Tham dự hội thảo có đại diện các đơn vị trong Tổng cục Thủy sản, Tổ chức Sáng kiến Thương mại bền vững (IDH), Quỹ Bảo vệ Thiên nhiên Toàn Cầu (WWF), Bộ Tài nguyên và Môi trường, đại diện một số tổ chức quốc tế, các viện trường nghiên cứu, các chuyên gia, nhà khoa học trong lĩnh vực môi trường.
Hiện nay, ô nhiễm rác thải nhựa trên biển là một trong những vấn đề môi trường nghiêm trọng và cấp bách nhất trên phạm vi toàn cầu. Theo Báo cáo năm 2018 của Chương trình Môi trường liên hợp quốc (UNEP), hàng năm trên thế giới sản xuất 400 triệu tấn nhựa, tuy nhiên 79% lượng rác thải nhựa đều thải ra bãi chôn lấp, 12% đốt tại các lò rác và chỉ 9% được tái chế. Với mức tiêu thụ nhựa như hiện nay và hiện trạng quản lý rác thải nhựa không được cải thiện, dự tính đến năm 2050, toàn thế giới sẽ có 12 tỷ tấn rác thải nhựa bị thải ra bãi chôn lấp và môi trường tự nhiên. Rác thải nhựa đang gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe các sinh vật biển, dự tính đến 2050, khoảng 99% loài chim biển sẽ ăn nhựa rác thải nhựa sẽ gây nguy hiểm cho hơn 600 loài động vật biển và 15% trong số đó gặp nguy hiểm do mắc vào rác thải nhựa hoặc bị ảnh hưởng đến đường tiêu hóa. Rùa biển có nguy cơ đáng kể ăn phải mảnh vụn nhựa ở tất cả các giai đoạn trong vòng đời của chúng với những hậu quả có thể gây tử vong. CSIRO (2019) đã phát hiện ra rằng khi một con rùa có 14 mảnh vụn bằng nhựa trong ruột của nó thì khả năng 50% nó bị tử vong. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là một con rùa sẽ không chết nếu chúng tiêu thụ ít hơn 14 miếng nhựa.
Việt Nam là một trong những quốc gia có lượng rác thải nhựa xả ra biển lớn trên thế giới, trong đó, lĩnh vực thủy sản là một trong những ngành nghề sử dụng nhiều công cụ, dụng cụ bằng vật liệu nhựa phục vụ trong quá trình sản xuất, nuôi trồng, khai thác, chế biến và xuất khẩu thủy sản, nhiều trong số đó đã được xả thải trực tiếp ra môi trường biển sau quá trình sử dụng và chưa được tái chế. Điều này sẽ ảnh hưởng rất lớn đến quá trình phát triển bền vững của ngành trong thời gian tới. Nhận thức được nguy cơ nghiêm trọng của rác thải nhựa đối với môi trường nói chung và các loài sinh vật biển nói riêng, thời gian qua, nhiều văn bản pháp lý của Chính phủ các Bộ, ban ngành và các tỉnh/thành phố đã được ban hành nhằm quản lý rác thải nhựa. Chính phủ đã giao Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng kế hoạch hành động quốc gia về giảm thiểu rác thải nhựa đại dương đến năm 2030. Nhiều tỉnh, thành ven biển đã đưa vấn đề ô nhiễm và xử lý rác thải nhựa vào Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Tuy nhiên, trên thực tế, Việt Nam chưa có dữ liệu quốc gia xác định các nguồn phát thải nhựa từ đất liền hay từ biển và chưa có nghiên cứu hoặc thống kê định lượng nào về lượng rác thải nhựa tại các vùng biển, các lĩnh vực, ngành nghề hay hoạt động sản xuất gây ra lượng rác thải nhựa cụ thể bao nhiêu.
 |
Phát biểu, tại Hội thảo, TS. Nguyễn Thị Phương Dung, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ và Hợp tác quốc tế - Tổng cục Thủy sản, cho biết Tổng cục Thủy sản được giao là cơ quan đầu mối xây dựng kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản giai đoạn 2020-2030. Đây là nhiệm vụ cấp bách quyết định đến sự phát triển bền vững của ngành trong thời gian tới.
