Thông tư 44/2025/TT-BCT – “Chìa khóa” xuất xứ mới
Thông tư 44/2025/TT‑BCT do Bộ Công Thương ban hành ngày 7/7/2025 đã chính thức sửa đổi, làm rõ những tiêu chí xuất xứ trong Hiệp định AANZFTA, giúp doanh nghiệp dễ dàng hơn trong việc đối chiếu và áp dụng. Theo đó, những mặt hàng thủy sản nuôi trồng tại Việt Nam hoặc khai thác trong vùng biển quốc tế bởi tàu treo cờ Việt Nam được coi là có xuất xứ thuần túy (Điều 6), trong khi mặt hàng chế biến từ nguyên liệu có xuất xứ thuộc khối AANZFTA nên có thể đáp ứng tiêu chí hàm lượng giá trị khu vực (RVC) hoặc chuyển đổi mã số hàng hóa (CTC) và do đó vẫn đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế quan nếu đáp ứng các ngưỡng quy định. Cơ chế cộng gộp cũng cho phép nguyên liệu nhập từ các quốc gia thành viên được tính vào giá trị xuất xứ cuối cùng, tạo ra nhiều lựa chọn linh hoạt về nguồn cung. Thông tư cũng quy định rõ về chứng từ xuất xứ mẫu AANZ (C/O), cơ chế tự chứng nhận của nhà xuất khẩu đủ điều kiện và quy trình kiểm tra xác minh của hải quan - giúp chuẩn hóa hoạt động xuất khẩu, giảm chi phí hành chính và rủi ro pháp lý.
Bức tranh xuất khẩu thủy sản – thị trường Úc và New Zealand
Trong vài năm qua, Úc luôn là một trong những thị trường xuất khẩu thủy sản quan trọng của Việt Nam. Theo thống kê, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang Úc tăng từ 197 triệu USD (năm 2018) lên 365 triệu USD (năm 2022), trước khi giảm còn 312 triệu USD vào năm 2023 - phản ánh những biến động nhưng vẫn giữ được giá trị xuất khẩu cao. Trên thực tế, trong nửa đầu năm 2024, Úc giữ vị trí quan trọng trong số thị trường CPTPP, chiếm 3,6% tổng giá trị xuất khẩu thủy sản của Việt Nam, trong đó tôm chiếm đến 72% giá trị – cho thấy rõ ưu thế sản phẩm tôm Việt trên thị trường này. VASEP ghi nhận, vào năm 2023, Việt Nam là nhà cung cấp tôm lớn thứ hai cho Úc, chiếm 21% giá trị và 19,8% khối lượng nhập khẩu, trong đó tôm Việt chiếm đến hơn 70% giá trị, còn cá tra về cơ bản chiếm gần 100% giá trị loại này.
Về tổng giá trị xuất khẩu của ngành trong năm 2024, Việt Nam đạt khoảng 10,07 tỷ USD, tăng 12,7% so với năm trước. Mục tiêu năm 2025 đặt ở mức khoảng 11 tỷ USD; kết quả cho thấy tính đến 4 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu thủy sản đạt 3,3 tỷ USD, tăng 21% so cùng kỳ; trong đó tôm đạt 1,27 tỷ USD, tăng 30%.
Dữ liệu xuất khẩu sang New Zealand chưa có số liệu cụ thể, nhưng tổng giá trị xuất khẩu thủy sản khả tín như trên cho thấy thị trường châu Đại Dương vẫn đóng vai trò không nhỏ. AANZFTA, CPTPP và RCEP đều tạo điều kiện thuận lợi giảm thuế, tăng cơ hội cạnh tranh, nhất là khi New Zealand cũng là thành viên của nhiều hiệp định này.
Thách thức từ Mỹ: thuế quan mới và tác động ngay tức thì
Trong khi doanh nghiệp đang chuẩn bị kỹ càng cho AANZFTA, Mỹ – thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch năm 2024 đạt 85,1 tỷ USD, lại đang gia tăng áp lực thuế quan. Theo thông báo mới nhất, Tổng thống Trump ký ban hành mức thuế đối ứng (reciprocal) 20% áp lên hàng hóa Việt Nam, giảm so với mức 46% từng được đề xuất, nhưng vẫn là đòn bồi mạnh, đặc biệt với thủy sản – sản phẩm chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu sang Mỹ.
