Ngành thủy sản Việt Nam, đặc biệt tại Kiên Giang – một trong những trung tâm khai thác và chế biến thủy sản lớn nhất cả nước, đang đối mặt với những yêu cầu nghiêm ngặt từ thị trường quốc tế, đặc biệt là Liên minh châu Âu (EU), về truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Sau hơn 7 năm bị áp “thẻ vàng” IUU bởi EC, Kiên Giang đã không ngừng nỗ lực khắc phục các hạn chế, trong đó việc tổ chức các lớp tập huấn về xác nhận nguồn gốc thủy sản khai thác là một việc làm bắt buộc.
Lớp tập huấn diễn ra vào ngày 10/5/2025 tại Cảng cá Tắc Cậu, do Hội Thủy sản tỉnh Kiên Giang phối hợp với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh, Chi cục Thủy sản - Kiểm ngư, và Ban Quản lý Cảng cá Kiên Giang tổ chức. Sự kiện thu hút 70 đại biểu, bao gồm thuyền trưởng, chủ tàu cá, và đại diện các doanh nghiệp thu mua, chế biến thủy sản xuất khẩu. Nội dung tập huấn tập trung vào các quy định về xác nhận (SC) và chứng nhận (CC) nguồn gốc thủy sản khai thác, hướng dẫn ghi chép nhật ký khai thác, và sử dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc thủy sản điện tử (eCDT).
Ông Quảng Trọng Thao, Chủ tịch Hội Thủy sản tỉnh Kiên Giang, cho biết: “Việc ngư dân và doanh nghiệp tuân thủ các quy định về xác nhận, chứng nhận nguồn gốc thủy sản không chỉ góp phần chống khai thác IUU mà còn nâng cao giá trị sản phẩm, đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường xuất khẩu.” Ông Thao khẳng định, Kiên Giang đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận trong chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý tàu cá và truy xuất nguồn gốc, nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần khắc phục.
Các chuyên gia từ Chi cục Thủy sản - Kiểm ngư và Ban Quản lý Cảng cá Kiên Giang đã hướng dẫn chi tiết các quy định về tàu cá cập cảng, rời cảng; quy trình xác nhận nguồn gốc thủy sản; và cách ghi chép nhật ký khai thác đúng chuẩn. Đặc biệt, buổi tập huấn nhấn mạnh vào việc ứng dụng phần mềm eCDT, giúp ngư dân khai báo sản lượng nhanh chóng, chính xác, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp lưu trữ và cung cấp thông tin minh bạch khi xuất khẩu.
Thách thức trong truy xuất nguồn gốc
Truy xuất nguồn gốc thủy sản là yếu tố then chốt để đáp ứng tiêu chuẩn của các thị trường như EU, nơi yêu cầu mỗi lô hàng xuất khẩu phải có giấy xác nhận (SC) và chứng nhận (CC) chứng minh sản phẩm được khai thác hợp pháp, không vi phạm quy định về môi trường biển hay lao động. Tuy nhiên, tại Kiên Giang, việc thực hiện quy trình này vẫn gặp nhiều khó khăn. Một số lỗi thường gặp được các đại biểu nêu trong buổi tập huấn bao gồm: nhật ký khai thác ghi không đầy đủ, không đúng mẫu, hoặc có dấu hiệu bất thường như sản lượng khai báo không phù hợp với nghề khai thác; chữ ký trong giấy biên nhận không phải của thuyền trưởng; và khai báo sản lượng không khớp với nhật ký.
Về phía doanh nghiệp, việc chứng minh nguồn gốc thủy sản vẫn chưa đảm bảo tính minh bạch, gây trở ngại trong xuất khẩu. Ông Nguyễn Văn Tâm, đại diện một doanh nghiệp chế biến thủy sản tại Rạch Giá, chia sẻ: “Chúng tôi gặp khó khăn trong việc thu thập đầy đủ hồ sơ từ ngư dân, đặc biệt là các tàu nhỏ lẻ. Hệ thống eCDT giúp cải thiện đáng kể, nhưng cần thêm thời gian để ngư dân làm quen với công nghệ.”
Một điểm sáng trong nỗ lực của Kiên Giang là việc đẩy mạnh chuyển đổi số, với hệ thống eCDT được triển khai tại các cảng cá chỉ định như Tắc Cậu và An Thới. Phần mềm này cho phép ngư dân khai báo sản lượng trực tuyến, giảm thiểu lỗi ghi chép thủ công, đồng thời giúp cơ quan chức năng giám sát và xác nhận nguồn gốc nhanh chóng. Theo ông Ngô Văn Lâm, Giám đốc Ban Quản lý Cảng cá Kiên Giang, “eCDT tạo điều kiện để tàu cá xuất, nhập cảng thuận lợi, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp minh bạch hóa thông tin khi làm việc với đối tác quốc tế.”
Tại buổi tập huấn, các chủ tàu được thực hành thao tác ghi chép nhật ký khai thác trên ứng dụng eCDT, từ đó nâng cao kỹ năng sử dụng công nghệ. Tuy nhiên, vẫn còn một số ngư dân lớn tuổi gặp khó khăn trong việc tiếp cận công nghệ, đòi hỏi các cơ quan chức năng tiếp tục hỗ trợ đào tạo và hướng dẫn.
Hướng tới gỡ “Thẻ vàng” IUU
Kiên Giang hiện có gần 10.000 tàu cá, trong đó khoảng 4.000 tàu đánh bắt xa bờ, đóng vai trò quan trọng trong ngành thủy sản cả nước. Tuy nhiên, tỉnh cũng đối mặt với áp lực lớn trong việc kiểm soát đội tàu, ngăn chặn vi phạm IUU, và đảm bảo truy xuất nguồn gốc. Theo Ban Chỉ đạo về IUU tỉnh Kiên Giang, từ tháng 8/2024, tỉnh không ghi nhận trường hợp tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài, cho thấy những chuyển biến tích cực trong công tác quản lý.
Lớp tập huấn ngày 10/5/2025 là một phần trong kế hoạch dài hạn của Kiên Giang nhằm đáp ứng các khuyến nghị của EC, hướng tới gỡ “thẻ vàng” IUU trong năm 2025. Ngoài việc nâng cao nhận thức và kỹ năng cho ngư dân, tỉnh đang đẩy mạnh các giải pháp như: hiện đại hóa đội tàu, tăng cường tuần tra, kiểm soát trên biển, và hỗ trợ cước thuê bao thiết bị giám sát hành trình (VMS) với tổng kinh phí hơn 5,3 tỷ đồng từ năm 2022 đến nay.
Buổi tập huấn không chỉ là cơ hội để ngư dân và doanh nghiệp Kiên Giang nắm vững quy trình xác nhận, chứng nhận nguồn gốc thủy sản, mà còn là bước tiến trong hành trình xây dựng ngành thủy sản minh bạch, bền vững. Bằng cách ứng dụng công nghệ số và tăng cường đào tạo, Kiên Giang đang từng bước khắc phục các hạn chế, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, và góp phần cùng cả nước gỡ “thẻ vàng” IUU. Với sự đồng lòng của chính quyền, ngư dân, và doanh nghiệp, Kiên Giang tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm trong ngành thủy sản Việt Nam, hướng tới tương lai xanh và bền vững.
Hải Đăng