Gần đây, Mỹ ban hành sắc lệnh nâng cao năng lực ngành thủy sản trong nước. Đặc biệt, Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia Mỹ (NOAA) đã ra phán quyết không công nhận tính tương đương trong quản lý, bảo tồn thú biển của Việt Nam. Theo đó, từ ngày 1/1/2026, các sản phẩm hải sản từ 12 nghề cá của Việt Nam có nguy cơ bị hạn chế hoặc cấm xuất khẩu sang Mỹ. Thực tế này đặt ra nhiều bài toán cho cơ quan chức năng trong quá trình đàm phán với Mỹ, đồng thời yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động nâng cao năng lực cạnh tranh và tuân thủ chặt chẽ các quy định.
Để quá trình xuất khẩu sang Mỹ trong những tháng cuối năm gặp thuận lợi, duy trì đà tăng trưởng bền vững, trước hết, Việt Nam cần thúc đẩy đàm phán, ký kết các thỏa thuận với Mỹ để tạo tâm lý ổn định, tăng tính dự báo cho doanh nghiệp, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền để cộng đồng doanh nghiệp nắm rõ và tuân thủ các quy định.
Đối với ngành thủy sản, cần có sự phối hợp giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), Đại sứ quán Việt Nam tại Mỹ và Bộ Công Thương để làm rõ phạm vi ảnh hưởng của các quyết định liên quan, thúc đẩy các chương trình xúc tiến thương mại, hội chợ triển lãm, tìm kiếm cơ hội xuất khẩu mới. Đồng thời, dự báo và cảnh báo sớm các vụ kiện phòng vệ thương mại để tránh bị động.
Bên cạnh các khó khăn, nhiều hiệp hội ngành hàng, cơ quan quản lý và đối tác tại Mỹ, kể cả trong giới chính trị, vẫn đánh giá cao Việt Nam là đối tác thương mại thân thiện, có tính bổ trợ cho nền kinh tế Mỹ. Đây là cơ sở quan trọng để hai bên tiếp tục hợp tác sâu rộng hơn trong thời gian tới.
Nguy cơ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ
Theo VASEP, ngày 27/8/2025, Thương vụ Việt Nam tại Mỹ đã nhận được thông tin từ Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội thông báo về phán quyết cuối của của Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia Mỹ (NOAA) từ chối công nhận tương đương một số nghề cá theo Đạo luật Bảo vệ động vật biển có vú (MMPA), dẫn tới khả năng một số mặt hàng thủy sản Việt Nam có thể sẽ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ kể từ ngày 01/01/2026.
Báo cáo cuối cùng của NOAA/NMFS (Mỹ) về đánh giá tính tương đồng theo MMPA đối với nghề cá của Việt Nam, các nghề cá của Việt Nam được công nhận tương đương gồm:
- Nghề cá mã 2979: nghề đánh bắt mực các loại bằng lưới rút/rơi), lưới kéo tầng đáy.
- Nghề cá mã 2984: nghề đánh bắt cá cơm, cá trích/cá mòi bằng lưới vây
- Nghề cá mã 2985: nghề đánh bắt cá ngừ vây vàng, cá ngừ mắt to bằng câu tay, câu cần.
- Nghề cá mã 2986: nghề đánh bắt bạch tuộc bằng bẫy bạch tuộc.
- Nghề cá mã 2987: nghề đánh bắt cá cơm, cá trích/cá mòi bằng lưới vây.
- Nghề cá mã 2989: nghề đánh bắt lươn biển bằng lưới kéo tầng đáy.
- Nghề cá mã 3053: nghề đánh bắt cá ngừ vây vàng, ngừ mắt to, ngừ vằn, cá kiếm… bằng câu tay, câu cần, câu vàng.
- Nghề cá mã 3055: nghề đánh bắt tôm biển bằng lưới kéo đáy
- Nghề cá mã 3058: nghề đánh bắt cá thu cá ngừ bằng lưới vây.
- Nghề cá mã 3059: nghề đánh bắt mực các loại bằng câu tay, lưới vây, lưới kéo.