Ý nghĩa cụ thể của mức thuế này với ngành thủy sản đã được thể hiện rõ trong báo cáo của VASEP và các hãng truyền thông. Chẳng hạn, doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản đã tăng tốc đưa hàng sang Mỹ trong tháng 6 để tránh thuế cao, nhưng sang tháng 7, xuất khẩu sang Mỹ giảm 19,6% còn 145,8 triệu USD mặc dù tổng giá trị xuất khẩu vẫn tăng 17,2% trong 7 tháng, đạt 6,22 tỷ USD. Cùng với đó, xuất khẩu sang Mỹ trong nửa đầu năm 2025 đạt 905 triệu USD, tăng 17,5%, nhưng tháng 6 lại giảm đến 17,7% so với tháng trước, với tôm và tuna là hai nhóm chịu tác động nặng nề nhất (tôm giảm 36,5%, tuna giảm hơn 40%).
Thị trường cá tra đi Mỹ vừa tăng trưởng lợi nhuận rất mạnh trong quý 2/2025, nổi bật là Navicorp đạt lợi nhuận sau thuế kỷ lục 333 tỷ đồng (~12,7 triệu USD), một phần nhờ doanh nghiệp tăng xuất khẩu trước khi thuế nhập Mỹ tăng. Tuy nhiên, doanh nghiệp cũng đang chịu áp lực cạnh tranh nghiêm trọng từ thị trường nội địa Mỹ giữa bối cảnh thuế đánh lên nhập khẩu, dù hạn chế so với mức 46%, vẫn đủ lớn để làm giảm thị phần nếu doanh nghiệp không nhanh chóng tìm giải pháp.
Kết hợp AANZFTA cùng hệ sinh thái FTA để vượt khó
Trong bối cảnh Mỹ tăng thuế, ngành thủy sản Việt có thể tận dụng cơ hội từ các hiệp định FTAs khác để cân bằng và mở rộng thị trường. Việc tận dụng ưu đãi thuế từ AANZFTA với Úc – New Zealand, từ EVFTA với EU, CPTPP với đa quốc gia châu Á – Mỹ Latinh, cùng RCEP… là chiến lược cần được doanh nghiệp nhìn nhận như một mảng chiến lược dài hạn.
Ví dụ, EVFTA đã mở cửa thị trường EU với mức cắt giảm thuế lên đến 99%, giúp sản phẩm thủy sản Việt dễ tiếp cận hơn thị trường châu Âu. CPTPP cũng giúp Việt Nam gia tăng tính cạnh tranh tại các thị trường Đông Bắc Á, châu Đại Dương và châu Mỹ Latinh. RCEP giúp giảm chi phí với các nước châu Á lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Cùng với đó, AANZFTA được thực hiện xuyên suốt từ 2010, qua Thông tư 44 sẽ càng trở nên thực chất nếu doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chí xuất xứ và chứng nhận minh bạch.
Thông tư 44/2025/TT‑BCT là khung pháp lý minh bạch và hiệu quả cho ngành chế biến xuất khẩu thủy sản hướng đến thị trường Úc và New Zealand. Trong khi đó, áp lực thuế quan từ Mỹ không thể coi nhẹ, nhất là với mức 20% thuế đối ưng và nguy cơ 40% với hàng bị xem là trung chuyển (transshipment). Để vượt qua thách thức này, doanh nghiệp nên thực hiện chiến lược kép: khai thác hiệu quả ưu đãi từ AANZFTA cùng các FTA khác, đồng thời đa dạng hoá thị trường, đầu tư vào chế biến giá trị gia tăng, hoàn thiện truy xuất nguồn gốc và đạt chuẩn xuất xứ, cũng như nâng cao năng lực tự chứng nhận xuất khẩu. Đây cũng là cơ hội để duy trì sự phát triển và khẳng định vị thế và tái định vị ngành thủy sản Việt trên bản đồ thương mại toàn cầu.
Hải Đăng