Vai trò của thông tin và tuyên truyền trong việc thay đổi nhận thức toàn dân về khai thác IUU
Phối hợp thông tin, tuyên truyền, phổ biến pháp luật về chống khai thác IUU là bước đi đầu tiên nhằm chuyển biến nhận thức và ý thức của các tổ chức, cá nhân, người dân về các hành vi vi phạm pháp luật trong khai thác thủy sản. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch được giao trách nhiệm chủ trì công tác thông tin, tuyên truyền trong phạm vi toàn quốc. Để đảm bảo thông tin chính xác và kịp thời, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) đóng vai trò chủ trì cung cấp thông tin, tình hình vi phạm IUU, và các quy định pháp luật liên quan cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Bên cạnh đó, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao và Ủy ban nhân dân (UBND) các tỉnh, thành phố trung ương ven biển có trách nhiệm tổng hợp, cung cấp thông tin cho Bộ NN&MT về các vụ việc vi phạm IUU do các lực lượng chức năng trong nước và nước ngoài bắt giữ, xử lý.
Đặc biệt, với vai trò then chốt của chính quyền địa phương, UBND 21 tỉnh, thành phố ven biển phải chỉ đạo tổ chức các hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật đến từng người dân trong địa bàn, tập trung chủ yếu vào đối tượng là chủ tàu và thuyền trưởng các tàu cá. Các cơ quan truyền thông quốc gia như Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam là các đơn vị phối hợp thực hiện các hoạt động truyền thông về chống khai thác IUU. Đồng thời Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch còn có trách nhiệm chỉ đạo, định hướng truyền thông, báo chí đẩy mạnh công tác tuyên truyền, kịp thời thông tin về hậu quả các vụ việc điển hình vi phạm, đồng thời đấu tranh ngăn chặn, phản bác các tin, bài lợi dụng tình hình để xuyên tạc, chống phá Nhà nước, gây bất lợi cho nỗ lực chống khai thác IUU và hình ảnh của Việt Nam trên dư luận và quốc tế.
Sự phối hợp đồng bộ của các lực lượng chấp pháp trong thực thi pháp luật, xử lý vi phạm khai thác IUU
Phối hợp thực thi pháp luật và xử lý vi phạm là nội dung trọng yếu, quyết định đến hiệu quả của công tác chống khai thác IUU. Quy chế đã phân công chi tiết trách nhiệm của các đơn vị có liên quan như Bộ Quốc phòng, Bộ NN&MT, Bộ Công an và chính quyền địa phương.
Bộ Quốc phòng chỉ đạo các lực lượng chủ chốt thực hiện nhiệm vụ kiểm soát trên biển và tại cửa khẩu. Lực lượng Bộ đội Biên phòng (BĐBP) chủ trì, phối hợp với Cảnh sát biển Việt Nam (CSB), Quân chủng Hải quân, các Quân khu ven biển, lực lượng Công an và Thủy sản - Kiểm ngư, thực hiện kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ 100% tàu cá xuất bến, nhập bến hàng ngày. Có sự phối hợp chặt chẽ giữa đơn vị làm thủ tục xuất/nhập bến với các cảng cá, trạm kiểm soát biên phòng, Công an, UBND cấp xã để phối hợp theo dõi, kiểm soát. Mục tiêu là xử lý kịp thời, triệt để các vụ việc vi phạm theo thẩm quyền và tuyệt đối không để tàu cá không đủ điều kiện theo quy định của pháp luật xuất bến đi khai thác thủy sản. Lực lượng Bộ đội Biên phòng cũng phải đảm bảo 100% chủ tàu, thuyền trưởng, ngư dân sử dụng chức năng khai báo thủ tục xuất nhập trên hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư (VNeID). Việc sử dụng hệ thống VMS và nâng cấp phần mềm quản lý tàu cá được chỉ đạo để theo dõi chặt chẽ vị trí, tuyến hoạt động của các tàu cá, đặc biệt là ở vùng biển giáp ranh. Thông tin, số liệu này phải được cung cấp hàng ngày cho lực lượng Cảnh sát biển và Cục Thủy sản - Kiểm ngư để kiểm tra, kiểm soát trên thực địa. Lực lượng này cũng tổ chức tuần tra, kiểm tra, kiểm soát tại cảng cá, khu neo đậu, cửa sông, bãi ngang, tại các đảo để kịp thời phát hiện và xử lý vi phạm theo quy định của pháp luật.
Lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam thực hiện tuần tra, theo dõi, giám sát chặt chẽ tàu cá Việt Nam tại các vùng biển, trọng tâm là vùng biển giáp ranh với Malaysia, Indonesia, Thái Lan. Cảnh sát biển Việt Nam phối hợp với Bộ đội Biên phòng, Quân chủng Hải quân, các Quân khu ven biển, lực lượng Công an, lực lượng Thủy sản - Kiểm ngư trung ương, địa phương và các lực lượng có liên quan kịp thời cơ động kiểm tra tất cả các tàu cá có dấu hiệu vi phạm; ngăn chặn và xử lý nghiêm các vụ việc tàu cá Việt Nam vi phạm, đặc biệt là hành vi vượt ranh giới ra vùng biển nước ngoài hoạt động trái phép, vi phạm ngắt kết nối, tháo gỡ, gửi thiết bị VMS khi hoạt động trên biển, và các hành vi tổ chức môi giới đưa tàu cá, ngư dân khai thác trái phép ở vùng biển nước ngoài; chủ động triển khai các biện pháp bảo vệ và hướng dẫn ngư dân hoạt động đúng quy định.
Về xử lý vi phạm, các lực lượng Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển, Hải quân, Quân khu ven biển phải phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng của Bộ Công an, Bộ Nông nghiệp và Môi trường và UBND các tỉnh, thành phố ven biển để tổ chức điều tra, xử lý các vụ việc theo thẩm quyền. Đối với các vụ việc ngoài thẩm quyền, hồ sơ phải được cung cấp, bàn giao cho lực lượng Công an và chính quyền địa phương xử lý triệt để 100% theo quy định của pháp luật. Bộ Tư lệnh 86 chịu trách nhiệm tiếp nhận, quản lý và cung cấp dữ liệu tàu cá ngư dân cho các lực lượng chức năng phục vụ nhiệm vụ chống IUU.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường là Cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo quốc gia về chống khai thác IUU, có nhiệm vụ thường xuyên rà soát, thống kê, cập nhật số lượng tàu cá không đủ điều kiện hoạt động và thông báo cho các bộ, ngành, địa phương để quản lý. Bộ cũng chủ trì chỉ đạo quản lý chặt chẽ hoạt động tại các cảng cá, bao gồm việc xác nhận, truy xuất nguồn gốc thủy sản từ khai thác, và báo cáo sản lượng khai thác theo quy định. Một nhiệm vụ then chốt khác là rà soát, đề xuất sửa đổi các quy định pháp luật liên quan và hướng dẫn kiểm tra hoạt động thực thi pháp luật về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản và chống khai thác IUU; hướng dẫn thống nhất thực hiện quy định về đăng ký, đăng kiểm, cấp giấy phép khai thác, kiên quyết không để xảy ra tình trạng tàu cá thiếu thủ tục, phải trốn tránh, hoạt động trái phép trên biển, tại các bãi ngang, các đảo không người. Đặc biệt, Bộ phải phối hợp với các lực lượng có liên quan xử lý triệt để các vụ việc vi phạm IUU theo thẩm quyền.