- Nghề cá mã 3061: nghề đánh bắt cá cam/cá hồng cam bằng lưới kéo tầng đáy…
12 nghề cá không được công nhận tương đương với quy định của Mỹ gồm:
- Nghề cá mã 2932: nghề đánh bắt cá mú bằng lưới rê, lưới kéo đáy
- Nghề cá mã 2988: nghề đánh bắt cua ghẹ và giáp xác khác bằng lưới rê, lưới kéo, lưới bẫy/trạm.
- Nghề cá mã 2990: nghề đánh bắt mực nang, cá đáy, cá bơn, cá mú, cá đối, cá hồng, cá thờn bơn bằng lưới rê, câu vàng, lưới kéo.
- Nghề cá mã 2991: nghề đánh bắt cá nục heo bằng lưới rê, câu vàng (nghề cá nổi).
- Nghề cá mã 2992: nghề đánh bắt tôm hùm bằng lưới rê đáy.
- Nghề cá mã 2994: nghề đánh bắt cá thu bằng lưới rê, lưới vây.
- Nghề cá mã 3051: nghề đánh bắt cá thu bằng lưới rê, lưới vây.
- Nghề cá mã 3052: nghề đánh bắt cá đối bằng lưới rê đáy.
- Nghề cá mã 3054: nghề đánh bắt cá thu bằng lưới rê tầng giữa.
- Nghề cá mã 3057: nghề đánh bắt cá nổi, cá ngừ bằng lưới rê.
- Nghề cá mã 13124: nghề đánh bắt cá ngừ mắt to, ngừ vằn, ngừ vây vàng bằng lưới rê tầng giữa, lưới vây mặt nước.
- Nghề cá mã 13125: nghề đánh bắt cá cờ, cá kiếm bằng lưới rê tầng giữa, câu tay.
Những lý do chính cho việc không tương đương bao gồm sự hiện diện của các loài động vật có vú biển có nguy cơ tuyệt chủng (như cá heo,…) trong các ngư trường sử dụng ngư cụ có nguy cơ tác động cao, cùng với việc thiếu giám sát và báo cáo toàn diện về việc đánh bắt không chủ đích. Mặc dù Việt Nam đã cấm khai thác và giết hại có chủ ý động vật có vú biển, nếu vi phạm có thể bị xử phạt hình sự theo Bộ luật Hình sự hoặc xử phạt hành chính. Đồng thời, Việt Nam cũng đã đang triển khai các biện pháp giám sát, nhưng các biện pháp giảm thiểu hiện có chưa được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm thiểu việc đánh bắt không chủ đích dưới mức giới hạn cho phép, đặc biệt đối với các loài dễ bị tổn thương.
Năm 2024, Việt Nam đang xuất khẩu gần 512 triệu USD các loài hải sản từ 12 nghề cá trên sang Mỹ, chiếm gần ¼ tổng kim ngạch xuất khẩu các loài này của Việt Nam. Trong đó, cá ngừ chiếm tỷ trọng cao nhất là 18%, tiếp đến là ghẹ chiếm 3% và mực gần 1%...
Quyết định này của NOAA không chỉ đe dọa gây thất thu kim ngạch xuất khẩu hải sản sang Mỹ mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của hàng trăm nghìn ngư dân và tác động tiêu cực đến toàn chuỗi cung ứng thủy sản cũng như làm suy giảm uy tín thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, ảnh hưởng đến hình ảnh quốc gia trong lĩnh vực bảo tồn, phát triển môi trường bền vững.
Mặc dù các nỗ lực trước đây (như bổ sung tài liệu, cập nhật các quy định, và các hoạt động vận động ngoại giao…) đã được triển khai tích cực, kết quả việc từ chối công nhận của NOAA vẫn tạo ra thách thức lớn, đòi hỏi các biện pháp phối hợp khẩn cấp trước mắt và dài hạn từ Chính phủ và các Bộ ngành liên quan.
Việt Nam làm mới động lực xuất khẩu
Theo Cổng thông tin điện tử Bộ Công Thương, ngày 9/9/2025, tại “Hội nghị giao ban Xúc tiến thương mại với hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 8/2025”, Bộ Công Thương đã chỉ đạo giải pháp tháo gỡ khó khăn xuất nhập khẩu nhằm đa dạng hóa thị trường, sản phẩm xuất khẩu; đa dạng hóa nguồn cung nhập khẩu, thúc đẩy tăng trưởng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2025. Đồng thời, tăng cường thông tin thị trường từ hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài. Tổ chức hội chợ, kết nối giao thương quy mô quốc tế để doanh nghiệp Việt Nam quảng bá sản phẩm và hợp tác đầu tư.
