Khánh Hòa là một tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ, nổi bật với đường bờ biển dài 385 km, hơn 200 đảo và quần đảo, cùng các vịnh lớn như Nha Trang, Vân Phong, Cam Ranh. Với diện tích tự nhiên hơn 5.197 km², tỉnh sở hữu tiềm năng to lớn về du lịch, kinh tế biển và nguồn lợi thủy sản. Ngành thủy sản, bao gồm khai thác và nuôi trồng, đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu kinh tế, góp phần đáng kể vào tổng sản phẩm nội địa (GRDP) của tỉnh. Tuy nhiên, nguồn lợi thủy sản ven bờ đang chịu áp lực nghiêm trọng từ khai thác quá mức, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu, đòi hỏi những giải pháp cấp bách và toàn diện để bảo vệ và phát triển bền vững.
Hướng đi bền vững cho tài nguyên biển
Đề án " Đồng quản lý trong bảo vệ nguồn lợi thủy sản vùng biển ven bờ tỉnh Khánh Hòa" được xây dựng nhằm đáp ứng yêu cầu này. Đề án không chỉ tập trung vào việc bảo tồn tài nguyên biển mà còn hướng đến việc huy động sự tham gia của cộng đồng, giảm áp lực lên quản lý nhà nước và xây dựng các mô hình sinh kế bền vững cho ngư dân. Với mục tiêu chung là tổ chức khai thác và sử dụng nguồn lợi thủy sản một cách bền vững, đề án đặt ra các mục tiêu cụ thể đến năm 2030 và định hướng dài hạn đến năm 2045.
Về mặt pháp lý, đề án được xây dựng dựa trên các văn bản quan trọng như Luật Thủy sản 2017, Nghị định số 26/2019/NĐ-CP, Nghị định số 37/2024/NĐ-CP, và các quyết định của Thủ tướng Chính phủ như Quyết định số 1598/QĐ-TTg ngày 19/12/2024 phê duyệt Kế hoạch, chính sách và giải pháp thực hiện quy hoạch bảo vệ và khai thác nguồn lợi thủy sản giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050. Ngoài ra, các văn bản của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Tỉnh ủy và Ủy ban Nhân dân (UBND) tỉnh Khánh Hòa cũng là cơ sở để triển khai đề án một cách đồng bộ và hiệu quả.
Khánh Hòa sở hữu các hệ sinh thái biển quan trọng, bao gồm rạn san hô, đá ngầm, rừng ngập mặn, và các vùng bãi cát, bãi bùn. Vịnh Nha Trang, với diện tích khoảng 507 km² và 19 hòn đảo, là một trong những vịnh đẹp nhất thế giới, chứa đựng hầu hết các hệ sinh thái đặc trưng của vùng biển nhiệt đới. Vịnh Cam Ranh, cách Nha Trang 60 km về phía Nam, cũng được đánh giá cao với vai trò là một trong ba vịnh thiên nhiên đẹp nhất thế giới. Các vùng biển này không chỉ phong phú về đa dạng sinh học mà còn là nơi sinh sống của nhiều loài thủy sản có giá trị kinh tế cao như yến sào, tôm, mực, và gần 400 loài cá rạn san hô, trong đó có những loài quý hiếm trên toàn cầu.
Tuy nhiên, tình trạng khai thác quá mức đã khiến nguồn lợi thủy sản suy giảm nghiêm trọng. Theo báo cáo, sản lượng thủy sản năm 2024 ước tính đạt 125.700 tấn, trong đó khai thác thủy sản chiếm 103.000 tấn. Tình trạng khai thác quá mức, sử dụng ngư cụ cấm, và ô nhiễm từ hoạt động sản xuất, chế biến, nuôi trồng thủy sản đã làm suy thoái các hệ sinh thái biển quan trọng. Rừng ngập mặn, từng có diện tích ước tính 3.000 ha trước năm 1975, nay chỉ còn khoảng 1.000 ha do áp lực từ phát triển hạ tầng và nuôi trồng thủy sản. Các ngư trường truyền thống bị thu hẹp, dẫn đến cạnh tranh và xung đột trong ngành khai thác biển ngày càng gia tăng.
