Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, sau gần 5 năm Ủy ban châu Âu (EC) cảnh báo “thẻ vàng” kể từ ngày 23/10/2017, Ban Chỉ đạo quốc gia về IUU do Phó Thủ tướng Chính phủ - Lê Văn Thành làm Trưởng Ban đã tổ chức triển khai nhiều nhiệm vụ, giải pháp nhằm gỡ “thẻ vàng” theo khuyến nghị của EC đã đạt được một số kết quả tích cực như: 28 tỉnh, thành ven biển trên cả nước đã thành lập và kiện toàn Ban Chỉ đạo IUU của tỉnh theo nhiệm kỳ để tổ chức triển khai các giải pháp chống khai thác IUU theo chỉ đạo của Thường trực Ban Bí thư, Thủ tướng Chính phủ, Ban Chỉ đạo quốc gia và các chỉ đạo, hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp&PTNT; hỗ trợ kinh phí cho ngư dân lắp đặt thiết bị VMS. Tổ chức các lớp tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật về IUU cho ngư dân và các tổ chức, cá nhân có liên quan; Hiệp hội ngành nghề thủy sản đã vào cuộc tích cực và thành lập “chương trình doanh nghiệp hải sản cam kết chống khai thác IUU” với sự tham gia của các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản vào EU.
Báo cáo về kết quả thực hiện chống khai thác IUU, Tổng Cục trưởng Tổng cục Thủy sản Trần Đình Luân cho biết, hiện tổng số tàu cá toàn quốc là 91.716 chiếc. Tính đến nay, công tác lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS) trên tàu cá đã có tiến bộ đạt 95,27%, tăng hơn 5% so với trước.
Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vụ tàu cá Việc Nam vi phạm vùng biển nước bạn. Tính từ quý 4/2021 đến nay đã xử lý và tham mưu cho địa phương xử lý trên 597 vụ/763 phương tiện với số tiền xử phạt hơn 13.800 tỷ đồng. Với các hành vi vi phạm khai thác IUU như: vi phạm vùng biển nước ngoài khai thác hải sản trái phép; không đảm bảo thủ tục giấy tờ; không duy trì hoạt động của thiết bị VMS; sử dụng kích điện, thuốc nổ trong khai thác…
Xử lý đến cùng tàu cá vi phạm là khâu yếu nhất hiện nay
Phát biểu tại cuộc họp, bên cạnh những kết quả đạt được, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến đã chỉ ra 04 nguyên nhân chính dẫn đến công tác chống khai thác IUU vẫn chưa thực sự hiệu quả và chưa tháo gỡ được cảnh báo “thẻ vàng” của EC.
Thứ nhất, liên quan đến vấn đề ghi nhật ký khai thác thủy sản, hiện nay vẫn còn mang tính chất đối phó, người dân chưa nhận thức được đầy đủ về việc tầm quan trọng của việc ghi nhật ký khai thác và vấn đề truy xuất nguồn gốc thủy sản để minh bạch nguồn gốc các sản phẩm xuất khẩu.
Thứ hai, một trong những khâu yếu nhất hiện nay là việc xử lý vi phạm trong khai thác thủy sản vẫn chưa được các địa phương giải quyết quyết liệt đến cùng để chấm dứt tình trạng vi phạm vùng biển nước ngoài. Do đó, tình trạng vi phạm vùng biển nước ngoài bị các nước bắt giữ vẫn tiếp tục diễn ra, nếu điều này còn tiếp tục diễn ra thì nguy cơ “thẻ đỏ” đang hiện hữu, Thứ trưởng nhấn mạnh.
Thứ ba, hiện nay hạ tầng phục vụ cho ngành thủy sản nói chung, đặc biệt là hệ thống cảng cá, bến cả chưa được đầu tư đúng mức dẫn đến một số cảng cá xuống cấp, không đáp ứng khả năng tiếp nhận tàu cá cập cảng dẫn đến không thể kiểm soát được sản lượng khai thác.
Cuối cùng, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến đánh giá, nhiều tỉnh, thành phố chưa có sự quan tâm đúng mức cho chống IUU. Một số nơi chậm chuyển biến trong việc góp phần gỡ thẻ vàng IUU như Kiên Giang, Cà Mau, Bến Tre, Bình Định, Bình Thuận, Bạc Liêu, Bà Rịa - Vũng Tàu.