Về dài hạn, khi châu Âu quay trở lại quỹ đạo phát triển bền vững, chỉ những doanh nghiệp đáp ứng chuẩn xanh, sản xuất có trách nhiệm mới duy trì được vị thế. Đây là điều kiện bắt buộc, không còn là sự lựa chọn. Việt Nam cần một chiến lược đồng bộ để giữ vững lợi thế và mở rộng thị phần tại EU. Về chính sách, cần phối hợp chặt chẽ hơn với các hiệp hội ngành hàng, siết chặt quản lý xuất xứ để ngăn chặn tình trạng lẩn tránh, đồng thời tận dụng tối đa cơ chế EVFTA cũng như các FTA khác.
Đối với các doanh nghiệp, yêu cầu cấp thiết là phải chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh, bền vững; đầu tư công nghệ chế biến, đóng gói và truy xuất nguồn gốc để đáp ứng ngay từ đầu các tiêu chuẩn khắt khe của EU. Doanh nghiệp cũng phải nghiêm túc khắc phục những cảnh báo liên quan đến an toàn thực phẩm để giữ vững niềm tin của thị trường.
Mỹ và Trung Quốc tiếp tục khẳng định vị thế là hai thị trường xuất khẩu trọng điểm của Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động, song song với việc mở cửa, Trung Quốc đang siết chặt giám sát chất lượng hàng nhập khẩu. Các quy định như Lệnh 248 và 249 về quản lý an toàn thực phẩm đã được triển khai quyết liệt, với các biện pháp kiểm tra trực tuyến và trực tiếp tại cơ sở sản xuất nước ngoài.
Doanh nghiệp nông lâm thủy sản Việt Nam cần nâng cao chất lượng, đảm bảo truy xuất nguồn gốc toàn diện; đầu tư công nghệ chế biến, bảo quản để gia tăng giá trị; đẩy mạnh xúc tiến thương mại tại các tỉnh phía Bắc và Tây Bắc Trung Quốc (nơi có nhu cầu lớn về thực phẩm cao cấp); chú trọng bao bì, mẫu mã phù hợp thị hiếu. Đặc biệt, chú trọng đầu tư logistics, kho lạnh để ổn định nguồn cung.
Về thị trường Mỹ, Tham tán thương mại Việt Nam tại Mỹ kiến nghị tiếp tục thúc đẩy đàm phán thỏa thuận thương mại; phối hợp liên bộ tháo gỡ tác động chính sách mới, đặc biệt thủy sản; đẩy mạnh xúc tiến thương mại và cung cấp thông tin kịp thời. Với thủy sản, cần vận động cơ chế chuyển tiếp, tập trung tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp thủy sản, đẩy mạnh chuyển đổi số trong xúc tiến thương mại và logistics.
Các hiệp hội phát huy vai trò cầu nối, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận với các thị trường. Xây dựng kế hoạch xúc tiến thương mại phù hợp với thực tiễn và năng lực của doanh nghiệp hội viên, ưu tiên các thị trường có FTA đang khai thác hiệu quả, đồng thời định hướng mở rộng sang các khu vực tiềm năng (như Đông Âu, châu Phi, Nam Á) để đa dạng hóa thị trường, làm mới các thị trường truyền thống.
Đặc biệt, cảnh báo sớm về các thay đổi chính sách, rào cản kỹ thuật và biện pháp phòng vệ thương mại, giúp doanh nghiệp trong ngành chủ động điều chỉnh chiến lược và chuẩn bị hồ sơ, tài liệu phù hợp để giảm thiểu rủi ro thương mại quốc tế. Nâng cao hình ảnh và năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trong chuỗi bán lẻ quốc tế. Định kỳ chia sẻ thông tin thị trường, chính sách thương mại, thuế quan, tiêu chuẩn kỹ thuật tại các thị trường xuất khẩu trọng điểm (nhất là các thị trường có FTA với Việt Nam).
Ngọc Thúy - FICen