Mới đây, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) và Hiệp hội Thủy sản Nga (VARPE) đã ký Thỏa thuận hợp tác phát triển thương mại và khoa học kỹ thuật thủy sản; tạo khuôn khổ pháp lý cho các hoạt động thương mại song phương cùng có lợi.
Nga tăng cường xuất khẩu cá minh thái
Dự kiến giá trị xuất khẩu thủy sản của Nga năm 2025 sẽ đạt khoảng 6 tỷ USD. Tính đến giữa năm 2025, Nga đã xuất khẩu khoảng 1,3 triệu tấn thủy sản các loại, tăng 3% so với cùng kỳ năm trước. Năm 2024, tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Nga đạt 5,2 tỷ USD (2,1 triệu tấn). Chỉ tính riêng vùng Kamchatka, sản lượng khai thác thủy sản năm 2025 ước tính đạt 1,5 triệu tấn. So với đầu những năm 2010, sản lượng khai thác của Kamchatka trong ba năm gần đây tăng gấp đôi, dao động trong khoảng 1,5 đến 1,8 triệu tấn. Tính đến ngày 1/10/2025, sản lượng đánh bắt của địa phương này đã đạt 1,2 triệu tấn.
Có thể thấy, ngành thủy sản là một lĩnh vực then chốt của nền kinh tế Nga. Theo kế hoạch, Nga sẽ hoàn thành 24 tàu mới trước năm 2026, bao gồm 13 tàu khai thác cá, 11 tàu đánh bắt cua, cùng 2 tàu nghiên cứu và 1 tàu phục vụ hoạt động tại hồ Baikal. Đối với Nga, Việt Nam là một trong những quốc gia mạnh về chế biến thủy sản, là thị trường đầy triển vọng. Trong thời gian tới, Nga sẽ tăng cường xuất khẩu cá minh thái, cá tuyết, cá hồi, cua... Cá minh thái Alaska hiện chiếm 41% tổng sản lượng đánh bắt của Nga, đóng vai trò chiến lược trong chuỗi cung ứng cá thịt trắng toàn cầu.
Vừa qua, Nga đã công bố hạn ngạch 2026 cho cá tuyết Thái Bình Dương (134.200 tấn) và cá trích Thái Bình Dương (534.900 tấn). Cùng với đó, quốc gia này đã công bố hạn ngạch khai thác cá minh thái với tổng sản lượng được phép khai thác (TAC) năm 2026 là 2,42 triệu tấn, gần tương đương với 2,46 triệu tấn của năm 2025. Quyết định này phản ánh chính sách ổn định sản lượng và bảo vệ nguồn lợi thủy sản của Nga trong bối cảnh thị trường xuất khẩu và môi trường địa chính trị biến động. Việc xác định TAC năm 2026 dựa trên khuyến nghị khoa học từ các viện nghiên cứu thủy sản, đảm bảo duy trì khai thác bền vững.
Trong cơ cấu phân bổ khu vực, phía Bắc biển Okhotsk tiếp tục là trung tâm đánh bắt cá minh thái lớn nhất, với hạn ngạch vượt 1 triệu tấn, gồm: 283.400 tấn tại Kamchatka–Kuril, 364.400 tấn tại Tây Kamchatka và 364.400 tấn tại phía Bắc biển Okhotsk. Đây là khu vực đóng góp hơn một nửa sản lượng cá minh thái của Nga, giữ vai trò trụ cột trong kinh tế thủy sản vùng Viễn Đông. Ngược lại, hạn ngạch tại phía Tây biển Bering giảm 11,5% xuống còn 627.000 tấn, phản ánh áp lực nguồn lợi và xu hướng quản lý chặt chẽ hơn. Trong khi phía Đông Kamchatka tăng 18,5% lên 210.400 tấn, nhờ tín hiệu tích cực về trữ lượng. Một số khu vực khác giữ nguyên hoặc điều chỉnh nhẹ: Quần đảo Bắc và Nam Kuril lần lượt 147.100 tấn và 147.000 tấn; biển Chukchi giữ nguyên 30.600 tấn; vùng Primorsky và Tây Sakhalin lần lượt 17.100 và 60.000 tấn.
Theo Cục Thủy sản Liên bang Nga (Rosrybolovstvo), đến ngày 20/10, sản lượng cá minh thái năm 2025 đạt 1,887 triệu tấn, tăng 4,9% so với cùng kỳ, dự kiến cả năm đạt gần 2 triệu tấn. Tuy nhiên, tổng sản lượng thủy sản quốc gia có thể giảm 2–5%, còn khoảng 4,7 triệu tấn do biến đổi khí hậu. Giới phân tích nhận định, việc giữ ổn định hạn ngạch cá minh thái sẽ giúp Nga duy trì sản xuất, bảo vệ nguồn lợi và thích ứng linh hoạt với thị trường xuất khẩu, đặc biệt là châu Á – khu vực tiêu thụ ngày càng quan trọng trong chiến lược thủy sản của Nga.
Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu cá ngừ
Ở chiều ngược lại, Nga cũng mở cửa đón nhận các mặt hàng Việt Nam như tôm và cá ngừ. Trong bối cảnh hiện nay, Nga được đánh giá là thị trường có nhiều thuận lợi, cơ hội để cho các doanh nghiệp cá ngừ mở rộng xuất khẩu. Theo VASEP, kim ngạch xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam sang Nga đang ngày càng tăng. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này đã đạt gần 45 triệu USD (tăng 5 lần so với năm 2020, đạt mức cao nhất trong 10 năm qua). Chỉ tính riêng 3 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu cá ngừ sang thị trường này đạt hơn 10 triệu USD, tăng 15% so với cùng kỳ năm 2024.