Tại cuộc họp, các đại biểu đã dành nhiều thời gian để tham gia đóng góp ý kiến về các hoạt động chống khai thác IUU để sớm gỡ “thẻ vàng” EC. Một số địa phương cho rằng, công tác quản lý hệ thống giám sát tàu cá còn gặp nhiều khó khăn. Mặc dù lắp thiết bị nhưng vẫn còn tình trạng tàu cá ngắt thiết bị hoặc lắp sang tàu khác. Việc đầu tư cơ sở hạ tầng cảng cá hiện còn vướng mắc. Bên cạnh đó là vướng mắc về xác định ranh giới trên biển đối với việc xử phạt tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài.
Các đại biểu cũng cho rằng, song song với việc phòng, chống khai thác IUU thì Trung ương cũng cần quan tâm đến công tác dịch vụ hầu cần nghề cá, đầu tư các cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão… Trung ương và các địa phương cần đẩy mạnh các chính sách, giải pháp chuyển nghề cho ngư dân, hướng đến phát triển nuôi biển.
Thành lập đoàn liên ngành, xử lý nghiêm vi phạm khai thác thủy sản
Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành khẳng định việc gỡ thẻ vàng và tuyệt đối không để EC rút “thẻ đỏ” là rất cấp bách, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đến đời sống của ngư dân, ngành xuất khẩu thuỷ sản cũng như uy tín, thương hiệu quốc gia trên trường quốc tế.
Theo Phó Thủ tướng, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước rất quan tâm đến vấn đề này, đã có nhiều cuộc tiếp xúc, trao đổi với lãnh đạo cấp cao của Liên minh châu Âu về cam kết, nỗ lực, quyết tâm của Việt Nam trong chống khai thác IUU; đề nghị EC sớm gỡ thẻ vàng IUU đối với hàng thủy sản Việt Nam. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ có các chỉ đạo, chỉ thị thực hiện các biện pháp để tháo gỡ vấn đề này.
Phó Thủ tướng cho rằng, kết quả đạt được có tiến bộ so với trước, như công tác quản lý đội tàu từng bước đi vào nền nếp; đã phân bổ hạn ngạch giấy phép khai thác ở vùng khơi, vùng lộng và ven bờ. Triển khai tốt hệ thống VMS để kiểm soát tàu hoạt động trên biển. Các lực lượng thực thi pháp luật trên biển tăng cường tuần tra, ngăn chặn nhiều tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài.
Tuy nhiên, những kết quả đạt được là chưa đáp ứng yêu cầu. Việc cấp giấy phép khai thác thủy sản đối với đội tàu chưa đạt yêu cầu (đạt 96,7% đối với tàu dài từ 15 m trở lên, đối với khối tàu dưới 15 m mới đạt tỉ lệ 46,6%).
Việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS) trong năm 2022 còn chậm (mới tăng được 5%). Đặc biệt, còn để xảy ra tình trạng tàu cá vi phạm khai thác hải sản ở vùng biển nước ngoài. Việc truy xuất nguồn gốc thủy sản còn nhiều tồn tại.
Theo Phó Thủ tướng, đây là vấn đề lớn, nếu không khắc phục được thì không những không gỡ được thẻ vàng mà còn có nguy cơ bị nâng lên cảnh báo “thẻ đỏ”.
Phó Thủ tướng yêu cầu thành lập ngay các đoàn liên ngành, ở Trung ương do lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì, ở địa phương do lãnh đạo UBND tỉnh phụ trách đi kiểm tra cụ thể, kịp thời phát hiện, xử lý thật nghiêm những hành vi vi phạm các quy định về chống khai thác IUU.
Các lực lượng Cảnh sát biển, Biên phòng, Kiểm ngư, Công an các địa phương đẩy mạnh tuần tra, kiểm tra, xử lý vi phạm trên biển và tại các cảng cá. Đồng thời, đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền để ngư dân hiểu rõ rủi ro, tác hại, từ đó nâng cao ý thức trong chống khai thác IUU.
Về lâu dài, Phó Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành, địa phương triển khai thực hiện có hiệu quả các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, đặc biệt là Đề án phòng, chống khai thác IUU đến năm 2025 vừa được Thủ tướng ban hành, phát triển ngành khai thác, chế biến, xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam an toàn, bền vững.
Văn Thọ