Trong việc ứng dụng công nghệ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải sớm hoàn thành xây dựng bản đồ hoạt động nghề cá, xác định rõ ranh giới, phạm vi tàu cá được phép hoạt động, tích hợp vào hệ thống giám sát hành trình tàu cá (VMS). Bộ phải duy trì vận hành có hiệu quả hệ thống VMS, xây dựng, điều chỉnh hệ thống cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia, phát triển và cung cấp các ứng dụng theo dõi, giám sát, quản lý hoạt động khai thác thủy sản, bao gồm dịch vụ di động VMS, cơ chế truy xuất nguồn gốc điện tử, và các giải pháp trí tuệ nhân tạo (AI). Tất cả thông tin, dữ liệu này phải được chia sẻ toàn bộ cho lực lượng chức năng của Bộ Quốc phòng (qua Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội và Bộ Tư lệnh 86) để phối hợp với Bộ Công an số hóa, tích hợp vào ứng dụng VNeID.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng là cơ quan phối hợp chặt chẽ với các bộ, ban, ngành và địa phương liên quan để chuẩn bị tốt nội dung làm việc với cơ quan chức năng của EC về vấn đề thẻ vàng và đón Đoàn Thanh tra của EC.
Bộ Công an phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan có trách nhiệm cập nhật ứng dụng VNeID, vận hành hệ thống định danh và xác thực điện tử ổn định, sẵn sàng để dịch vụ công về khai báo lưu trú cho thuyền viên, thuyền trưởng. Hệ thống này cũng phải kết nối, chia sẻ dữ liệu cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Quốc phòng phục vụ công tác quản lý tàu thuyền ra vào cảng, trạm biên phòng. Về mặt pháp lý, Bộ Công an chủ trì, phối hợp với các lực lượng chức năng nắm, phát hiện, ngăn chặn, điều tra, và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật hình sự về khai thác IUU theo hướng dẫn tại Nghị quyết số 04/2024/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao về truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi liên quan đến khai thác, mua bán, vận chuyển hải sản trái phép.
Bộ Khoa học và Công nghệ đảm bảo các doanh nghiệp viễn thông cung cấp dịch vụ vệ tinh sử dụng cho hoạt động giám sát hành trình tàu cá ổn định, không bị gián đoạn. Đồng thời, phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường trong việc xây dựng, kết nối cơ sở dữ liệu quốc gia về nghề cá.
Các bộ, cơ quan ngang bộ khác phải rà soát, đề xuất sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất, đồng bộ, phù hợp với thực tiễn. Các cơ quan chức năng phải thường xuyên cập nhật thông tin do cơ quan, ngành mình quản lý vào hệ thống cơ sở dữ liệu (VneID, Vnfishbase, VMS, eCDT) đảm bảo dữ liệu đúng, đủ, sạch, sống, liên thông, thuận tiện cho quản lý, sử dụng.
UBND 21 tỉnh, thành phố ven biển chịu trách nhiệm chính, trực tiếp về tàu cá, chủ tàu, thuyền trưởng, ngư dân trong địa bàn quản lý. Chính quyền địa phương phải tăng cường công tác thống kê, quản lý số lượng, chất lượng tàu cá, đồng thời theo dõi chặt chẽ vị trí, ngư trường, vùng biển hoạt động của tàu cá thuộc địa phương mình và tàu cá của địa phương khác hoạt động trong phạm vi quản lý. Các địa phương phải nắm chắc thông tin về chủ tàu, thuyền trưởng, thuyền viên, kênh liên lạc các tàu cá hoạt động trên biển và quản lý chặt chẽ các doanh nghiệp thu mua xuất, nhập khẩu thủy sản tại địa phương. Việc tổ chức hướng dẫn, kiểm tra, thanh tra, giám sát, xử lý các vụ việc vi phạm phải được thực hiện nghiêm túc, kịp thời, triệt để theo thẩm quyền.
Sở Nông nghiệp và Môi trường địa phương có trách nhiệm tiếp nhận, đưa các tàu cá vi phạm, trốn tránh ở các luồng lạch, vụng, vịnh, các đảo khi được các lực lượng thuộc Bộ Quốc phòng thông báo về địa phương để xử lý. Địa phương phải thường xuyên cung cấp đầy đủ thông tin và phản hồi đầy đủ các vụ việc đã xử lý đối với tàu cá của địa phương và tàu cá tỉnh ngoài hoạt động trong phạm vi quản lý của địa phương cho các lực lượng chức năng trung ương. Đồng thời, kịp thời thông báo tàu cá mất kết nối hành trình VMS, tàu cá vượt ranh giới cho phép trên biển, tàu cá không đủ điều kiện hoạt động, tàu cá hoạt động sai vùng, sai tuyến cho các Vùng Hải quân, Vùng Cảnh sát biển, Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng các tỉnh, thành phố ven biển để phối hợp kiểm tra, kiểm soát trên biển.
