Thông tư 27 sửa đổi và bổ sung một số điều của Thông tư 14, quy định chi tiết việc áp dụng biện pháp tự vệ song phương theo các hiệp định thương mại tự do (FTA) và Nghị định 86/2025/NĐ-CP. Có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, văn bản này hoàn thiện khung pháp lý nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước, bao gồm ngành thủy sản – một lĩnh vực xuất khẩu chủ lực với kim ngạch đạt khoảng 10 tỷ USD trong năm 2024. Các sửa đổi tập trung vào xác định ngành sản xuất trong nước, quy trình thẩm định hồ sơ yêu cầu điều tra và quyền tiếp cận thông tin của các bên liên quan, giúp doanh nghiệp đối phó với cạnh tranh từ hàng nhập khẩu.
Ngành thủy sản Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức như cạnh tranh quốc tế từ Ấn Độ, Ecuador, Indonesia, thuế chống bán phá giá tại Mỹ, và yêu cầu chống khai thác bất hợp pháp (IUU) từ EU. Thông tư 27 cung cấp công cụ pháp lý để doanh nghiệp thủy sản bảo vệ thị trường nội địa và tận dụng lợi ích từ các FTA như CPTPP, EVFTA, và RCEP.
Những điểm mới của Thông tư 27
Xác định ngành sản xuất trong nước
Thông tư sửa đổi khoản 5 Điều 3, quy định ngành sản xuất trong nước trong các cuộc điều tra áp dụng biện pháp tự vệ song phương là tập hợp các nhà sản xuất hàng hóa tương tự hoặc cạnh tranh trực tiếp tại Việt Nam, chiếm tỷ lệ chủ yếu trong tổng sản lượng hàng hóa của ngành đó. Việc xác định tỷ lệ này tuân theo điểm b khoản 2 và khoản 3 Điều 4 Nghị định 86/2025/NĐ-CP. Quy định này giúp doanh nghiệp, đặc biệt trong ngành thủy sản, chứng minh tư cách đại diện khi yêu cầu áp dụng biện pháp tự vệ, bảo vệ các sản phẩm như tôm, cá tra trước hàng nhập khẩu giá rẻ.
Quy định này tạo điều kiện để các doanh nghiệp lớn, các thành viên của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) phối hợp chứng minh thiệt hại từ hàng nhập khẩu, đặc biệt từ các quốc gia cạnh tranh mạnh như Ấn Độ (thuế chống trợ cấp 4,36%) và Ecuador (7,55%) tại thị trường Mỹ.
Thẩm định hồ sơ yêu cầu điều tra
Khoản 3 Điều 6 được sửa đổi, nhấn mạnh rằng việc thẩm định hồ sơ yêu cầu điều tra và áp dụng biện pháp tự vệ song phương phải tuân thủ Luật Quản lý ngoại thương năm 2017, Nghị định 86/2025/NĐ-CP và các quy định trong Chương III của Thông tư 14. Điều này đảm bảo tính minh bạch, thống nhất và phù hợp với cam kết quốc tế.
Hướng dẫn cho doanh nghiệp: Doanh nghiệp cần chuẩn bị hồ sơ yêu cầu điều tra với thông tin chi tiết về hàng hóa nhập khẩu, bao gồm mã số hàng hóa theo Biểu thuế xuất khẩu, nhập khẩu ưu đãi đặc biệt của các FTA. Đối với ngành thủy sản, cần thu thập dữ liệu về nhập khẩu tôm, cá tra, hoặc cá ngừ từ các thị trường như Ấn Độ, Ecuador, kèm theo bằng chứng về thiệt hại hoặc đe dọa thiệt hại.
Yêu cầu cụ thể đối với hồ sơ điều tra
Thông tư sửa đổi Điều 7, bổ sung các yêu cầu cụ thể đối với hồ sơ yêu cầu điều tra áp dụng biện pháp tự vệ song phương, theo Điều 63 Nghị định 86/2025/NĐ-CP:
Thông tin mô tả hàng hóa nhập khẩu phải liên quan đến các sản phẩm được hưởng thuế suất ưu đãi đặc biệt theo FTA bị yêu cầu điều tra, với mã số hàng hóa dựa trên Biểu thuế xuất nhập khẩu ưu đãi đặc biệt. Ví dụ, tôm đông lạnh từ Ấn Độ hoặc cá tra từ Ecuador.
