Tham dự điều hành Hội thảo có ông Phạm Quang Toản, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư; đại diện vụ Khoa học Công nghệ, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Cần Thơ; đại diện Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ); cùng lãnh đạo các Sở, Chi cục Thủy sản các tỉnh An Giang, Vĩnh Long, Đồng Tháp, Cà Mau; đại diện các hội, hiệp hội, viện nghiên cứu, trường đại học; các doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất giống, cùng các chuyên gia, nhà khoa học và cơ quan truyền thông trong lĩnh vực môi trường và thủy sản. Sự kiện diễn ra trong không khí thảo luận sôi nổi, thể hiện tinh thần đồng hành của cơ quan quản lý, giới nghiên cứu, doanh nghiệp và người nuôi tôm, cùng hướng tới mục tiêu phát triển xanh, bền vững và có trách nhiệm cho ngành tôm nước lợ Việt Nam trong giai đoạn mới.
Đổi mới sáng tạo – động lực then chốt của phát triển ngành tôm bền vững
Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Cục trưởng Phạm Quang Toản nhấn mạnh, ngành tôm nước lợ từ lâu đã được xác định là ngành hàng chiến lược của Việt Nam, đóng góp quan trọng cho tăng trưởng xuất khẩu, tạo sinh kế và việc làm cho hàng triệu người dân ven biển. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng trong những năm qua cũng kéo theo nhiều thách thức lớn: ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, dịch bệnh, suy thoái hệ sinh thái và những yêu cầu khắt khe từ các thị trường nhập khẩu lớn. Trong bối cảnh đó, ông Toản khẳng định, đổi mới sáng tạo và ứng dụng khoa học công nghệ không chỉ là xu hướng mà là yêu cầu tất yếu để đảm bảo ngành tôm Việt Nam phát triển theo hướng xanh, hiện đại và hội nhập.
Tinh thần đổi mới sáng tạo đã được cụ thể hóa trong Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 10/7/2024 của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phục vụ phát triển bền vững đất nước đến năm 2045. Nghị quyết này đã đặt ra định hướng chiến lược quan trọng, coi đổi mới sáng tạo là yếu tố trọng tâm của mô hình tăng trưởng mới, là chìa khóa nâng cao năng suất, hiệu quả và năng lực cạnh tranh quốc gia. Đối với lĩnh vực thủy sản, Nghị quyết 57 mở ra cơ hội lớn để ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ vào toàn bộ chuỗi giá trị ngành hàng, từ quản lý môi trường, sản xuất, chế biến, truy xuất nguồn gốc đến tiêu thụ sản phẩm, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn và giảm phát thải.
Phát biểu của lãnh đạo Cục Thủy sản và Kiểm ngư đã nêu bật định hướng hành động của toàn ngành. Theo đó, Cục đang tập trung xây dựng và vận hành hệ thống quan trắc – cảnh báo môi trường số hóa, kết nối dữ liệu từ địa phương đến trung ương, nhằm phục vụ công tác dự báo và cảnh báo sớm cho vùng nuôi. Đồng thời, ngành khuyến khích mạnh mẽ việc ứng dụng các công nghệ mới như hệ thống tuần hoàn khép kín (RAS), công nghệ IoT, cảm biến môi trường và trí tuệ nhân tạo (AI) để giám sát chất lượng nước và điều khiển tự động trong ao nuôi. Các mô hình nuôi tôm tiết kiệm nước, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính, kết hợp xử lý sinh học và nuôi đa loài – đa tầng để cân bằng sinh thái đang được xem là hướng đi chủ đạo trong thời gian tới.
Công nghệ tuần hoàn và chuyển đổi số –đột phá trong quản lý môi trường nuôi tôm
Tại Hội thảo, các báo cáo chuyên đề đã mang đến các góc nhìn toàn diện và cập nhật về đổi mới công nghệ trong quản lý môi trường. Đại diện Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ) giới thiệu Dự án “Cải thiện hệ thống tuần hoàn nước phục vụ nuôi trồng thủy sản bền vững (i4Ag)” do Bộ Hợp tác Kinh tế và Phát triển Đức (BMZ) tài trợ. Dự án được triển khai tại Sóc Trăng, Cà Mau và Hà Nội trong giai đoạn 2024–2026, nhằm nâng cao chất lượng nước, tăng năng suất, giảm ô nhiễm và phát thải khí nhà kính trong nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là tôm nước lợ. Một trong những trọng tâm của dự án là thử nghiệm và nhân rộng mô hình công nghệ RAS (Recirculating Aquaculture System) – hệ thống nuôi tuần hoàn khép kín có khả năng tái sử dụng đến 90–95% lượng nước, giúp kiểm soát tốt chất lượng môi trường, hạn chế dịch bệnh, tiết kiệm chi phí vận hành và đáp ứng yêu cầu khắt khe của các thị trường xuất khẩu.
