Theo Cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), kim ngạch xuất khẩu thủy sản trong năm 2023 đạt 9,2 tỉ USD, đạt 92% so với kế hoạch, giảm 8% so với năm 2022. Ngành thủy sản đã không thể về đích do dối diện nhiều bất lợi như lạm phát cao, nhu cầu thấp, tồn kho lớn, giá xuất khẩu giảm và những khó khăn sản xuất kinh doanh trong nước.
Tuy nhiên trong năm 2024, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) lạc quan nhận định xuất khẩu thủy sản có thể hồi phục dần và tăng trưởng vào nửa cuối năm. Với sự thích nghi, điều chỉnh bối cảnh thị trường, kim ngạch xuất khẩu của ngành hồi phục trở lại mức 9,5 tỷ USD - 10 tỷ USD trong năm 2024. Trong đó, ngành tôm hướng tới mục tiêu 4 tỷ USD, cá tra đạt khoảng 1,9 tỷ USD, còn lại là các mặt hàng hải sản dự báo thu về khoảng 3,6 - 3,8 tỷ USD.
Đầu năm vẫn khó khăn
Chuyển sang năm 2024, VASEP cho rằng, khó khăn sẽ tiếp tục chi phối sản xuất và xuất khẩu thủy sản. Ngoài ra sẽ có thêm những thách thức khác làm chậm khả năng hồi phục xuất khẩu.
Cụ thể, bà Lê Hằng, Giám đốc truyền thông của VASEP cho biết, lạm phát ở các nước lớn đã được kiềm chế, kinh tế thế giới đã thoát đáy, nhưng phục hồi chậm, tác động đến nhu cầu tiêu thụ thủy sản. Ngoài ra, xung đột Nga – Ukraine, giao tranh ở Trung Đông và các vấn đề địa chính trị khác trên thế giới cũng làm xáo trộn thương mại toàn cầu, trong đó có thủy sản. Hệ lụy là chi phí vận tải tăng, các giá sản phẩm đầu vào cho nuôi trồng, chế biến thủy sản tăng. Điều này có thể gây ra cơn lốc lạm phát mới ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu thụ thủy sản trong năm 2024. Chu kỳ giảm giá nhiều loài thủy sản có thể vẫn tiếp diễn tới hết nửa đầu năm 2024.
Đáng lo ngại, mặt hàng xuất khẩu chủ lực cho thị trường Trung Quốc là tôm hùm lại đang gặp ách tắc. Cụ thể, phía Trung Quốc từ năm ngoái đã không cho phép nhập khẩu tôm hùm bông khai thác tự nhiên, chỉ nhập khẩu tôm hùm bông nuôi và phải chứng minh cơ sở nuôi được cấp phép từ phía chính quyền của nước xuất khẩu và được cả cơ quan chức năng Trung Quốc đồng ý (giống như mã số vùng trồng nuôi hay mã số vùng rồng đối với cây sầu riêng); con giống cũng phải được sinh sản nhân tạo, nếu con giống được khai thác từ tự nhiên đưa vào nuôi thì cũng bị xem là sản phẩm tôm hùm tự nhiên. Đây là rào cản rất khó vượt qua vì hiện tại Việt Nam chưa chủ động nguồn tôm giống, cũng chưa có cơ sở nuôi tôm hùm nào được cấp phép, cấp mã số. Sẽ mất rất lâu để tôm hùm bông có thể quay lại thị trường Trung Quốc.
Thẻ vàng IUU tiếp tục là thách thức, nếu không tháo gỡ được trong năm 2024 sẽ khiến xuất khẩu sang EU gặp vướng vì các thủ tục xác nhận, chứng nhận thủy sản khai thác còn bất cập vì các yếu tố nguồn lực, nhân lực và cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng. Những sản phẩm khai thác như cá ngừ, mực, bạch tuộc và cá biển bị ảnh hưởng nhiều nhất. Về tiêu thụ, nhu cầu thị trường tập trung vào các phân khúc hàng giá rẻ hơn như cá hộp, cá nguyên liệu để chế biến cá hộp, cá khô, tép khô.
Cá tra tồn kho giảm, nhu cầu tăng
Nhu cầu cá tra tại Mỹ được mong đợi sẽ phục hồi tích cực hơn từ quý 2/2024. Điều này dựa trên dự báo tồn kho cá tra giảm đáng kể từ quý 4/2023, và khả năng chi tiêu của người tiêu dùng trong năm 2024 sẽ cải thiện hơn so với năm 2023 nhờ lạm phát thực phẩm giảm và tăng trưởng thu nhập thực.
Với thị trường Trung Quốc, nhu cầu cá tra được dự đoán sẽ bắt đầu phục hồi tích cực từ nửa cuối 2024, dựa trên dự báo khả năng chi tiêu của người tiêu dùng cải thiện hơn nhờ các chính sách hỗ trợ thị trường bất động sản và kích thích chi tiêu của Chính phủ Trung Quốc bắt đầu cho thấy sự hiệu quả trong nửa đầu 2024. Các chuyên gia phân tích kỳ vọng thời điểm nhu cầu cá tra phục hồi từ nửa cuối 2024 dựa trên dự báo CPI (chỉ số giá tiêu dùng) thực phẩm tại Trung Quốc sẽ bắt đầu cải thiện từ nửa cuối 2024 nhưng trễ một quý. Điều này do năng lực cạnh tranh của cá tra không cao so với các loài thủy sản khác nên cần thêm thời gian để phục hồi.
