấy năm trong số chín đàn cá nổi nhỏ - cá mòi, cá mòi tròn, cá mòi dẹt, cá thu Đại Tây Dương và cá trích bonga (Ethmalosa fimbriata) - đang bị khai thác quá mức. Báo cáo khuyến nghị giảm ngay lập tức nỗ lực đánh bắt; gia hạn lệnh cấm sử dụng cá mòi để sản xuất bột cá trên toàn tiểu vùng; và đề xuất các hành động như nghỉ ngơi sinh học, phân vùng, thiết lập kích thước tối thiểu và quản lý năng lực.
Cá cơm
Bộ Sản xuất Peru (PRODUCE) báo cáo rằng 95% hạn ngạch đánh bắt cá cơm năm 2024 là 2,51 triệu tấn đã bị vượt quá trong mùa thứ hai, chủ yếu từ khu vực Bắc Trung Bộ. Tổng cộng 1,4 tỷ USD xuất khẩu, chủ yếu là bột cá, đã được tạo ra cho đất nước. Vào ngày 24 tháng 1 năm 2025, nghề cá này đã bị đóng cửa để bảo vệ đàn cá sinh sản.
Cá trích
Mặc dù xuất khẩu cá trích của Na Uy năm 2024 là 227.916 tấn, giảm nhẹ so với năm trước, nhưng 2024 lại là năm có giá trị cao kỷ lục (4,2 tỷ NOK). Giá tăng khoảng 17% đối với 14 sản phẩm cá trích, đặc biệt là phi lê đông lạnh không da và cá đông lạnh nguyên con. Giá tăng mạnh là do nguồn cung cá trích toàn cầu đã giảm hơn 30% so với năm 2021, trong khi nhu cầu vẫn ổn định ở các thị trường chính. Ba Lan, Ai Cập và Litva là những thị trường lớn nhất đối với cá trích Na Uy.
Cá thu
Như đã đề cập ở trên, chưa có sự đồng thuận giữa các quốc gia đánh bắt nguồn lợi cá thu; do đó, ICES ước tính sản lượng đánh bắt cá thu Đại Tây Dương (Scomber scombrus) năm 2025 có thể vượt quá 954.000 tấn.
Nếu áp lực đánh bắt này được duy trì, trữ lượng cuối cùng sẽ giảm xuống dưới giới hạn sinh học (Blim). Trữ lượng cá thu (Trachurus trachurus) ở Biển Bắc và phía đông eo biển Manche thậm chí còn trong tình trạng khốn khổ. Trong báo cáo của ICES vào tháng 9 năm 2024, khuyến nghị đánh bắt là bằng không do trữ lượng ở mức cực thấp. Ở Peru, sản lượng đánh bắt cá thu (horse mackerel) đã giảm xuống còn 21.500 tấn trong nửa đầu năm 2024 từ 53.300 tấn cùng kỳ năm trước, do bị ảnh hưởng bởi các sự kiện El Niños và La Niña gần đây.
Thương mại và Thị trường
Xuất khẩu mạnh mẽ từ Na Uy
Xuất khẩu hải sản của Na Uy đạt 44,1 tỷ NOK (4,1 tỷ USD) trong quý 3 năm 2024, tăng 5%, hay 2,2 tỷ NOK (206 triệu USD), so với cùng kỳ năm trước. Sau nửa đầu năm 2024 âm, mức tăng đủ lớn để đưa Na Uy trở lại mức dương ròng về giá trị trong ba quý đầu năm. Do đó, quý 3 năm 2024 đánh dấu quý 3 tốt nhất từ trước đến nay do giá trị xuất khẩu cao kỷ lục. Trong toàn bộ năm 2024, 313.242 tấn cá thu đã được xuất khẩu, trị giá 8,3 tỷ NOK (734 triệu USD), tăng 2% về khối lượng và 24% về giá trị so với năm trước. Đây là kỷ lục xuất khẩu mới đối với cá thu, được thúc đẩy bởi mức tăng giá trung bình là 22%. Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc là những thị trường lớn nhất của cá thu Na Uy năm 2024 với 130.000 đến 140.000 tấn cá thu Na Uy được tiêu thụ tại Nhật Bản mỗi năm.
