Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường ngày càng gia tăng, việc kiểm soát chất lượng môi trường trở thành một trong những nhiệm vụ trọng tâm của các cơ quan quản lý nhà nước. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có công văn số 582/BNNMT-MT ngày 20/3/2025 gửi Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường quản lý công tác truyền nhận và kiểm soát dữ liệu quan trắc môi trường tự động, liên tục (QTTĐ). Đây không chỉ là nỗ lực nhằm tuân thủ các quy định của Luật Bảo vệ môi trường mà còn là bước tiến quan trọng trong hành trình chuyển đổi số, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và thủy sản, nơi chất lượng môi trường có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sản xuất.
Trong những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận trong việc xây dựng và vận hành hệ thống quan trắc môi trường tự động. Toàn quốc hiện có hơn 2.000 trạm QTTĐ được kết nối và truyền số liệu về các cơ quan bảo vệ môi trường địa phương cũng như Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Các trạm này đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thời gian thực về chất lượng nước, không khí và các nguồn thải, từ đó hỗ trợ các cơ quan quản lý đánh giá chính xác hiện trạng môi trường. Tuy nhiên, công văn nêu rõ vấn đề nhiều trạm QTTĐ hoạt động chưa ổn định, chất lượng dữ liệu chưa đáp ứng yêu cầu phục vụ công bố thông tin môi trường và quản lý nguồn thải. Một số chủ đầu tư các dự án, cơ sở sản xuất, khu công nghiệp chưa tuân thủ quy định về lắp đặt hệ thống QTTĐ, với tỷ lệ chưa thực hiện lên tới 34% đối với nguồn thải nước và 11% đối với khí thải. Những hạn chế này không chỉ làm giảm hiệu quả giám sát mà còn gây khó khăn trong việc phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm về môi trường. Nguy cơ xả thải không kiểm soát đã từng khiến cá nuôi chết hàng loạn trên diện rộng.
Giải pháp đồng bộ để nâng cao hiệu quả quan trắc môi trường
Để khắc phục những bất cập trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đề nghị các địa phương triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, các tỉnh, thành phố cần tiếp tục đầu tư, lắp đặt các trạm QTTĐ chất lượng môi trường theo quy hoạch mạng lưới quan trắc địa phương. Việc này nhằm đảm bảo dữ liệu thu thập được đầy đủ và chính xác, phục vụ công tác đánh giá, công bố chất lượng môi trường theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường. Đồng thời, các địa phương cần rà soát hiện trạng hoạt động của các trạm QTTĐ đã đầu tư, tăng cường vận hành và kiểm soát chất lượng dữ liệu, đảm bảo kết nối và truyền số liệu về Bộ một cách liên tục và ổn định. Đây là yêu cầu cơ bản để xây dựng cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia, tạo nền tảng cho các quyết định quản lý dựa trên dữ liệu thời gian thực.
Bên cạnh đó, Bộ yêu cầu các địa phương đẩy mạnh việc rà soát và xử lý các cơ sở, dự án, khu công nghiệp chưa thực hiện lắp đặt hệ thống QTTĐ theo quy định tại Điều 97, Điều 98, Nghị định số 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ. Việc giám sát và xử lý kịp thời các trường hợp vi phạm, đặc biệt khi phát hiện các thông số vượt quy chuẩn kỹ thuật môi trường, sẽ giúp nâng cao ý thức trách nhiệm của các doanh nghiệp và đảm bảo môi trường sản xuất an toàn, đặc biệt trong các lĩnh vực như trồng trọt và thủy sản. Các địa phương cũng được yêu cầu cập nhật thông tin và báo cáo kịp thời về Bộ để xử lý các sự cố gián đoạn dữ liệu hoặc lỗi kỹ thuật, đảm bảo hệ thống vận hành hiệu quả.
Chuyển đổi số giúp quản lý môi trường và phát triển nông nghiệp, thủy sản
Một điểm đáng chú ý trong công văn là vai trò của chuyển đổi số trong việc nâng cao hiệu quả quản lý dữ liệu quan trắc môi trường. Hệ thống QTTĐ không chỉ cung cấp dữ liệu thời gian thực mà còn là công cụ không thể thiếu trong việc xây dựng các nền tảng quản lý thông minh. Với hơn 2.000 trạm QTTĐ được kết nối trên cả nước, Việt Nam đang từng bước xây dựng một hệ thống cơ sở dữ liệu môi trường tập trung, cho phép các cơ quan quản lý nhà nước truy cập, phân tích và đưa ra quyết định nhanh chóng. Điều này đặc biệt cần thiết đối với các lĩnh vực như trồng trọt và thủy sản, nơi chất lượng nước và không khí ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng sản phẩm. Ví dụ, trong nuôi trồng thủy sản, dữ liệu từ các trạm QTTĐ có thể giúp phát hiện sớm các dấu hiệu ô nhiễm nguồn nước, từ đó đưa ra các biện pháp xử lý kịp thời, giảm thiểu thiệt hại cho người nuôi. Tương tự, trong trồng trọt, việc giám sát chất lượng nguồn nước tưới tiêu và đất đai thông qua dữ liệu QTTĐ giúp nông dân tối ưu hóa quy trình canh tác, giảm sử dụng hóa chất và bảo vệ môi trường.
Chuyển đổi số trong quản lý dữ liệu quan trắc môi trường còn mang lại lợi ích lớn cho các cơ quan quản lý nhà nước. Hệ thống dữ liệu tập trung cho phép các cơ quan như Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường phối hợp hiệu quả hơn trong việc giám sát và xử lý vi phạm. Công nghệ số hóa giúp giảm thiểu thời gian xử lý thông tin, tăng độ chính xác và minh bạch trong quản lý. Ví dụ, khi một trạm QTTĐ phát hiện thông số ô nhiễm vượt mức cho phép, hệ thống có thể tự động gửi cảnh báo đến các cơ quan liên quan, cho phép xử lý nhanh chóng và hiệu quả. Điều này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn nâng cao năng lực điều hành của các cơ quan quản lý, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh hiện đại hóa nông nghiệp và phát triển bền vững.
Bộ cũng giao Cục Môi trường, với sự hỗ trợ từ Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc, chịu trách nhiệm tiếp nhận, kiểm soát dữ liệu và hỗ trợ kỹ thuật cho các địa phương. Đảm bảo tính thống nhất và chuyên nghiệp trong quản lý dữ liệu môi trường trên toàn quốc. Việc phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trung ương và địa phương sẽ giúp khắc phục các vấn đề kỹ thuật, nâng cao chất lượng dữ liệu và đảm bảo hệ thống QTTĐ hoạt động ổn định, liên tục.
Việc tăng cường quản lý dữ liệu QTTĐ sẽ góp phần xây dựng một nền nông nghiệp và thủy sản bền vững, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế đồng thời bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Trong bối cảnh Việt Nam đang hướng tới mục tiêu phát triển bền vững theo Chương trình nghị sự 2030 của Liên Hợp Quốc, những nỗ lực này là minh chứng cho cam kết của Chính phủ trong việc xây dựng một môi trường sống trong lành, hỗ trợ các ngành kinh tế trọng điểm như trồng trọt và thủy sản phát triển mạnh mẽ. Hệ thống quan trắc môi trường tự động, liên tục sẽ trở thành một công cụ đắc lực trong quản lý môi trường và hỗ trợ sản xuất nông nghiệp, thủy sản.
Hải Đăng