Tại hội nghị ngành hàng cá tra Việt Nam mới đây, bà Trần Thị Hoàng Thư, Giám đốc khối kinh doanh Công ty CP Vĩnh Hoàn - đơn vị xuất khẩu cá tra lớn nhất Việt Nam, cho biết, thời điểm này đang có một số tín hiệu tích cực về mặt thị trường cho cá tra. Đầu tiên, khách hàng từ các thị trường nhập khẩu đang quan tâm nhiều hơn đối với sản phẩm này.
Đặc biệt, tháng 11 vừa qua, EU thông qua quy định mới, theo đó, cá minh thái và cá tuyết (loại thủy sản cạnh tranh trực tiếp với cá tra Việt Nam) nếu xuất xứ từ Nga thì dù được sản xuất ở Trung Quốc cũng sẽ bị áp thuế 13,7% khi bán vào EU chứ không được tiếp tục hưởng ưu đãi thuế 0% nữa. Bên cạnh đó, Quốc hội Mỹ đang xem xét đạo luật cấm hoàn toàn cá thịt trắng và thủy sản có nguồn gốc từ Nga nhập khẩu vào Mỹ. Đây là cơ hội cho ngành hàng cá tra Việt Nam trong năm mới 2024. Tuy nhiên, xuất khẩu cá tra phụ thuộc nhiều vào các yếu tố về khôi phục nhu cầu của người dùng, nhưng với những tín hiệu nêu trên có thể kỳ vọng năm 2024 ngành cá tra sẽ tốt lên, bà Thư nói.
Theo dự kiến, năm 2024, diện tích thả nuôi cá tra đạt 5.700ha, sản lượng cá tra thương phẩm đạt khoảng 1,7 triệu tấn, kim ngạch XK dự kiến đạt 2 tỷ USD (trong khi đó kim ngạch XK cá tra năm 2023 ước đạt hơn 1,85 tỷ USD, giảm 27% so với năm 2022).
Tôm dư cung, cạnh tranh khốc liệt
Theo bà Lê Hằng, ngành tôm sẽ tiếp tục phải cạnh tranh với Ecuador và Ấn Độ về giá và nguồn cung. Tình trạng dư cung có thể vẫn tiếp diễn tới nửa đầu năm, khi sản lượng tôm thế giới năm 2024 sẽ tăng 4,8% lên 5,9 triệu tấn. Hiện tại, Ecuador và Ấn Độ đang tăng thị phần cả ở Mỹ, Trung Quốc, EU và Nhật Bản, đồng thời tăng xuất khẩu tôm chế biến dù tỷ trọng còn khiêm tốn.
Nhu cầu nhập tôm của Mỹ hồi phục chậm và xu hướng tăng nhập khẩu tôm giá rẻ từ Ecuador. Chưa kể, xuất khẩu tôm sang Mỹ sẽ khó khăn hơn nếu bị áp thuế chống trợ cấp (CVD). Mỹ khởi xướng điều tra chống trợ cấp với tôm nước ấm đông lạnh của Việt Nam từ tháng 11.2023 và vụ việc đang trong giai đoạn trả lời bảng câu hỏi điều tra. Dự kiến sau giai đoạn trả lời bảng câu hỏi, Mỹ sẽ ban hành kết luận sơ bộ, tiến hành thẩm tra tại chỗ với Chính phủ và doanh nghiệp, tổ chức phiên tham vấn công khai trước khi ban hành kết luận cuối cùng (vào tháng 5.2024 nếu không gia hạn). Trong các thị trường chính của tôm Việt Nam, Trung Quốc được đánh giá có khả năng phục hồi mạnh, nhưng trả giá thấp và khó cạnh tranh.
Các công ty xuất khẩu tôm hàng đầu cũng đang triển khai nhiều hoạt động nhằm sẵn sàng đón đầu cơ hội khi thị trường khởi sắc trở lại. Trong đó, Thực phẩm Sao Ta đang dồn lực phát triển tại thị trường Nhật Bản thay cho cạnh tranh trực tiếp về giá với tôm Ecuador tại thị trường Mỹ. Bên cạnh đó, vùng nuôi mới rộng 203ha của Thực phẩm Sao Ta đã được cấp chứng nhận ASC, giúp mở ra nhiều cơ hội xuất khẩu vào thị trường Tây Âu. Đối với Thủy sản Minh Phú, dự kiến nhà máy mới Minh Phát sẽ hoàn thiện và đi vào hoạt động trong năm 2024, giúp nâng tổng sản lượng tôm sản xuất lên 62.220 tấn. Ngoài ra, hai dự án nhà máy khác của Thủy sản Minh Phú là Nhà máy Minh Quý và Nhà máy Minh Phú với tổng công suất thiết kế khoảng 30.000 tấn thành phẩm/năm dự kiến sẽ được hoàn thiện và đi vào hoạt động vào giữa năm 2025 - 2027.
Nhìn chung, xuất khẩu thủy sản được dự báo sẽ hồi phục dần trong năm 2024 và khả quan hơn vào nửa cuối năm. “Với sự thích nghi, điều chỉnh bối cảnh thị trường, dự đoán các doanh nghiệp thủy sản sẽ giúp doanh số xuất khẩu của ngành hồi phục trở lại mức 9,5 tỷ USD - 10 tỷ USD năm 2024. Trong đó, ngành tôm hướng tới mục tiêu 4 tỷ USD, cá tra đạt khoảng 1,9 tỷ USD, còn lại là các mặt hàng hải sản dự báo thu về khoảng 3,6 - 3,8 tỷ USD”, Giám đốc truyền thông của VASEP cho biết.
Hải Đăng