Trong bối cảnh hiện nay Việt Nam - Nga có nhiều thuận lợi, cơ hội cho hợp tác kinh tế - thương mại song phương. Cụ thể, Việt Nam và Nga là hai nền kinh tế mang tính bổ trợ cho nhau. Việt Nam có nhu cầu nhập khẩu các sản phẩm của Nga để phục vụ sản xuất và tiêu dùng. Trong khi đó, Nga nhập khẩu từ Việt Nam các sản phẩm nông sản, thủy sản… Bên cạnh đó, Nga cũng đang là 1 trong 30 thị trường nhập khẩu nhiều nhất cá ngừ trên thế giới. Nhập khẩu cá ngừ của Nga đang ngày càng tăng qua từng năm, giá trị nhập khẩu cá ngừ đã tăng gấp đôi chỉ trong vòng 5 năm.
 |
Hiện nay, hoạt động xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam sang Nga có nhiều thuận lợi. Các khó khăn gây trở ngại lớn cho thương mại song phương trong thời gian gần đây như vận tải, thanh toán, việc đi lại của thương nhân… đã và đang được tích cực tháo gỡ. Hơn nữa, hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam sang Nga có thể sử dụng tuyến vận tải biển trực tiếp Vladivostok-Hải Phòng, thành phố Hồ Chí Minh với thời gian vận chuyển khoảng 8-11 ngày; hoặc tuyến đường sắt liên vận quốc tế từ Việt Nam qua Trung Quốc, Kazakhstan rồi tới Moskva với thời gian khoảng 35-40 ngày.
Về thanh toán, các doanh nghiệp hai nước có thể sử dụng đồng rúp và tiền đồng Việt Nam để thanh toán trong thương mại song phương khá thuận lợi. Cùng với đó, việc Liên bang Nga cấp visa điện tử với thời hạn lưu trú tại Nga 15 ngày cho công dân Việt Nam cũng tạo thuận lợi cho việc đi lại của các thương nhân. Ngoài ra, Việt Nam và Liên minh Kinh tế Á-Âu, mà Nga là thành viên, đã ký Hiệp định Thương mại tự do vào năm 2015. Hiệp định này đã có hiệu lực từ tháng 10/2016. Đến nay, phần lớn các mặt hàng xuất nhập khẩu giữa hai nước được hưởng mức thuế nhập khẩu 0% hoặc ở mức rất thấp. Vì vậy, VASEP khuyến nghị các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam cần tích cực sử dụng những điều kiện thuận lợi mà Hiệp định mang lại, thúc đẩy thương mại, đầu tư song phương.
Để xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Nga ổn định, tránh xảy ra tranh chấp liên quan tới chất lượng, các tham tán thương mại khuyến cáo các doanh nghiệp Việt Nam cần nghiên cứu kỹ, bảo đảm tuân thủ đúng các quy định của nước sở tại về chất lượng, bao bì, nhãn mác... đối với các sản phẩm.
Khuôn khổ pháp lý cho các hoạt động thương mại song phương
Nga hiện là một cường quốc với sản lượng đánh bắt hải sản khoảng 5 triệu tấn mỗi năm, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn góp phần bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu. Trong khi thị trường châu Á (đặc biệt là Việt Nam) là điểm đến tiềm năng cho xuất khẩu cá của Nga.
Mới đây, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) và Hiệp hội Thủy sản Nga (VARPE) đã ký Thỏa thuận hợp tác phát triển thương mại và khoa học kỹ thuật thủy sản. Theo đó, các doanh nghiệp đánh bắt và chế biến thủy sản của Việt Nam và Nga sẽ tăng cường hợp tác nhằm phát triển tiềm năng thương mại, nâng cao năng lực khoa học – kỹ thuật trong ngành khai thác và nuôi trồng thủy sản của hai nước. Biên bản ghi nhớ về hợp tác Việt – Nga đã được hai bên ký kết bên lề Diễn đàn Thủy sản Toàn cầu và Triển lãm Xuất khẩu Hải sản Liên bang Nga lần thứ 8 tại thành phố St. Petersburg.
Theo VASEP, biên bản hợp tác này sẽ tạo khuôn khổ pháp lý cho các hoạt động thương mại song phương cùng có lợi; hướng tới mở rộng hợp tác doanh nghiệp, đơn giản hóa thủ tục thương mại, nâng cao chất lượng và an toàn sản phẩm thủy sản; đồng thời thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ trong lĩnh vực thủy sản của hai quốc gia. Bản ghi nhớ là bước đi thiết thực để kết nối Bắc Băng Dương và Đồng bằng sông Cửu Long, hình thành chuỗi cung ứng thủy sản bền vững giữa châu Á và châu Âu.
Trong thời gian tới, hai bên sẽ tăng cường hợp tác, thúc đẩy công nhận lẫn nhau về tiêu chuẩn chất lượng, chứng nhận bền vững và hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm, đáp ứng yêu cầu của thị trường thủy sản toàn cầu.
Ngọc Thúy - FICen