Để đánh giá thường kỳ việc thực hiện đề án tại các địa phương nhằm rút kinh nghiệm trong việc triển khai đề án, ngày 21/7/2015, tại Phú Yên, Bộ NN&PTNT đã phối hợp với UBND tỉnh Phú Yên tổ chức Hội nghị Sơ kết thực hiện đề án “Thí điểm tổ chức khai thác, thu mua, chế biến, tiêu thụ cá ngừ theo chuỗi” 6 tháng đầu năm 2015, Ông Vũ Văn Tám, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, ông Lê Văn Trúc, Phó chủ tịch thường trực UBND tỉnh Phú Yên đồng chủ trì Hội nghị. Tham dự Hội nghị có đại diện lãnh đạo UBND, Sở NN&PTNT, Sở Công Thương, Sở KHCN, Chi nhánh Ngân hàng nhà nước các tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, các thành viên ban chỉ đạo thực hiện đề án, các doanh nghiệp, ngư dân tham gia thực hiện đề án cùng một số cơ quan thông tấn, báo chí .
Theo báo cáo của Tổng cục Thủy sản, hiện nay tại 3 tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa có 2.826 tàu tham gia khai thác cá ngừ, trong đó có 1.872 tàu câu vàng và câu tay, 675 tàu khai thác bằng nghề lưới vây, 279 tàu khai thác bằng nghề lưới rê. Sản lượng cá ngừ vây vàng, mắt to trong 6 tháng đầu năm 2015 của 3 tỉnh này đạt trên 9.800 tấn; trong đó, Bình định đạt 4.269 tấn, giảm 3,8% so với cùng kỳ năm 2014; Phú yên đạt 3.243 tấn, giảm 7,5% so cùng kỳ; Khánh Hòa đạt 2.295 tấn, giảm 3,5% so với cùng kỳ. Kim ngạch xuất khẩu cá ngừ đến hết 15/6/2015 đạt 205,960 triệu USD, giảm 8,1% so với cùng kỳ năm 2014, đứng đầu về xuất khẩu vẫn là thị trường Mỹ, tiếp theo là EU, ASEAN, Nhật Bản…Hiện nay, nhu cầu của các thị trường nhập khẩu yêu cầu cao về chất lượng, đặc biệt đối với sản phẩm cá ngừ tươi sống, đông lạnh (mã HS03), trong khi đó sản phẩm của Việt Nam đáp ứng được yêu cầu chưa nhiều.
Theo các địa phương, trong 6 tháng đầu năm 2015, khoảng 70% số tàu khai thác đã có nhiều tàu câu cá ngừ chuyển sang làm nghề khai thác cá chuồn vì hiệu quả cao hơn.
Trong đầu năm 2015, giá cá ngừ trong nước giảm hơn so với cùng kỳ năm 2014, Giá cá ngừ câu vàng dao động từ 120.000 – 135.000 đồng/kg, cá giảm chất lượng không đủ tiêu chuẩn sashimi và cá ngừ câu tay có giá từ 90.000 – 100.000đ/kg, giảm từ 10 – 20% so với cùng kỳ năm 2014. Đặc biệt giá cá ngừ vằn và một số loại cá ngừ khác giảm gần 30%, giá biến động chỉ từ 20.000-28.000đ/kg.
Hiện nay, tại các địa phương, các mô hình liên kết chuỗi khai thác, thu mua, chế biến, tiêu thụ cá ngừ đã được thành lập và vận hành bước đầu. Trong đó, ngư dân tham gia trong chuỗi đã được tập huấn kỹ thuật khai thác, bảo quản sau thu hoạch theo công nghệ tiên tiến. Doanh nghiệp tổ chức thu mua và tiêu thụ sản phẩm cho ngư dân tham gia chuỗi, kết nối hợp tác quốc tế về hỗ trợ kỹ thuật và thương mại cho cá ngừ. Trong quá trình triển khai mô hình, các địa phương đã vận dụng các chính sách như Nghị định 67 về một số chính sách phát triển thủy sản, chính sách tín dụng…để hỗ trợ ngư dân cũng như doanh nghiệp trong phát triển sản xuất.
