Nguồn cung
Xung đột giữa những người nuôi tôm hùm và các nhóm bảo vệ môi trường vẫn tiếp tục xảy ra ở New England. Các nhà chức trách ở bang Massachusetts đã đề xuất lệnh cấm hoàn toàn việc đánh bắt tôm hùm ở tất cả các vùng biển của bang từ tháng 2 đến tháng 5 năm 2021 để bảo vệ quần thể Cá voi Bắc Đại Tây Dương (Eubalaena glacialis) đang bị đe dọa. Vì những con cá voi có nguy cơ vướng vào dây bẫy. Nhiều tổ chức môi trường khác nhau đã kêu gọi hành động của liên bang, nhưng dường như chưa thực sự có tác dụng. Theo ước tính mới nhất, chỉ còn lại 356 con Cá voi Bắc Đại Tây Dương, trong khi hàng chục con đã bị chết theo những tuyên bố trong mấy năm gần đây vì các nguyên nhân liên quan đến việc vướng dây (như dây bẫy tôm hùm).
Điều kiện thời tiết xấu khiến mùa tôm hùm ở Nova Scotia bị chia cắt. Trong khi các khu vực phía Bắc có thể mở cửa đánh bắt vào ngày 30 tháng 11 năm 2020 theo kế hoạch, thì trái lại gió ở phía Nam rất mạnh, được coi là không an toàn để bắt đầu mùa vụ tại cùng thời điểm.
Một công ty ở Bắc Queensland, Australia, thông báo rằng họ đã sản xuất tôm hùm con đầu tiên trong trại giống của mình vào Giáng sinh năm ngoái. Công nghệ này dựa trên nghiên cứu do Đại học Tasmania thực hiện và dự án được cho là đầu tiên lai tạo tôm hùm đá nhiệt đới (tropical rock lobsters) để phục vụ nuôi thương phẩm.
Thương mại quốc tế
Thương mại toàn cầu đối với mặt hàng tôm hùm trong 9 tháng đầu năm 2020 đã giảm khoảng 15-20%.
Nhập khẩu vào Hoa Kỳ giảm 11,9%, xuống 36.298 tấn, trong khi nhập khẩu của Trung Quốc ít nhiều ổn định ở mức 33.828 tấn. Nhập khẩu của Liên minh Châu Âu giảm 15,5% xuống còn 21.429 tấn. Nguyên nhân chính của việc này là các nhà hàng phải đóng cửa vì đại dịch COVID-19, và đây là kênh phân phối chính của mặt hàng tôm hùm ở hầu hết các thị trường trên thế giới.
Xuất khẩu tôm hùm của Hoa Kỳ giảm tới 26,9% trong giai đoạn 9 tháng đầu năm 2020, xuống còn 18.256 tấn. Hợp chủng quốc Hoa Kỳ giảm số lượng xuất khẩu đến hầu hết các thị trường. Xuất khẩu tôm hùm Canada giảm 14,6% xuống còn 64.236 tấn trong 9 tháng đầu năm 2020.
Một công ty có trụ sở tại Singapore đang tiến thêm một bước nữa trong việc phát triển sản phẩm, bằng cách giới thiệu mặt hàng “thịt tôm hùm nhân tạo”. Công ty đang hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp “protein thay thế”, đã sản xuất thịt nhân tạo và các sản phẩm tẩm vị tôm khác nhau. Các sản phẩm tôm hùm mà công ty này cung cấp hiện nay gồm có: (1) terrine của tôm hùm Shiok (terrine: hỗn hợp thực phẩm được nấu chín, để nguội; hoặc chuẩn bị sẵn, đựng trong hộp); và (2) tôm hùm gazpacho (món súp kiểu Tây Ban Nha, được nấu từ cà chua cùng các loại rau và gia vị khác).
Vào cuối tháng 11 năm 2020, Canada và Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland đã đạt được một thỏa thuận thương mại chuyển tiếp. Khi Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland rời khỏi Liên minh châu Âu, đồng thời cũng thoát khỏi tất cả các thỏa thuận thương mại của Liên minh châu Âu với các nước khác và do đó phải thiết lập các hiệp định thương mại song phương mới với một số quốc gia như Canada. Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland là thị trường thủy sản lớn thứ năm của Canada, với giá trị xuất khẩu khoảng 131 triệu USD mỗi năm, chủ yếu bao gồm cá hồi, tôm hùm, sò điệp và tôm. Nếu không có thỏa thuận thương mại chuyển tiếp này, hàng hóa xuất khẩu của Canada sẽ phải chịu mức thuế quan trung bình khoảng 10%.
Tuy nhiên, ngành công nghiệp tôm hùm Canada đã đi trước một bước, vì đã thiết lập để duy trì chứng nhận của Hội đồng Quản lý Biển (Marine Stewardship Council - MSC) trong 5 năm cho tất cả 5 nghề đánh bắt tôm hùm của Canada. Trái lại, ngành đánh bắt tôm hùm của Mỹ đã bị mất chứng nhận MSC và sẽ phải nỗ lực lấy lại.