Doanh nghiệp phải cung cấp dữ liệu về khối lượng, số lượng và trị giá hàng hóa nhập khẩu trong ít nhất 3 năm liên tiếp trước khi nộp hồ sơ. Nếu ngành sản xuất hoạt động dưới 3 năm, dữ liệu sẽ bao gồm toàn bộ thời gian hoạt động tính đến thời điểm nộp hồ sơ.
Thông tin, số liệu và chứng cứ về thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành sản xuất trong nước cũng cần được cung cấp trong ít nhất 3 năm liên tiếp trước khi nộp hồ sơ, hoặc toàn bộ thời gian hoạt động nếu dưới 3 năm. Doanh nghiệp cần nêu rõ yêu cầu về biện pháp tự vệ, thời hạn và mức độ áp dụng, như áp thuế bổ sung hoặc hạn ngạch nhập khẩu.
Ý nghĩa cho doanh nghiệp thủy sản: Các yêu cầu này đòi hỏi doanh nghiệp thủy sản đầu tư vào thu thập và phân tích dữ liệu thị trường. VASEP có thể hỗ trợ cung cấp số liệu về sản lượng, giá bán, thị phần và lợi nhuận để chứng minh tác động tiêu cực từ hàng nhập khẩu, đặc biệt khi Mỹ áp thuế chống trợ cấp 2,84% đối với tôm Việt Nam, thấp hơn so với Ấn Độ và Ecuador.
Quyền tiếp cận thông tin
Thông tư sửa đổi khoản 3 Điều 10, quy định các bên liên quan trong vụ việc điều tra có quyền tiếp cận thông tin và tài liệu do các bên khác cung cấp, theo khoản 3 Điều 74 Luật Quản lý ngoại thương năm 2017. Điều này đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quá trình điều tra.
Hướng dẫn cho doanh nghiệp: Doanh nghiệp thủy sản cần tận dụng quyền này để kiểm tra dữ liệu từ đối thủ hoặc nhà nhập khẩu, xây dựng lập luận bảo vệ lợi ích. Ví dụ, yêu cầu xem xét dữ liệu nhập khẩu tôm từ Ấn Độ để chứng minh cạnh tranh không lành mạnh.
Hướng dẫn thực tiễn cho doanh nghiệp Việt Nam và ngành thủy sản
Doanh nghiệp cần phối hợp với VASEP hoặc các cơ quan như Cục Hải quan để thu thập dữ liệu về nhập khẩu và thiệt hại, đảm bảo thông tin về khối lượng, số lượng, trị giá và chứng cứ thiệt hại được trình bày rõ ràng, tuân thủ Điều 63 Nghị định 86/2025/NĐ-CP. Đối với ngành thủy sản, tập trung vào các mặt hàng chủ lực như tôm, cá tra, cá ngừ, vốn chịu cạnh tranh mạnh từ Ấn Độ, Ecuador, và Indonesia.
Thông tư 27 nhấn mạnh áp dụng biện pháp tự vệ trong khuôn khổ các FTA. Doanh nghiệp thủy sản cần nghiên cứu CPTPP, EVFTA, RCEP để tận dụng ưu đãi thuế quan, đồng thời sử dụng biện pháp tự vệ để bảo vệ thị trường nội địa. Ví dụ, tuân thủ yêu cầu truy xuất nguồn gốc của EVFTA để tránh vi phạm IUU.
Để giảm thiểu thiệt hại từ hàng nhập khẩu giá rẻ, doanh nghiệp thủy sản nên đầu tư vào chế biến sâu, tạo sản phẩm giá trị gia tăng như tôm chế biến sẵn, cá tra phi lê đạt chuẩn quốc tế, đáp ứng yêu cầu của thị trường Mỹ, EU, Nhật Bản.
Ngành thủy sản đang đối mặt với thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp tại Mỹ và yêu cầu IUU từ EU. Doanh nghiệp cần phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công Thương để giải quyết, đồng thời tận dụng Thông tư 27 để yêu cầu điều tra tự vệ khi cần.
Thông tư 27/2024/TT-BCT, sửa đổi Thông tư 14/2021/TT-BCT là hướng dẫn pháp lý quan trọng giúp doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là ngành thủy sản, bảo vệ lợi ích trước áp lực từ hàng nhập khẩu. Các điểm mới về xác định ngành sản xuất, yêu cầu hồ sơ và quyền tiếp cận thông tin tạo khung pháp lý minh bạch, hiệu quả. Doanh nghiệp cần chuẩn bị hồ sơ kỹ lưỡng, phối hợp với VASEP, tận dụng FTA và đầu tư vào chất lượng sản phẩm để duy trì vị thế trên thị trường toàn cầu.
Hải Đăng