Hợp tác quốc tế và đấu tranh ngoại giao
Bộ Ngoại giao theo dõi, đánh giá chủ trương, quan điểm của các nước, các tổ chức quốc tế đối với vấn đề chống khai thác IUU; phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường đẩy mạnh vận động ngoại giao, thúc đẩy hợp tác với các nước ký kết, thực hiện các hiệp định, thỏa thuận về nghề cá và quản lý tài nguyên biển nhằm tranh thủ sự ủng hộ các nước EU, trao đổi thông tin với EC về tình hình để sớm dỡ bỏ cảnh báo “Thẻ Vàng” đối với Việt Nam.
Bộ Ngoại giao cũng có trách nhiệm đấu tranh ngoại giao với các nước về các vụ việc bắt giữ trái phép tàu cá và ngư dân Việt Nam; đề nghị các nước cung cấp thông tin, tài liệu về việc bắt giữ, xử lý tàu cá và ngư dân vi phạm; kịp thời cung cấp thông tin cho các bộ, ngành, địa phương liên quan để phối hợp giải quyết các vụ việc; và thực hiện tốt công tác bảo hộ tàu cá và ngư dân.Các Bộ Quốc phòng, Công an, Nông nghiệp và Môi trường và UBND 21 tỉnh, thành phố ven biển và các cơ quan liên quan có trách nhiệm cung cấp thông tin về chủ trương, quan điểm, hoạt động của các nước liên quan đến IUU, cũng như tình hình, kết quả chống khai thác IUU của cơ quan mình cho Bộ Ngoại giao để phục vụ công tác hợp tác quốc tế. Đồng thời, các cơ quan này phải phối hợp xác minh, cung cấp thông tin về các vụ việc tàu cá, ngư dân Việt Nam bị nước ngoài bắt giữ, xử lý để phục vụ công tác đấu tranh ngoại giao, bảo hộ công dân.
Phối hợp thống kê, báo cáo số liệu và kiểm tra đánh giá công tác chống khai thác IUU
Để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả, Quy chế cũng quy định về phối hợp thống kê, báo cáo và kiểm tra, đánh giá công tác chống khai thác IUU. Bộ Nông nghiệp và Môi trường là đơn vị chủ trì thống kê, báo cáo số liệu về kết quả chống khai thác IUU với Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia về chống khai thác IUU. Các bộ, ngành liên quan và 21 tỉnh, thành phố ven biển phải chủ động thống kê các số liệu và thực hiện chế độ thông tin, báo cáo theo quy định của Ban Chỉ đạo.
Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia có quyền quyết định tổ chức các đoàn kiểm tra liên ngành và điều động nguồn lực chống khai thác IUU giữa các bộ, ngành, địa phương. Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì đề xuất tổ chức đoàn công tác kiểm tra liên ngành về tình hình, kết quả thực hiện nhiệm vụ, tập trung vào công tác quản lý, đăng ký, đăng kiểm, cấp giấy phép tàu cá, quản lý vùng khai thác, truy xuất nguồn gốc, quản lý cảng cá, và xử lý vi phạm. Bộ Quốc phòng chủ trì đề xuất tổ chức đoàn kiểm tra liên ngành về thực thi pháp luật, ngăn chặn tàu cá vượt ranh giới hoạt động trái phép ở vùng biển nước ngoài.
Về kinh phí, công tác phối hợp liên ngành về chống khai thác IUU được bố trí hàng năm từ ngân sách nhà nước theo Luật Ngân sách nhà nước và các nguồn huy động hợp pháp khác. Căn cứ nhiệm vụ được giao, các bộ, ngành và 21 tỉnh, thành phố ven biển lập dự toán chi ngân sách hàng năm, trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.
Hương Trà