Vào tháng 10 năm 2020, xuất khẩu thủy sản của Australia đã gặp nhiều khó khăn vì chính sách kiểm tra nghiêm ngặt hơn của chính quyền Trung Quốc. Một số lô hàng tôm hùm đá tươi sống của Australia đã bị dừng lại tại các sân bay Trung Quốc để kiểm tra và kiểm dịch như một biện pháp nhằm chống lại đại dịch COVID-19 của chính quyền Trung Quốc. Tuy nhiên, một số nhà quan sát đang suy đoán rằng việc thắt chặt các quy định này cũng có thể là kết quả của sự xấu đi trong mối quan hệ Trung Quốc - Australia (sau khi Australia chỉ trích cách xử lý ban đầu của Trung Quốc đối với cuộc khủng hoảng COVID-19). Số lượng lô hàng sụt giảm là những ghi nhận trong năm 2020. Theo hải quan Trung Quốc, Trung Quốc đã nhập khẩu 5.080 tấn tôm hùm đá tươi sống từ Australia trong 9 tháng đầu năm 2020, giảm 25% về lượng và 33% về giá trị so với cùng kỳ năm 2019. Khối lượng giao dịch tăng trở lại trong tháng 8 và tháng 9 năm 2020, nhưng giá lại giảm.
 |
Do xuất khẩu tôm hùm sang Trung Quốc giảm, một số lượng tôm hùm đá vẫn còn ở Australia và được chuyển hướng sang tiêu thụ tại thị trường nội địa với giá thấp hơn. May mắn là, số lượng này khá thấp so với tổng khối lượng của ngành công nghiệp tôm hùm đá Australia. Cho đến nay, chỉ có khoảng 35 tấn được đưa vào thị trường nội địa, trong khi ngư trường khai thác khoảng 6.500 tấn tôm hùm/năm.
Giá cả
Do xuất khẩu sang Trung Quốc giảm, giá tôm hùm đá của Australia đã giảm đáng kể. Giá giảm xuống mức thấp nhất mọi thời đại vào cuối năm 2020 và điều này cũng ảnh hưởng đến giá ở thị trường trong nước. Giá xuất khẩu tôm hùm đá tươi sống từ Australia giảm xuống còn 52 USD đến 74 USD/kg, trong khi giá trên thị trường nội địa dao động từ 30 AUD (tương đương 22 USD) đến 50 AUD (38 USD) một kg.
Trái lại, giá tôm hùm Canada (Homarus spp) vẫn tăng mạnh vào đầu vụ. Thời tiết xấu ở khu vực phía Nam của Nova Scotia, nguồn cung hạn chế do thời điểm bắt đầu mùa vụ bị trì hoãn, và điều này đã góp phần giữ giá ở mức cao. Tuy nhiên, khi ngành đánh bắt tôm hùm mở cửa, nguồn cung sẽ tăng lên và giá dự kiến sẽ giảm xuống. Có một điều chắc chắn là: Rất khó đoán biết nhu cầu và doanh số bán hàng ở châu Á (vào dịp trước Tết Nguyên đán, thường là mùa cao điểm bán tôm hùm ở Trung Quốc và các thị trường châu Á khác). Nếu “làn sóng thứ hai” của đại dịch COVID-19 vẫn còn mạnh, hàng nhập khẩu của Trung Quốc có thể bị hạn chế.
Dự báo
Ngành công nghiệp tôm hùm đang mong muốn trở lại bình thường. Khi đại dịch COVID-19 được kiểm soát, người ta hy vọng rằng sự bình thường hóa sẽ trở lại. Nhưng vẫn không dám chắc về điều này.
Mô hình thương mại đã thay đổi do đại dịch (đặc biệt là ở thị trường Trung Quốc) một phần do sự phong tỏa. Ngoài ra, tác động của xung đột thương mại Mỹ - Trung và một số hiệp định thương mại mới quan trọng sẽ để lại dấu ấn đối với thương mại tôm hùm trong thời gian tới.
Giá tôm hùm Homarus đang ở mức cao, nhưng có thể sẽ giảm. Doanh thu thông qua lĩnh vực nhà hàng có thể không phục hồi nhanh chóng trong thời gian tới, vì lĩnh vực này đang bị ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch và thậm chí nhiều nhà hàng có nguy cơ phải đóng cửa. Giá tôm hùm đá đã xuống mức thấp và sẽ ở mức thấp cho đến khi thương mại trở lại bình thường với mối quan hệ Trung Quốc được nối lại.
Do đó, triển vọng khả quan là một trong những điều rất khó khẳng định.
Ngọc Thúy (theo FAO)