Đề án đồng quản lý được xem là giải pháp then chốt để giải quyết các vấn đề trên. Với sự tham gia của cộng đồng ngư dân, các tổ chức xã hội, và chính quyền địa phương, mô hình đồng quản lý không chỉ giúp bảo vệ nguồn lợi thủy sản mà còn cải thiện sinh kế cho ngư dân. Đề án đặt ra mục tiêu đến năm 2030, ít nhất 80% khu vực biển ven bờ được giao quyền quản lý cho các tổ chức cộng đồng, 100% cán bộ phụ trách thủy sản cấp xã/phường và ban điều hành các tổ chức cộng đồng được đào tạo về đồng quản lý, đồng thời xây dựng các mô hình sinh kế bền vững như nuôi trồng thủy sản và du lịch sinh thái cộng đồng.
Hướng tới tương lai thịnh vượng
Các nhiệm vụ cụ thể của đề án bao gồm tổ chức các hoạt động truyền thông, tuyên truyền pháp luật về bảo vệ nguồn lợi thủy sản; điều chỉnh và mở rộng quy mô các tổ chức đồng quản lý đã thành lập; nhân rộng mô hình giao quyền quản lý; và triển khai các mô hình sinh kế bền vững. Các giải pháp kỹ thuật như thả rạn nhân tạo, phục hồi hệ sinh thái, và khoanh nuôi bền vững cũng được chú trọng nhằm tái tạo nguồn lợi thủy sản và phát triển du lịch sinh thái. Kinh phí thực hiện đề án sẽ được huy động từ ngân sách nhà nước và các nguồn vốn hợp pháp khác, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả theo quy định pháp luật.
Về tác động, đề án được kỳ vọng sẽ mang lại những thay đổi tích cực trên nhiều phương diện. Về bảo tồn, đồng quản lý giúp giảm thiểu các hoạt động khai thác mang tính hủy diệt, cải thiện chất lượng hệ sinh thái biển và bảo vệ các khu vực cung cấp nguồn giống tự nhiên. Về kinh tế, đề án tạo điều kiện cho ngư dân chuyển đổi sang các mô hình khai thác và nuôi trồng bền vững, từ đó nâng cao thu nhập và ổn định sinh kế. Về xã hội, sự tham gia của cộng đồng vào quản lý tài nguyên biển không chỉ nâng cao nhận thức mà còn giảm xung đột giữa các nhóm lợi ích, đảm bảo công bằng trong phân chia nguồn lợi và tăng cường an ninh quốc phòng.
Sở Nông nghiệp và Môi trường được giao vai trò chủ trì, phối hợp với các sở, ngành như Khoa học và Công nghệ, Tài chính, và Bộ đội Biên phòng tỉnh để triển khai đề án. Các xã, phường ven biển chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch thực hiện phù hợp với điều kiện địa phương, đồng thời giám sát và báo cáo định kỳ. Các hội, hiệp hội ngành thủy sản cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tuyên truyền, xây dựng mô hình sinh kế, và huy động sự tham gia của cộng đồng.
Đề án đồng quản lý là một kế hoạch lớn trong việc bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản của Khánh Hòa. Với sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, cộng đồng, và các bên liên quan, đề án không chỉ góp phần phục hồi tài nguyên biển mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế biển bền vững, nâng cao chất lượng sống cho ngư dân và đảm bảo tương lai thịnh vượng cho ngành thủy sản của tỉnh. Việc triển khai đồng bộ các giải pháp, từ nâng cao nhận thức, đào tạo, đến ứng dụng khoa học công nghệ, sẽ là chìa khóa để hiện thực hóa các mục tiêu của đề án, đưa Khánh Hòa trở thành hình mẫu trong quản lý và bảo vệ nguồn lợi thủy sản ven bờ cho các tỉnh khác tham khảo.
Hải Đăng