Tại Hội nghị, các đại biểu đã tập trung đánh giá những ưu, nhược điểm của mô hình đang triển khai. Trong đó, một số khó khăn vướng mắc đã được nêu lên như: ngư dân thiếu vốn lưu động phục vụ sản xuất, hiện nay công nghệ khai thác và bảo quản sau thu hoạch còn lạc hậu, chuyển sang công nghệ tiên tiến gặp nhiều khó khăn về vốn đầu tư cũng như trình độ tiếp cận khoa học kỹ thuật của ngư dân; việc đào tạo lao động tham gia mô hình còn thiếu bền vững do chưa có sự gắn kết giữa chủ tàu và ngư dân, công tác dự báo ngư trường chưa theo kịp thực tế. Tại một số địa phương, cam kết giữa chủ tàu và doanh nghiệp bị phá vỡ; dịch vụ hậu cần cho nghề cá ngừ còn thiếu, đặc biệt là chưa có cảng cá ngừ chuyên dụng…
Các đại biểu tham dự Hội nghị
Tại Hội nghị, Thứ trưởng Vũ Văn Tám đánh giá cao sự chỉ đạo quyết liệt của các địa phương, các doanh nghiệp, chủ tàu, bà con ngư dân được lựa chọn tham gia chuỗi, bước đầu đạt kết quả tốt và có nhiều triển vọng, mỗi tỉnh đã có mô hình liên kết chuỗi, đây là những mô hình thí điểm để nhân rộng ra các đối tượng khác theo hướng tái cơ cấu cũng như hiện đại hóa nghề khai thác hải sản, trong đó đã có các chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai là Nghị định 67, nghị định 55…Việc triển khai đề án đã có sự hợp tác quốc tế mạnh mẽ ngay từ đầu ở cả 3 địa phương, các tỉnh đã triển khai chính sách hiện đại hóa tàu cá theo quy định tại Nghị định 67, triển khai các thủ tục để xây dựng các cảng cá ngừ chuyên dụng. Tập trung đào tạo cho ngư dân về công nghệ và kỹ thuật tiên tiến, tạo nên sự nhận thức đồng bộ từ cơ quan quản lý đến ngư dân trong việc ứng dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật.
Bên cạnh đó, việc triển khai đề án vẫn còn một số tồn tại cần tháo gỡ, đặc biệt là việc vay vốn tín dụng ngắn hạn phục vụ cho từng chuyến biển của ngư dân, tuyển dụng, sử dụng lao động trên tàu thiếu ổn định, đào tạo tuấn huấn cho ngư dân chuyên nghiệp còn khó khăn. Vấn đề dự báo ngư trường và tiến bộ nâng cao năng suất vần cần được nâng cao hơn nữa.
Để tiếp tục triển khai đề án một cách hiệu quả, Thứ trưởng đã yêu cầu các địa phương bám sát các doanh nghiệp, người dân đã được lựa chọn tham gia chuỗi, lắng nghe vướng mắc và tìm cách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đặc biệt là vấn đề vay vốn tín dụng ngắn hạn phục vụ sản xuất; Tiếp tục phối hợp với các đơn vị của Bộ, đối tác quốc tế để tranh thủ sự hỗ trợ về công nghệ và kỹ thuật tiên tiến của nước ngoài và vận dụng sáng tạo vào điều kiện thực tế ở Việt Nam, khuyến khích nghiên cứu, chế tạo trang thiết bị trong nước; Các địa phương khẩn trương đưa vào kế hoạch 2016 và kế hoạch trung hạn việc xây dựng cảng cá ngừ chuyên dụng để tổng hợp trình Bộ.
Các doanh nghiệp được chọn tham gia mô hình đã có nhiều sáng tạo trong triển khai, cần tiếp tục nghiên cứu lộ trình cũng như tính khả thi của mô hình, có bước đi phù hợp để đảm bảo tính bền vững của mô hình.
Thứ trưởng yêu cầu Tổng cục Thủy sản bám sát thực tiễn của địa phương để cùng tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc; hỗ trợ các địa phương trong hợp tác quốc tế, hướng dẫn các địa phương trong việc thiết kế cảng cá ngừ chuyên dụng và tham gia thẩm định khi triển khai; Tham mưu cho Bộ có văn bản gửi Ngân hàng Nhà nước để tháo gỡ vướng mắc trong việc vay vốn lưu động phục vụ sản xuất; cùng với các địa phương nghiên cứu đề xuất giải pháp phân chia lợi ích và rủi ro của các tác nhân tham gia chuỗi một cách hợp lý để đảm bảo tính bền vững.
Viện Nghiên cứu Hải sản cần cải tiến công nghệ dự báo ngư trường theo hướng hiện đại phổ biến cho ngư dân để phục vụ việc đánh bắt có hiệu quả. Tiếp tục nghiên cứu, nghiệm thu các đề tài về công nghệ khai thác, bảo quản sản phẩm, mô hình tàu vây đuôi khai thác cá ngừ để đưa vào ứng dụng. Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cần đổi mới cách thức tập huấn, đào tạo nghề cho ngư dân theo hướng thực hành trực tiếp trên tàu, sớm chuyển giao công nghệ mới, tổng kết mô hình trình diễn để phổ biến nhân rộng
Hiệp hội Cá ngừ Việt Nam tiếp tục làm tốt chức năng bảo vệ lợi ích của ngư dân, phản biện chính sách, sớm triển khai xây dựng nhãn sinh thái MSC cho sản phẩm cá ngừ Việt Nam.
Ngân hàng Nhà nước và các ngân hàng thương mại cùng với cơ quan chuyên môn, các địa phương nghiên cứu tháo gỡ vướng mắc cho ngư dân tiếp cận thuận lợi trong việc vay vốn tín dụng để các chính sách đã được ban hành đi vào cuộc sống.
Văn Ninh