Giáo sư, Tiến sĩ Trần Ngọc Hải, Phó hiệu trưởng Đại học Cần Thơ, trình bày kết quả nghiên cứu “Giải pháp công nghệ tuần hoàn trong nuôi tôm nước lợ - từ nghiên cứu đến thực tiễn”. Hệ thống RAS do nhóm nghiên cứu của Đại học Cần Thơ phát triển đã chứng minh hiệu quả rõ rệt: giảm tới 90% lượng nước thải ra môi trường, tỷ lệ sống đạt từ 85 - 90%, hệ số chuyển đổi thức ăn (FCR) chỉ 1,1 - 1,2 và năng suất có thể đạt 100 tấn/ha/năm. Công nghệ này cũng có thể kết hợp mô hình IMTA (Integrated Multi-Trophic Aquaculture) – nuôi đa loài, trong đó các loài cá rô phi, rong biển, nhuyễn thể tham gia xử lý chất thải, góp phần tạo nên hệ sinh thái nuôi trồng tuần hoàn, thân thiện môi trường và có giá trị kinh tế phụ phẩm.
Cùng chia sẻ tại Hội thảo, đại diện Chi cục Thủy sản Cà Mau báo cáo về mô hình “Nuôi tôm thẻ chân trắng siêu thâm canh tuần hoàn, ít thay nước, an toàn sinh học, kết hợp nuôi đa loài RAS-IMTA”. Mô hình đã được triển khai thử nghiệm trên hơn 111 ha, trong đó 47 ha đã thả nuôi, đạt tỷ lệ sống trung bình 75%, năng suất bình quân khoảng 35 tấn/ha/vụ, tương đương hơn 100 tấn/ha/năm. Mô hình RAS-IMTA đã chứng minh khả năng thích ứng cao với điều kiện tự nhiên của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, tiết kiệm năng lượng, giảm sử dụng hóa chất và kháng sinh, hướng tới nền nông nghiệp xanh và kinh tế tuần hoàn.
 |
Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Cần Thơ cũng chia sẻ kết quả bước đầu trong việc áp dụng chuyển đổi số vào quản lý môi trường và nuôi trồng thủy sản. Thành phố đã phối hợp với GIZ và Đại học Cần Thơ triển khai các mô hình nuôi tuần hoàn RAS, đạt năng suất cao, thời gian nuôi rút ngắn 10 - 12 ngày, tỷ lệ sống tăng 6% so với mô hình thông thường. Đồng thời, địa phương đang triển khai dự án thu gom và tái chế bạt lót ao nuôi, xử lý phụ phẩm tôm và bùn thải, nhằm giảm rác thải nhựa trong hoạt động nuôi trồng thủy sản, góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững.
Các tham luận tại Hội thảo đều cho thấy sự chuyển mình mạnh mẽ của các địa phương trong việc tiếp cận công nghệ cao, đặc biệt là ứng dụng dữ liệu số, trí tuệ nhân tạo và mô hình tuần hoàn trong sản xuất. Đây được xem là bước tiến quan trọng, đặt nền móng cho việc xây dựng vùng nuôi tôm nước lợ thông minh, thân thiện môi trường và có khả năng truy xuất nguồn gốc toàn diện, phù hợp với các quy định quốc tế về an toàn thực phẩm và phát thải.
Hợp tác công - tư và quốc tế
Phần thảo luận của Hội thảo tập trung vào chủ đề “Hợp tác công – tư trong bảo vệ môi trường ngành thủy sản”. Các đại biểu, bao gồm cơ quan quản lý, hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp và nhà khoa học, đều thống nhất rằng sự phối hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân chính là chìa khóa để giải quyết những thách thức về môi trường, đảm bảo hiệu quả lâu dài cho chuỗi giá trị ngành tôm. Cơ quan quản lý đóng vai trò kiến tạo và điều phối; doanh nghiệp và người nuôi là lực lượng thực thi và sáng tạo; các viện nghiên cứu và tổ chức quốc tế là cầu nối tri thức, cung cấp công nghệ, kinh nghiệm và nguồn lực.
Phó Cục trưởng Phạm Quang Toản nhấn mạnh rằng, Cục Thủy sản và Kiểm ngư cam kết tiếp tục đồng hành cùng các địa phương, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế trong quá trình chuyển đổi xanh ngành thủy sản. Cục sẽ tiếp tục hoàn thiện chính sách, hỗ trợ chuyển giao công nghệ và thúc đẩy nhân rộng các mô hình RAS-IMTA hiệu quả, đồng thời đẩy mạnh hợp tác với các đối tác phát triển như GIZ, FAO, CSIRO, JICA để lan tỏa công nghệ xanh và nâng cao năng lực của cán bộ quản lý môi trường tại địa phương. Ông khẳng định, Hội thảo không chỉ là diễn đàn chia sẻ chuyên môn mà còn là bước khởi đầu cho một mạng lưới hợp tác rộng mở giữa Nhà nước – doanh nghiệp – nhà khoa học và cộng đồng quốc tế, nhằm thực hiện thắng lợi các mục tiêu của Nghị quyết 57-NQ/TW và Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Kết thúc Hội thảo, các đại biểu đánh giá cao nỗ lực của Cục Thủy sản và Kiểm ngư và tổ chức GIZ trong việc tổ chức một diễn đàn có ý nghĩa thiết thực, góp phần cụ thể hóa chủ trương phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp, thủy sản. Những kết quả nghiên cứu, mô hình trình diễn và giải pháp công nghệ được chia sẻ tại Hội thảo sẽ tiếp tục được tổng hợp, nhân rộng và áp dụng vào thực tiễn sản xuất, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành tôm Việt Nam trên thị trường quốc tế, đồng thời khẳng định vai trò tiên phong của Việt Nam trong thúc đẩy nông nghiệp xanh, kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.
Hải Đăng