Để xây dựng Kế hoạch hành động một cách khoa học, có cái nhìn tổng quan, cách tiếp cận hiệu quả về quản lý rác thải nhựa đại dương cho ngành thủy sản, Tổng cục Thủy sản đang dự thảo bộ công cụ khảo sát thông qua các biểu phiếu hỏi dựa trên bộ tiêu chí nhằm khảo sát các đối tượng, các ngành nghề, lĩnh vực sản xuất, chế biến và xuất khẩu, trong đó, các đối tượng trực tiếp được phỏng vấn là người dân, các cơ quan quản lý tại địa phương, Ban quản lý cảng cá…Nhằm thu thập thông tin cần thiết để làm cơ sở xây dựng kế hoạch hành động sát với thực tiễn, thực hiện có hiệu quả, giúp các nhà quản lý nhìn nhận ra những vấn đề mang tính vĩ mô và vi mô từ đó đưa ra các chính sách phù hợp nhằm giảm thiểu rác thải nhựa đại dương trong thời gian tới, TS. Dung cho biết.
Theo thông tin tại hội thảo, hiện nay một số tổ chức quốc tế đã hỗ trợ một số dự án nghiên cứu nhỏ lẻ liên quan đến rác thải nhựa tại một số tỉnh/thành phố tại Việt Nam. Tuy nhiên, đây là một trong những nghiên cứu mang tính chất nhỏ lẽ, độc lập chưa phản ánh tổng quan về vấn đề quản lý ra thải nhựa tại Việt Nam. Chính vì vậy, các đại biểu cho rằng cần có một kế hoạch hành động chung của một ngành, lĩnh vực để nghiên cứu, đánh giá một cách tổng quan hơn trên cơ sở khoa học.
Tại hội thảo, GS.TS Hoàng Xuân Cơ, trưởng nhóm tư vấn đã giới thiệu tóm tắt công việc tư vấn và cách tiếp cận nghiên cứu. Đó là hướng tiếp cận đó là tiếp cận theo chuỗi giá trị dựa trên hai luồng phát thải rác: rác thải được thải tại chổ sản xuất, nuôi trồng, chế biến và rác thải được thải quá trình tiêu thụ sản phẩm có thể là tiêu thụ trong nước hoặc thông qua xuất khẩu.
GS. TS Hoàng Xuân Cơ cũng cho biết cách tiếp cận công cụ nghiên cứu về quản lý rác thải nhựa dự kiến liên quan đến lĩnh vực khai thác và nuôi trồng. Trong đó, ngành nuôi trồng tập trung hai đối tượng chủ lực là tôm với cá tra. Đối với lĩnh vực khai thác, tiếp cận theo ngành nghề khai thác, ngư trường khai thác để xác định mức độ và khối lượng rác thải nhựa thải ra.
Tham gia tham luận tại hội thảo, TS. Phạm Anh Tuấn, đã đặt ra những vấn đề liên quan đến giảm thiểu rác thải nhựa: có khả năng thay thế sản phẩm nhựa người dân và doanh nghiệp chế biến đang dùng hiện nay trong nuôi trồng, khai thác hay vật liệu nhựa hiện đang sử dụng trong các nhà máy chế biến thủy sản hoặc tái chế các sản phẩm nhựa được không, có khả năng kéo dài tuổi thọ để giảm thiểu số lượng các dụng cụ, ngư lưới cụ thải loại rác hay không?
Cần có chính sách cho vấn đề giảm thiểu rác thải nhựa, chính sách thu gom và khuyến khích tái chế rác thải nhựa. Song song với đó là cần nâng cao nhận thức của con người về giảm thiểu rác thải nhựa, cũng như có các chế tài xử lý những trường hợp vi phạm.
Ngoài ra, tại hội thảo các đại biểu đã chia sẻ những kinh nghiệm các kinh nghiệm của quốc tế có thể giúp Việt Nam trong vấn đề quản lý rác thải nhựa hiện nay.
Văn Thọ