Trong khi đó, các chiến dịch xây dựng thương hiệu sáng tạo đang mang lại kết quả; ví dụ, vào mùa thu (cuối tháng 9 đến đầu tháng 11), Jalux, một công ty thương mại của tập đoàn Japan Airlines, đã đưa những con cá thu Na Uy nặng 500 gram trở lên và có hàm lượng chất béo là 30% vào các chuyến bay. Vào ngày 20 tháng 9 năm 2024, lô hàng đầu tiên trong năm đã được đưa vào, bao gồm khoảng 2.000 kg cá thu Na Uy tươi và được bán dưới thương hiệu "Saba Nouveau". Trung Quốc theo truyền thống là thị trường chế biến cá thu Na Uy, nơi mà việc chế biến trước đây được giao cho các công ty Nhật Bản chịu trách nhiệm nhập khẩu. Tuy nhiên, vào năm 2024, chính các công ty Trung Quốc đã bắt đầu nhập khẩu và chế biến cá thu Na Uy rồi bán sang thị trường Nhật Bản. Đồng thời, nhu cầu cá thu tại Trung Quốc tiếp tục tăng, khiến các công ty chú ý nhiều hơn đến thị trường trong nước thay vì tái xuất khẩu.
Châu Á: Nhập khẩu cá thu đông lạnh
Tổng khối lượng nhập khẩu cá thu đông lạnh ở Châu Á trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 9 năm 2024 có xu hướng suy yếu, thể hiện qua mức giảm gần 20% so với cùng kỳ năm trước. Trong số 10 thị trường hàng đầu khu vực, lượng nhập khẩu tăng ở Việt Nam (+4,5%), Trung Quốc (+20%) và Thổ Nhĩ Kỳ (+60%).
Nguồn cung tăng từ Na Uy được ghi nhận cho Việt Nam (19.429 tấn), Trung Quốc (17.200 tấn) và Thổ Nhĩ Kỳ (6.181 tấn). Lượng nhập khẩu cá thu Na Uy (kích cỡ nhỏ hơn) được ghi nhận ở Đài Loan (6.515 tấn), Singapore (691 tấn) và Malaysia (644 tấn).
Châu Á: Cá thu khô và các loài cá nổi nhỏ khác
Nhu cầu lớn đối với các loài cá nổi nhỏ trong ngành thương mại cá tươi của Đông Nam Á đã làm giảm đáng kể nguồn cung cá thu Ấn Độ (Rastrelliger spp), cá nục và các loài tương tự để chế biến thành sản phẩm khô. Đến lượt mình, tình trạng thiếu hụt này lại dẫn đến nhu cầu tăng cao và việc sử dụng tất cả các loại cá nhỏ (bao gồm cả những loại cá thu được từ đánh bắt phụ) để sản xuất cá thực phẩm muối/khô. Phổ biến ở Indonesia, Malaysia và Thái Lan, giá của nhóm sản phẩm này trong thương mại bán lẻ dao động từ 10,00–15,00 USD/kg.
Dự báo
Hiện tại, khả năng các quốc gia ven biển Đông Bắc Đại Tây Dương đạt được sự đồng thuận về việc chia sẻ hạn ngạch công bằng cho các trữ lượng bị đánh bắt quá mức là rất thấp, điều này đồng nghĩa với việc nguồn lợi thủy sản tiếp tục bị khai thác quá mức.
Sau khi kết thúc năm 2024 với mức tăng cao và bắt đầu năm 2025 với mức giá xuất khẩu cao hơn gần 10 NOK (0,88 USD)/kg so với cùng kỳ năm trước, thị trường cá thu Na Uy dự kiến sẽ vẫn mạnh trong những tháng tới. Trong khi đó, nhu cầu của châu Á đối với cá thu và các loài cá biển thương mại quan trọng khác, đặc biệt là ở Trung Quốc, Việt Nam và các nước Đông Nam Á, sẽ duy trì xu hướng tăng.
Ngọc Thúy (theo FAO)